Ota bolasi bilan maktabda ko‘rishishiga onaning qarshilik qilishi to‘g‘rimi?

— Maktabda boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi bo‘lib ishlayman. O‘quvchilarimdan birining ota-onasi ajrashgan. Unga otasi aliment to‘lar ekan. Sud qaroriga ko‘ra, shanba, yakshanba kunlari ota farzandi bilan ko‘rishib turishi belgilangan. Lekin bolaning onasi bunga qarshilik qilyapti. Shu sabab ota o‘g‘lini ko‘rish uchun maktabga kelsa, onasi “bolamning otasi bilan ko‘rishishiga ruxsat bermang”, deb talab qilyapti. Otasi esa “ko‘raman”, deyapti. Shu vaziyatda qanday yo‘l tutishim kerak? Onasining ko‘rishmasin deyishi to‘g‘rimi?

Ismi sir tutildi

Bahodir Saidmuratov, Toshkent shahar sudining fuqarolik ishlari bo‘yicha sudyasi:

— Ota-onaning farzandlari oldidagi huquq va majburiyatlari Oila kodeksi bilan tartibga solingan. Ushbu kodeks 71-moddasiga ko‘ra, ota-ona o‘z bolalariga nisbatan teng huquq va majburiyatlarga egadirlar.

Mazkur kodeksning 76-moddasiga ko‘ra, boladan alohida yashayotgan ota (ona) bola bilan ko‘rishish, uning tarbiyasida ishtirok etish va ta’lim olishi masalasini hal etishda qatnashish huquqiga ega.

Bola bilan birga yashayotgan ota (ona) bolaning ona (ota)si bilan ko‘rishishiga, agar bunday ko‘rishish bolaning jismoniy va ruhiy sog‘lig‘iga, axloqiy kamolotiga zarar keltirmasa, qarshilik qilmasligi kerak.

Ota-ona boladan alohida yashaydigan ota (ona)ning ota-onalik huquqlarini amalga oshirish tartibi to‘g‘risida yozma ravishda kelishuv tuzishga haqlidir. Agar ota-ona kelisha olmasalar, nizo ota-ona (yoki ulardan biri)ning talabiga binoan sud tomonidan vasiylik va homiylik organi ishtirokida hal qilinadi. Sudning hal qiluv qarori bajarilmaganda aybdor ota-onaga nisbatan qonunchilikda nazarda tutilgan choralar qo‘llaniladi.

Agarda o‘quvchingizning otasiga sudning hal qiluv qaroriga asosan farzandi bilan uchrashish vaqti va tartibi belgilangan bo‘lsa, bunga bolaning onasi qarshilik qilmasligi lozim. Bunday uchrashuv tartibining sud qarori asosida belgilanishidan ko‘zlangan maqsad ham majburiy tusga ega ekanligidir.

O‘zbekiston Respublikasi “Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida”gi Qonuni 3-moddasining 1-qismiga ko‘ra, sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini majburiy ijro etish Majburiy ijro byurosi organlarining davlat ijrochilari zimmasiga yuklatiladi.

Ushbu qonun talablariga ko‘ra, agarda o‘quvchingizning onasi otasiga bolasi bilan uchrashishga qarshilik qilayotgan bo‘lsa, ota hal qiluv qarorining majburiy ijrosini ta’minlash uchun maktabga kelishi emas, tegishli majburiy ijro bo‘limiga murojaat qilishi lozim. Majburiy ijro bo‘limidan sud qarorining ijrosini ta’minlash choralari ko‘riladi va bunga bolaning onasi tomonidan qarshilik bo‘lgan taqdirda ma’muriy va jinoiy javobgarlik choralarini qo‘llash masalasi hal etiladi.

Bola bilan uchrashishga qarshilik qilganlik uchun javobgarlik choralari nazarda tutilgan-tutilmaganligi yuzasidan savolga javoban Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 198-1-moddasining 2-qismiga ko‘ra, qarzdorning zimmasiga muayyan harakatlarni bajarish yoxud bu harakatlarni bajarishdan o‘zini tiyish majburiyatini yuklovchi ijro hujjatining davlat ijrochisi belgilagan muddatda qarzdor tomonidan uzrsiz sabablarga ko‘ra ijro etilmasligi fuqarolarga bazaviy hisoblash miqdorining besh baravaridan o‘n baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa o‘n baravaridan o‘n besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘lishi ma’lum qilinadi.

Shuningdek, Jinoyat kodeksining 232-moddasining 1-qismiga ko‘ra, muayyan harakatlarni sodir etish yoxud ularni sodir etishdan o‘zini tiyish majburiyatini yuklovchi sud hujjatini bajarishdan bo‘yin tovlashni ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin davom ettirish, shuningdek sud hujjatining ijro etilishiga to‘sqinlik qilish, bazaviy hisoblash miqdorining yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yuz oltmish soatgacha majburiy jamoat ishlari yoxud uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki bir yilgacha ozodlikni cheklash yoki bir yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.

Bundan tashqari, Oliy sud Plenumining 1998 yil 11 sentyabrdagi “Bolalar tarbiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan nizolarni hal qilishda sudlar tomonidan qonunlarni qo‘llash amaliyoti to‘g‘risida”gi 23-son qarori 7-bandining 9-10-qismlariga ko‘ra, sud alohida turadigan ota yoki onaning bolasini tarbiyalashda ishtirok etish tartibini belgilaydi va bola bilan birga turadigan ota yoki onaga bunga qarshilik ko‘rsatmaslik majburiyatini yuklaydi.

Sudning hal qiluv qarori qasddan bajarilmagan taqdirda sud boladan alohida yashayotgan ota (ona)ning talabiga binoan bola manfaatlarini va uning fikrini hisobga olgan holda bolani unga berish to‘g‘risida hal qiluv qarori qabul qilishi mumkin.

O‘quvchining onasining bolasini otasiga ko‘rsatmaslikni talab qilish haq-haqli emasligi masalasi yuzasidan bu holat qonunchilikda nazarda tutilmaganligi, huquqlarni cheklash qonunda belgilangan asoslarga ko‘ra va faqat sud qarori bilan yo‘l qo‘yilishi ma’lum qilinadi.

Lekin bu otaning farzandi bilan sud qarorida belgilangan uchrashish vaqtini maktabga kelib talab qilishga haqli ekanligini anglatmaydi.

Avvalo, sud qarorida uchrashishning aniq vaqti va ishning holatlaridan kelib chiqqan holda uchrashish joyi belgilanadi.

Oliy sud Plenumining 1998 yil 11 sentyabrdagi “Bolalar tarbiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan nizolarni hal qilishda sudlar tomonidan qonunlarni qo‘llash amaliyoti to‘g‘risida”gi 23-son qarori 7-bandi 6-xatboshisiga ko‘ra, boladan alohida yashayotgan ota-onaning huquqidan kelib chiqqan holda u bilan ko‘rishishda, shuningdek voyaga yetmaganning shu ota-ona bilan ko‘rishish huquq va manfaatlarini himoya qilish zaruratidan kelib chiqib, sud har bir aniq ishning holatlarini inobatga olib hal qiluv qarorining xulosa qismida ko‘rilish tartibini (vaqti, joyi, ko‘rishish davomiyligi va h.k) bayon etishi lozim.

Agarda sud qarorining ijrosi jarayonida bola bilan uchrashish tartibi, xususan, uchrashish joyi yuzasidan tushunmovchiliklar yuzaga kelgan taqdirda bu holat sudga hal qiluv qarorining ijrosi yuzasidan tushuntirish berish haqidagi arizaga asosan sud ajrimi asosida hal etiladi. Ya’ni, bola bilan uchrashuv joyi borasida nizo yuzaga kelgan taqdirda bu holat ota tomonidan o‘zboshimchalik bilan hal etilmasligi, uchrashishga to‘sqinlik qilmaslik va yordam berish bilan bog‘liq masalalar ta’lim muassasasi xodimlari zimmasiga yuklanishi mumkin emas.

Zero, otaning farzand tarbiyasida ishtiroki faqat huquqlardan emas, majburiyatlardan ham iborat bo‘lib, Oila kodeksining 75-moddasiga ko‘ra, ota-onalik huquqi bolalar manfaatlariga zid tarzda amalga oshirilishi mumkin emas. Bolalar manfaatlarini ta’minlash ota-ona g‘amxo‘rligining asosini tashkil qilishi lozim.

Ota-onalik huquqini amalga oshirishda ota-ona bolalarining jismoniy va ruhiy sog‘lig‘iga, axloqiy kamolotiga zarar yetkazishga haqli emas.

Shu bilan birga, siz hech qanday to‘sqinliksiz bolaning otasini ota-onalar majlisiga taklif qilishga va ishtirok etishiga ruxsat berishga haqlisiz. Zotan, Oila kodeksining 73-moddasiga ko‘ra, ota-ona o‘z bolalarini tarbiyalash huquqiga ega va tarbiyalashi shart. Ota-ona o‘z bolalarining tarbiyasi va kamoloti uchun javobgardir. Ular o‘z bolalarining sog‘lig‘i, jismoniy, ruhiy, ma’naviy va axloqiy kamoloti haqida g‘amxo‘rlik qilishlari shart.

Qonunchilikda belgilangan bunday huquqlar avvalo, bolaning ta’lim jarayonidagi faol ishtirok va ushbu jarayonga o‘zini mas’ul hamda daxldor deb his qilish vositasida amalga oshiriladi.