GIYOHVANDLIK – ASR VABOSI

Giyohvandlikka qarshi kurashish, ularning zararli oqibatlaridan kishilarni xabardor qilish, targ‘ibot-tashviqot ishlarini olib borish doimiy va muhim faoliyat turlaridan biridir.

Chunki asr vabosi – giyovandlikka chalingan kimsalar oilasining tinchi buzilayotgani, farzandlarining qarovsiz qolayotgani, o‘zlari esa salomatligini yo‘qotib, bevaqt o‘lim topayotgani hech kimga sir emas.

Odatda, narkotik moddalarning salbiy ta’siri turli a’zolarning shikastlanishi, hayot uchun muhim funksional tizimlarning izdan chiqishi, xastalikning psixik va fiziologik alomatlari rivojida ko‘rinadi. Narkotik modda iste’mol qilayotgan shaxs asta-sekin psixik jarayonlar faolligini oshiruvchi vositalarsiz xissiy idrok etish layoqatini yo‘qotadi. Achinarlisi, hayot lazzatini giyohvand moddalarsiz tasavvur eta olmay qoladi. Bu esa giyohvandlikka chalingan shaxslarni jinoyat ko‘chasiga boshlaydi.

Tibbiyot qo‘llanmalarida keltirilishicha, qoradori inson organizmiga kirgach, ichaklarga surilib, qorindagi qon aylanish yo‘li bilan jigarga yetib boradi. Natijada jigar xujayralari ta’sirlanib, sirroz kasalligini keltirib chiqaradi. Qoradori qayta-qayta iste’mol qilinishi oqibatida jigar sirrozi kuchayib boradi. Jigar kichrayib, qotib qolgach, faoliyati susayadi. Uning xujayralari atrofida yog‘lar cho‘kib qoladi. Giyohvand moddalarning oqsillari xalaqit bergani uchun yig‘ilib qolgan za­rarli moddalar qon aylanishi bilan markaziy asab tizimiga qadar yetib boradi. Asab xujayralari ishdan chiqib, yaroqsiz holatga kelgach, bemorning ko‘rish, eshitish, hid bilish, fikr yuritish, issiq-sovuqni, qattiq-yumshoqni, shirin-achchiqni sezish qobiliyati yo‘qoladi.

Ma’lumki, asab xujayralari hayot moddasi sanalmish protoplazmadan tarkib top­tan. Qoradori yetib borishi natijasida u o‘z harakatini tezlashtiradi yoki o‘ta susaytiradi yoxud tirishish-tortishish holati paydo bo‘ladi. Protoplazmaga o‘tkazilgan bunday salbiy ta’sirlar kishini giyohvand modda iste’molisiz yashay olmaydigan holatga keltirib qo‘yadi. Kashanda asablarini bir oz bo‘lsa ham tinchlantirish maqsadida giyohvand moddalarini iste’mol qilishga majbur bo‘ladi. Uxlay olmaslik, sustlik, ishtaxasizlik, gamginlik, ko‘zning yoshlanishi, titroq, uvishish, tomirlarning burtib chiqishi, yurak o‘ynashi, ko‘ngil aynishi, qayt qilish kabi xastaliklarga mubtalo bo‘ladi. Uning ko‘ziga giyohvand modda yoki uni sotib olish uchun kerakli mablag‘dan boshqa narsa ko‘rinmaydi. Ularni qo‘lga kiritish uchun har qanday kabix, ishdan ham qaytmasligi xatarli oqibatlardan darak beradi.

Shu sababli, mahallalar, maktablar boshqa o‘quv yurtlari bilan hamkorlikda balog‘at yoshidagi o‘smirlar bilan o‘tkaziladigan muloqotlarning ahamiyati katta. Chunki ilmiy izlanishlarga ko‘ra, narkotiklar bilan ilk marotaba tanishish odatda 15-17 yoshlilar orasida boshlanar ekan. O‘smirlik davrida inson gormonal jihatdan juda tez rivojlanadi. Bu davrdagi yoshlarning psixo-fiziologik holati dinamik jihatdan nixoyatda jo‘shqin o‘zgarishlarga boy bo‘ladi va o‘ziga xos tarzda ifodalanadi. Shu bois ota-onalar, o‘qituvchilar va mahxalla ahlining o‘smirlardagi bu o‘zgarish va alomatlardan boxabar bo‘lishlari juda muhim. Ular qo‘yidagilar:

-jinsiy bezlarning funksional faoliyati boshlanadi;

-yoshlarda ikkilamchi jinsiy alomatlar paydo bo‘ladi;

-o‘smir bolalarda ongli ravish­da idrok etilmaydigan jinsiy mayl keskinlashadi;

-ro‘y berayotgan kimyoviy jarayonlar ta’sirida kayfiyat tez-tez bir qutbdan ikkinchisiga o‘zgarib turadi; psixo-fiziologik jihatdan rivojlanishi jadallik nuqtai nazaridan fetal (ona qornidagi embrionning rivojlanishi) hamda yangi tug‘ilgan chaqaloqning ikki yoshgacha rivojlanish davrlaridek kechadi;

-o‘smirlarning skeleti mushak to‘qimalarining rivojlanishiga nisbatan ancha tezroq ro‘y beradi. Shu sababdan o‘smirlik chog‘idagi o‘g‘il va qizlar birmuncha beo‘xshov, nomutanosib qiyofaga ega bo‘la­di. Bu hol tabiiy ravishda psixologik nuqtai nazardan ularning o‘zligini ifoda etishida muayyan muammolarni yuzaga keltiradi.

Kuzatishlarga ko‘ra, aksariyat hollarda narkotik moddalarni iste’mol qilishga kishilarni, ayniq­sa, yosh bolalar va o‘smirlarni shaxsiy va ijtimoiy hayotda uchraydigan turli muammolar, qiyinchiliklarni yenga olmaslik, shaxsiyatiga past bado berish, o‘zi mansub bo‘lgan gurudning ta’siriga berilish hollari undar ekan. Bu kabi salbiy holatlarning oldini olish uchun ota-onalar farzandlarining ichki dunyosidan boxabar bo‘lib borishlari ayni muddao. Ammo vaqt kech bo‘lib, farzandingiz narkotik moddalar iste’mol qilishni boshlagan bo‘lsa, o‘zingizni yo‘qotib qo‘ymay, zarur choralarni ko‘rishingiz, mutaxassis-narkologga murojaat etish lozim.