Қуръони каримни ҳақ ила нозил қилиб, уни ҳифз қилишни Ўз зиммасига олган Аллоҳ таолога буюклигига мос ҳамд ва санолар бўлсин. Қуръонни баён қилиш вазифасини мукаммал адо этган Расулуллоҳга, у зотнинг оилалари, асҳоблари ва уларга қиёматга қадар яхшилик ила эргашганларга салавот, салом ва баракотлар бўлсин. 

Кўпчилигимизнинг қулоғимизга чалинган ва маърузалардан эшитганмизки, нопок эркаклар учун нопок аёллар рўбаро бўлиши, покдамон эркаклар учун ҳам ўзларига ўхшаган аёллар тақдир қилиниши Аллоҳ таоло томонидан Қуръони каримда битиб қўйилган. Аммо ҳаётдаги баъзи оилаларни кузатсак, оила бошлиғи бўлмиш эркак ёшлигидан номаҳрамлар билан исломий муносабатга риоя қилмасада, покиза, ҳаё ва иффатини юксак даражада сақлаган қизга уйланганини кўрасиз. Ҳатто баъзи ҳолатларда яхши ва одобли йигитлар алданиб қолгани ҳам қулоғимизга чалинади. Очиқ-ойдин воқеликни инкор қилмаймиз, албатта. Унда оятдан нима ирода қилинган? 

Аллоҳ таоло Нур сурасининг 26-оятида: “Нопок аёллар нопок эрлар учундир ва нопок эрлар нопок аёллар учундир. Пок аёллар пок эрлар учундир ва пок эрлар пок аёллар учундир”, деб марҳамат қилган. Оятнинг изоҳлардан ҳоли таржимаси юқоридагидек бўлиб, изоҳни қуйида берамиз.  

Аллоҳ таолонинг ушбу оятидан нима ирода қилинганини муфассирларимизнинг тафсир китобларидан қидириб кўрайлик. 

Мана шу оят ҳақида имом Табарий ўз тафсирида қуйидагича ёзади:  

“Таъвил аҳли бу оят борасида ихтилоф қилишган. Баъзи уламолар: “Нопок сўзлар нопок эркаклар учундир. Нопок эркаклар нопок сўзлар учундир. Пок сўзлар пок эркаклар учун, пок эркаклар пок сўзлар учундир”, дейишган. Баъзи уламолар эса: “Оятнинг маъноси: “Нопок аёллар нопок эркаклар учун, нопок эркаклар нопок аёллар учун. Пок аёллар пок эркаклар учундир ва пок эркаклар пок аёллар учундир”, дейишган. Бу таъвилларнинг афзали қуйидагиси: “Нопок” калимасидан мурод “нопок сўзлар” назарда тутилган. Яъни, қабиҳ ва ёмон сўзлар қабиҳ эркак ва аёллар учундир. Нопок одамлар эса қабиҳ сўзларга лойиқдир. Чунки улар шундай сўзларнинг аҳлидир. Гўзал ва яхши сўзлар покдамон одамлар учун. Покдомон одамлар покиза сўзларга лойиқ ва ҳақлидирлар. Оятнинг мана шу таъвили афзал, деганимизнинг сабаби шуки, бундан олдинги оятларда Аллоҳ таоло Оиша розияллоҳу анҳо ва покдомон, фаҳш ишлардан бехабар мўминаларнинг ҳақларига туҳмат қилганларни мазаммат қилган.  Бўҳтонларига яраша уларга хос разилликларнинг хабарини берган. Шундай экан, тухматчи томонидан бўлган ёлғон ва бўҳтонга ким аҳл экани ҳақида хабар бериш бошқалар ҳақида хабар беришдан кўра муносиброқдир”.  

“Нопок” сўзидан аёллар ирода қилинганми ёки сўзларми, деган ихтилофнинг сабаби шуки, оятда келган “Ал-хобисаат” сўзи муаннас жинс (женский род)нинг кўплик шакли бўлиб, у ҳақиқатда аёллар ирода қилинганини ҳам, сўзлар ирода қилинганини ҳам эҳтимол қилаверади. Сабаби жонсиз нарсаларнинг кўплиги ҳам жам муаннас солим (муаннас тўғри кўплик) сийғасида келиши жоиз.  

Юқоридаги оят борасида Имом Қуртубий “Ал-Жомеъ лиаҳкамил Қуръан” тафсирида шундай ёзади: “Ибн Зайд “Оятнинг маъноси - нопок аёллар нопок эркаклар учундир”, деган. Мужоҳид, Ибн Жубайр, Ато ва аксар муфассирлар: “Нопок сўзлар нопок эркаклар учундир...” дейишган. Наҳҳос “Маъонил Қуръон” китобида: “Мана шу (яъни нопокни сўзлар деб тафсир қилиш) бу оят борасида айтилган энг яхши таъвилдир” деган. Бу қавлнинг саҳиҳлигига оятнинг давомидаги “У (бўҳтон қилинган)лар у (туҳматчи)лар айтаётган нарсалардан покдирлар” жумласи ҳам далолат қилади”.     

Бошқа тафсир китоблари кўздан кечирилганда ҳам мана шу икки хил маънонинг эҳтимоли зикр қилинган. Оятдаги “нопоклар” калимасини “нопок сўзлар” дейилса, бундаги нопок сўзлар лаънат ва мазаммат маъносида бўлиши ҳам мумкин, туҳмат ва бўҳтон маъносида ҳам бўлиши мумкин. Буни Фахруддин Розий “Тафсирул кабир”да  айтган. Шунда оятнинг маъноси қуйидагича бўлади: “Нопок сўзлар (лаънат ва мазамматлар) нопок одамлар учундир. Нопок одамлар нопок сўзлар (лаънат ва мазаммат)га лойиқдирлар”. Бўҳтон маъносида бўлса, “(Туҳмат ва бўҳтон) сўзлар нопок одамлар (мунофиқлар)га тегишлидир. Нопок одамлар (мунофиқлар) нопок сўзлар (яъни туҳматларни айтиш)га лойиқдирлар” бўлади. Бўҳтон деган маъно берилганининг сабаби бу оятлар Оиша онамизга қилинган туҳматлар сабабидан нозил бўлганидир.  
“Нопок”дан мурод “нопок аёллар”, “пок”дан мурод “покдамон” аёллар деган тафсир ҳам бор.

Бу оятга кўра барча эр-хотинлар покликда ва нопокликда бир хил бўлиши керак эди. Аммо ҳаётда зино қилиб юриб, бокира қизларга уйланган қанчадан қанча йигитларни кўришимиз мумкин. Унда оят воқеъликка зид бўлиб қолмаяптими? 

Бунга шайх Шаъровий роҳимаҳуллоҳ шундай жавоб берадилар: “Бу оят хабар бериш кўринишида бўлишига қарамасдан, аслида буйруқ маъносини ифодалайди. Аллоҳ таоло: “Талоқ қилинган аёллар ўзлари уч ҳайз кутадилар” деганда ҳам “кутсинлар” деган буйруқни ирода қилган. Худди шу каби бу оятда ҳам “нопок аёллар нопок эркакларга эрга тегсинлар, нопок эркаклар ҳам нопок аёлларга уйлансинлар. Пок аёллар пок эркакларга эрга тегсинлар, пок эркаклар ҳам покиза аёлларга уйлансинлар” деган маъно ирода қилинган”. 

Бошка оятда Аллоҳ таоло: “Зинокор эркак фақат зинокор ёки мушрика аёлга никоҳланур, зинокор аёлга (ҳам) фақат зинокор ёки мушрик эркак никоҳланур” (Нур сураси, 3-оят) деган. Бунда ҳам оят хабария кўринишида бўлсада, амрни ифодалайди. Яъни, зинокор фақат зинокорга мос ва лойиқ бўлади” деган маънода. Бу масала шариатимизда “Куфуъ масаласи” дейилади.  

Динимизни ўзгаларга етказиш йўлидаги биродарларимиздан сўраймизки, юқоридаги оятни хабар шаклида талқин қилмасинлар. Хабар маъноси Аллоҳ таолонинг муродига ҳам, воқеликка ҳам тўғри келмайди. Акс ҳолда, мусулмонларнинг ояти карималарга бўлган иймон ва ишончларига путур етказиб, Қуръонда ҳам ҳаётга тўғри келмайдиган нарсалар бор эканда, деган тушунчани шакллантириб қўйишимиз мумкин. Ахир Аллоҳ ва Расули ёлғончига чиқарилишини ҳеч биримиз хоҳламаймиз-ку. 

Аллоҳ таоло барчамизни ҳақ йўлда собитқадам қилсин. Ўзининг шариатини Ўзи ирода қилгандек тушунишимиз ва етказишимизга муваффақ қилсин. 

Абдулбосит Абдувоҳид ўғли,  Ҳадис илми мактаби 2-босқич талабаси

Manba: azon.uz