Суд ҳокимияти одил судловни таъминлаб, инсон ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилади

Конституциямизда белгиланганидек “Ҳар ким эркинлик ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқига эга. Ҳеч ким қонунга асосланмаган ҳолда ҳибсга олиниши ёки қамоқда сақланиши мумкин эмас” (25-модда), “Жиноят содир этганликда айбланаётган ҳар бир шахснинг иши судда қонуний тартибда, ошкора кўриб чиқилиб, унинг айби аниқланмагунча у айбдор ҳисобланмайди. Судда айбланаётган шахсга ўзини ҳимоя қилиш учун барча шароитлар таъминлаб берилади” (26-модда), мазкур нормаларга кўра инсон ҳуқуқларини фақат суд орқали ҳимоя қилишга эришиш асослари мустаҳкамланган.

Президентимизнинг 2020 йил 24 июль куни қабул қилган “Судлар фаолиятини янада такомиллаштириш ва одил судлов самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-6034-сон фармони айни мана шу масалаларнинг ечимини кўрсатиб бергани билан аҳамиятлидир. Унда инсон ҳуқуқларини таъминлашга доир олиб борилаётган давлат сиёсати очиқ ва шаффофлиги, бу борадаги  қонунчилик такомиллаштирилаётгани ҳамда одил судлов тизимини янада ислоҳ қилиш намоён бўлмоқда.

Фармон билан суд тизимининг ички тузилмаси тартибга солинмоқда. Вилоят судларининг ҳозирги тузилмасида ягона суд амалиётини шакллантиришга тўсқинлик қилаётган ҳолатлар мавжуд эди. Хусусан, бу кўпроқ судларнинг тарқоқлигидан фуқаролар ва тадбиркорлар сарсон бўлаётгани, алоҳида фаолият юритиши синовдан ўтган хорижий амалиётга тўғри келмаслиги каби муаммолар билан боғлиқ. Энди эса мамлакатимизда вилоят даражасидаги жиноят, фуқаролик ва иқтисодий судлар бирлаштирилиб, ягона умумюрисдикция судлари ташкил этилади.

Шунингдек,  2021 йил 1 январдан бошлаб эса суд ишларини назорат тартибида кўриш институтини тугатиш, суднинг ҳал қилув қарорлари, ҳукмлари, ажримлари ҳамда қарорлари устидан назорат тартибида протест киритиш институтини бекор қилиш ва жиноят ишларини судда кўриш учун тайинлаш босқичида иш юзасидан қарорларни тортишув тамойилига риоя этган ҳолда тарафлар иштирокида қабул қилиш тартибини белгилаш, жиноят ишининг умумий тартибда кўриб чиқилишига тўсқинлик қилувчи омилларни тезкорлик билан аниқлаш ва бартараф этиш имконини берувчи дастлабки эшитув босқичини киритиш белгиланди.

Шунингдек, инсоннинг конституциявий ҳуқуқларига риоя этиш мақсадида янги тартиб, давлат айбловчиси айбловдан воз кечган тақдирда реабилитация асосларига кўра жиноят ишини тугатиш институти жорий этилмоқда. Яъни судда жиноят иши кўриб чиқилаётганда шахсни айблашга етарли асослар мавжуд бўлмаса ёки унинг айби тасдиқланмаса ушбу тартибга риоя этиш талаб этилади.

Жорий этилаётган тартиб прокуратура ва суд орасидаги муносабатларни халқаро стандартларга мувофиқлаштиришга ҳамда процесс иштирокчиларининг ўзаро мувозанатини таъминлашга хизмат қилади.

Бир сўз билан айтганда, прокурор томонидан суднинг қонуний кучга кирган ҳукми, ҳал қилув қарори, ажрими ёки қарори бўйича ишларни, ушбу ишлар юзасидан тарафлар мурожаати мавжуд бўлган ҳолдагина, суддан чақириб олиб ўрганиш ҳамда қонунда назарда тутилган ҳоллардан ташқари судларда бошқа шахсларнинг ташаббуси билан қўзғатилган фуқаролик ва иқтисодий ишларнинг кўрилишида прокурор ўз ташаббуси билан иштирок этишини истисно этиш тартиби белгиланди.

Хулоса ўрнида таъкидлаш жоизки, Ўзбекистонда суд остонасидан кириб келган ҳар бир фуқаро адолат барқарор ҳукм топаётганига, инсон ҳуқуқлари давлат ҳимоясида эканлигига аниқ ишонч ҳосил қилиши, бунинг учун эса судьялар қонун ҳимоячиси, адолат аталмиш қўрғоннинг мустаҳкам устунлари бўлиши керак.

Жасурбек Қурбонов

Жиноят ишлари бўйича Норин туман суди раиси