Евроосиё иқтисодий иттифоқи қўшниларимизга нима берди?

Евроосиё иқтисодий иттифоқига (ЕОИИ) аъзолик Марказий Осиё давлатларини иқтисодий, геосиёсий ва ҳатто ижтимоий муаммоларга дучор қилди.

Бу 2015 йилда ташкил топган минтақавий иқтисодий тузилма бўлиб, унга собиқ совет мамлакатларидан Россия, Қозоғистон, Қирғизистон, Беларус ва Арманистон аъзо. Ҳозирда иттифоққа Россия раислик қилади.

Бу собиқ совет республикаларини ўз назорати остида ушлаб туришга интилиш йўлида Россия ташкил этган иқтисодий альянслардан биридир. Шунга ўхшаш альянслардан бошқалари Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти ва Коллектив Хавфсизлик Шартномаси Ташкилоти ҳисобланади.

Лекин амалда Марказий Осиё давлатлари ўз бозорларини Россия билан бирлаштириш ортидан фойда ололмади.

Қозоғистон: нархларнинг ўсиши ва Россияга қарши кайфият

Қозоғистон ЕОИИга 2015 йилда қўшилишидан олдин аксарият маҳаллий мутахассислар шартноманинг имзоланиши “нафақат мамлакатлар (Қозоғистон ва Россия) ўртасидаги муносабатларнинг ёмонлашувига, балки ижтимоий норозиликларга ҳам сабаб бўлиши мумкин”лигидан огоҳлантирган эди.

Бу башорат ўша йилнинг ўзида ўз тасдиғини топди: Қозоғистондаги Россия товарлари нархи ошиб кетди.

Шунингдек, Қозоғистон Россия билан яқинлашишнинг бошқа оқибатларига ҳам тўқнаш келди: Қримнинг аннексия қилиниши ортидан Россияга нисбатан халқаро санкциялар Қозоғистонга ҳам таъсир этмасдан қолмади.

Бу Қозоғистоннинг “дунё кун тартибидан пириллаб чиқиб кетишига” олиб келди.

Шу омилларнинг ўзи миллий қозоқ зиёлилари орасида Россияга қарши кайфиятнинг ўсишига олиб келди.

Охирги пайтларда қозоқлар орасида Россия раислигидаги иқтисодий иттифоқдан чиқишга чорловлар тез-тез янграмоқда.

Қирғизистон: Россияга қарамликнинг кучайиши

Евроосиё иқтисодий иттифоқига кириш Қирғизистон учун ҳам жиддий синовларни олиб келди.

Қирғизистон Хитойдан МДҲ давлатларига реэкспорт йўлининг ёпилиши билан боғлиқ жиддий муаммога тўқнаш келди. Сабаби – ЕОИИ талабига кўра, иқтисодий иттифоқ аъзоси ҳисобланмаган мамлакатдан импорт қилинадиган товарларга бўлган тарифларнинг ўзгариши.

Реэкспорт билан шуғулланадиган фирмалар хонавайрон бўлди {реэкспорт – бир мамлакатдан келган товарларни бошқа мамлакатларга экспорт қилиш}.

Шундай бир пайтда маҳаллий қирғиз бозори Россиядан келган контрабанда товарлари билан тўлиб тошди. Товарки, жуда арзон ва жуда сифатсиз.

Реэскпортнинг бирданига камайиши туфайли Қирғизистон Россиядан юбориладиган ишчи-муҳожирларнинг пул жўнатмаларига янада қарам бўлиб қолди.

2017 йилнинг биринчи тўққиз ойлигида Россияда ишловчи қирғизистонликлар уйларига 1.6 млрд доллар жўнатди, бу 2016 йилга таққослаганда 320 млн долларга кўп.

Россия бошқа фойдани кўзламоқда

Евроосиё иқтисодий иттифоқи фақат Россия учун фойдали. Заиф иқтисодли кичик мамлакатларнинг “катта оға”га кўпроқ товар ва хизматларни сотиш имкониятини қўлга киритишни кутиши қўшниларимиз мисолида ўзини оқламади.

Қирғизистонликлар инфляция фойдани еб бораётганидан азият чекмоқда, бу ёқда эса мамлакатнинг моддий пишиқлиги тугаб бормоқда.

Евроосиё иқтисодий иттифоқи Қирғизистонга кўпроқ умидсизлик келтирди. Гидроэлектростанция қурилиши ҳақидаги стратегик лойиҳанинг барбод бўлишини эслаш кифоя.

Қирғизлар иттифоққа қўшилиш арафасида Россия уларга Жалолобод вилоятидаги Қамбарота ГЭСини қуришни молиялаштиришга ваъда берган эди, лекин “катта оға” ўз ваъдасини эсдан чиқарди. Бу лойиҳа Қирғизистоннинг энергохавфсизлиги йўлидаги энг муҳим лойиҳа эди.

Арман Калиев, Алмати