Olimlar yirik galaktikalarning paydo bo‘lish sirini ochishdi

Astrofiziklar koinotning muhim qismini tashkil etuvchi massiv elliptik galaktikalar qanday paydo bo‘lishini aniqladilar.

Bu o‘rganish Nature jurnalida chop etilgan.

Somon yo‘li kabi spiral galaktikalar aylanuvchi disklarga ega, gazga boy va yulduzlarni shakllantirishda davom etadilar. Elliptik galaktikalar esa sferik bo‘lib, deyarli yangi yulduzlar hosil qilmaydi va asosan 10 milliard yil avval paydo bo‘lgan yulduzlardan tashkil topgan.

Elliptik galaktikalarning shakllanishini kosmologiyaning mavjud modellari nuqtai nazaridan tushuntirish qiyin edi. Bu galaktikalar yulduz shakllanishi katta aylanuvchi disklarda sodir bo‘lgan davrda paydo bo‘lgan va ular qanday qilib sharsimon shaklga ega bo‘lganligi noma’lum edi.

Yangi tadqiqotda olimlar ALMA ma’lumotlarini koinotning dastlabki davrida hosil bo‘lgan 100 dan ortiq uzoq galaktikalarda changning tarqalishi haqidagi ma’lumotlarni tahlil qilishdi. Chang yulduzlarning tug‘ilishi uchun zarur bo‘lgan gaz mavjudligining ko‘rsatkichi edi. Natijalar shuni ko‘rsatdiki, uning ushbu galaktikalarda tarqalishi juda ixchamdir. Va changli hududlarning uch o‘lchovli geometriyasini tahlil qilish bu galaktikalar zamonaviy elliptik galaktikalarni eslatuvchi sferik shaklga ega ekanligini isbotladi.

Olimlar bu shakl gaz va changni ixcham yadrolarga siqib chiqaradigan galaktikalarning bir-biri bilan to‘qnashuvi va qo‘shilishi bilan bog‘liqligini aniqladilar. Bunday jarayonlar elliptik galaktikalarning paydo bo‘lishini tushuntiradigan ilk koinotda keng tarqalgan.

Bu kashfiyot galaktikalar evolyusiyasi va zamonaviy olam tuzilishini shakllantiruvchi jarayonlarni tushunishda muhim qadam bo‘lishi mumkin.