Vakolatli iqtisodiy operatorlar qanday afzalliklarga ega?
Bojxona ma’murchiligi sohasidagi xalqaro standartlar talablaridan kelib chiqqan holda insofli tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilariga soddalashtirilgan bojxona tartib-taomillaridan foydalanish huquqini berishni nazarda tutuvchi vakolatli iqtisodiy operatorlar instituti joriy etildi.
Bugungi kunda respublikada vakolatli iqtisodiy operator maqomiga ega bo‘lgan 52 ta yuridik shaxs bojxona operasiyalarini amalga oshirishda maxsus soddalashtirishlardan foydalanib kelmoqda.
Mazkur institutning joriy etilishi bojxona tartib-taomillarining yanada soddalashtirilishiga, bojxona organlari faoliyati samaradorligini oshirishga, shuningdek, biznesni rivojlantirish yo‘lida byurokratik to‘siqlarni bartaraf etish va mamlakatda investisiya muhitini yaxshilashga xizmat qilmoqda.
Vakolatli iqtisodiy operator maqomini berish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020 yilning 24 avgustdagi “Vakolatli iqtisodiy operatorlar to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida” gi qarori bilan tartibga solingan.
Ma’lumot o‘rnida aytish joiz, vakolatli iqtisodiy operator bu — bojxona operasiyalarni amalga oshirishda soddalashtirilgan bojxona tartib-taomillaridan foydalanish uchun Nizom talablariga javob beruvchi yuridik shaxslarga beriladigan maqom.
Yuridik shaxsning vakolatli iqtisodiy operatorlar reestriga kiritilganligi to‘g‘risidagi guvohnoma elektron tarzda tuziladigan, operator maqomini tasdiqlovchi va bojxona operasiyalarini amalga oshirishda maxsus soddalashtirilgan bojxona tartib-taomillaridan foydalanish huquqini beruvchi, QR-kod qo‘yilgan elektron hujjat hisoblanadi.
– Xalqaro tajribadan kelib chiqib, vakolatli iqtisodiy operatorlar uchun 3 turdagi (birinchi, ikkinchi va uchinchi turdagi) guvohnomalar joriy etilgan, – deydi Bojxona qo‘mitasi Axborot xizmati bosh inspektori, bojxona xizmati mayori Aziza Zoirova. – Ularga, bojxona masalalari bo‘yicha vakolatli iqtisodiy operator, xavfsizlik masalalari bo‘yicha vakolatli iqtisodiy operator, bojxona va xavfsizlik masalalari bo‘yicha vakolatli iqtisodiy operator guvohnomalari kiradi. Bojxona masalalari bo‘yicha operator guvohnomasi yuridik shaxsga tovarlarni deklarasiyalash va chiqarish bilan bog‘liq bojxona operasiyalarini birinchi navbatda amalga oshirish, operator tomonidan tashiladigan tovarlarga nisbatan tovarni tashish yo‘nalishini belgilamaslik huquqini beradi. Shu bilan birga, bojxona to‘lovlari to‘lanishi ta’minlanmagan holda, operatorning tovarlarini jo‘natuvchi bojxona organidan tovar kelib tushadigan joygacha yetkazib berish, bojxona to‘lovlari to‘lanishi ta’minlanmagan holda, operatorning transport vositasida bojxona tranzitini amalga oshirish huquqini beradi. Qolaversa, Eksportga jo‘natiladigan operatorning tovarlari yuklangan transport vositalarining yuk xonalari (otseklari) yoki ularning bir qismiga operator tomonidan qo‘yilgan plombalarni davlat bojxona xizmati organlari tomonidan identifikasiya vositalari sifatida tan olinadi. Davlat bojxona xizmati organlari tomonidan vaqtni qisqartirish va bojxona operasiyalarini o‘tkazish tartibini optimallashtirishga qaratilgan tajriba loyihalarida ustuvor ishtirok etish huquqini beradi. Bojxona to‘lovlari to‘lanishini 50 foizga ta’minlagan holda, bojxona to‘lovlarini bo‘lib to‘lash va (yoki) muddatini yigirma ish kunigacha kechiktirgan holda operatorning tovarlarini erkin muomalaga chiqarish, chet el tovarlari tashilayotganda bojxona hamrohligida kuzatib borishni qo‘llamaslik huquqini beradi.
Xavfsizlik masalalari bo‘yicha operator guvohnomasi yuridik shaxsga quyidagi maxsus soddalashtirishlardan foydalanish huquqini beradi. Tovarlarni deklarasiyalash va chiqarish bilan bog‘liq bojxona operasiyalarini birinchi navbatda amalga oshirish, operatorning tovar va transport vositalarini chiqarib yuborish to‘g‘risida qaror qabul qilishda bojxona nazorati shakllari qo‘llanilmasligi, xavfni boshqarish tizimida belgilangan choralar bundan mustasno.
Bojxona to‘lovlari to‘lanishi ta’minlanmagan holda, tovarlarni operator tomonidan guvohnoma olish uchun taqdim qilingan arizada ko‘rsatilgan manzil bo‘yicha operatorning binolari, ochiq maydonchalari va bojxona ombori hisoblanmaydigan joylarda bojxona nazorati ostida joylashtirish huquqini beradi.
Bojxona to‘lovlari to‘lanishi ta’minlanmagan holda, bojxona to‘lovlarini bo‘lib to‘lash va (yoki) muddatini oltmish ish kunigacha kechiktirgan holda tovarlarni erkin muomalaga chiqariladi. Bojxona to‘lovlari to‘lanishi ta’minlanmagan holda, tovarlarni chiqarishda ularning bojxona qiymatini shartli ravishda aniqlanadi.
Alohida hujjatlar (muvofiqlik sertifikati) mavjud bo‘lmaganda, tovarlarni (oziq-ovqat tovarlari va farmasevtika mahsulotlari bundan mustasno) shartli ravishda chiqarish va hujjatlar keyinchalik oltmish kalendar kun davomida taqdim etiladi. Bojxona to‘lovlari to‘lanishi ta’minlanmagan holda, O‘zbekiston Respublikasi Bojxona kodeksining 272-moddasiga muvofiq bojxona yuk deklarasiyasi taqdim etilgunga qadar tovarlarni chiqarib yuboradi.
Tovarlarning Tashqi iqtisodiy faoliyat tovarlar nomenklaturasi bo‘yicha kodini aniqlash yuzasidan bojxona organi tomonidan tayinlangan ekspertiza yakunlangunga qadar tovarlarni bojxona to‘lovlari to‘lanishini ta’minlash orqali shartli chiqarib yuborish, vakolatli davlat muassasalari bilan operatorlarni o‘zaro tan olish va maxsus soddalashtirishlarni birgalikda qo‘llashni nazarda tutuvchi hamkorlik loyihalarida ishtirok etish huquqiga ega.
Bojxona organlari tomonidan bojxona operasiyalarini amalga oshirish vaqtini qisqartirish va tartibini takomillashtirish bo‘yicha amalga oshiriladigan tajriba loyihalari sinovlarida ishtirok etish, bojxona masalalarini muvofiqlashtirish va hal qilishda operatorga ko‘maklashish uchun bojxona xizmati organlarining mas’ul xodimi ko‘magidan foydalanish huquqiga ega bo‘ladi.
Bojxona va xavfsizlik masalalari bo‘yicha operator guvohnomasi asosida faoliyat yurituvchi operatorga yuqorida nazarda tutilgan maxsus soddalashtirishlar qo‘llaniladi.
Bojxona hududida qayta ishlash bojxona rejimiga rasmiylashtirilgan tovarlar bojxona hududiga bojxona bojlari va soliqlar to‘lashdan shartli ozod etilgan holda olib kirilib, qayta ishlash natijasida olingan mahsulotlar eksport yoki erkin muomalaga chiqarish (import) bojxona rejimiga rasmiylashtiriladi.
Bojxona kodeksining 70-moddasida tovar bojxona hududiga qayta ishlash va uni qayta ishlash mahsulotlari tarzida olib chiqish maqsadida, bojxona bojlari va soliqlar to‘lashdan shartli ozod etilgan holda olib kirilishi belgilangan. Shuningdek, Kodeksning 81-moddasiga asosan olib chiqiladigan qayta ishlash mahsuloti, qoldiqlar va chiqindilar bojxona bojlari va soliqlar to‘lashdan, shuningdek iqtisodiy siyosat choralari qo‘llashdan ozod etiladi.
Qayta ishlash mahsulotlarini erkin muomalaga chiqarish (import) bojxona rejimiga joylashtirishda bojxona bojlari va soliqlar qayta ishlash uchun olib kirilgan tovarlarning bojxona qiymatidan va (yoki) qayta ishlash mahsulotlarining chiqish normasiga muvofiq ishlatilgan sonidan hamda tovar erkin muomalaga chiqarish (import) bojxona rejimiga joylashtirilgan kuni amalda bo‘lgan, ularga nisbatan qo‘llaniladigan bojxona to‘lovlarining stavkalaridan kelib chiqqan holda to‘lanishi belgilangan.
Ma’lumot o‘rnida aytish joiz, Kodeksning 71-moddasiga muvofiq tovarlarni qayta ishlash bo‘yicha operasiyalar quyidagilardan iborat. Olib kirilgan tovarni uning dastlabki xossalari va individual ko‘rsatkichlarini o‘zgartirib, lekin qayta ishlash mahsulotida uni identifikasiyalash imkonini beruvchi tovar xususiyatlarini saqlagan holda bevosita qayta ishlash yoki unga ishlov berish, olib kirilgan tovardan foydalangan holda boshqa tovar tayyorlash, montaj qilish, yig‘ish yoki qismlarga ajratish, tovarni ta’mirlash, shu jumladan uni tiklash va tarkibiy qismlarini almashtirishdan iborat.
Qayta ishlash mahsulotlarini ishlab chiqarishga ko‘maklashuvchi yoki ularning ishlab chiqarilishini yengillashtiruvchi boshqa tovarlardan, agar bu tovarlar qayta ishlash jarayonida to‘liq yoki qisman ishlatilsa, xom ashyo sifatida foydalaniladi.
O‘zbekiston Prezidentining 2022 yil 25 apreldagi “Bojxona hududida qayta ishlash bojxona rejimi qo‘llanilishini soddalashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni 2-bandi a-kichik bandiga asosan tovarlarni qadoqlash, o‘rash (shu jumladan, qayta o‘rash), saralash, tozalash, boshqa tovarlarga moslashtirish va uskunalarni modernizasiya qilish bojxona hududida qayta ishlash operasiyalari hisoblandi.
Bir so‘z bilan aytganda, vakolatli iqtisodiy operatorlar sonining ortishi mamlakatimizda qonunga itoatkor va halol tadbirkorlarni rag‘batlantirib, ularning safi kengayishiga, pirovardida yurtimizning iqtisodiy rivojlanishiga xizmat qiladi.
