Европа Иттифоқида Арманистон учун жой борми?

“51 нафар фуқаро Арманистон Республикаси Марказий сайлов комиссиясига «Арманистон Республикасининг Европа Иттифоқига қўшилиш жараёнини бошлаш тўғрисида»ги қонун лойиҳасини киритиш мақсадида ташаббус гуруҳини тузиш тўғрисидаги қарорни тақдим этди”, дейилади Ереваннинг Европа Иттифоқига қўшилиши масаласида имзо тўплаш учун мамлакат Марказий сайлов комиссиясига тақдим этилган хабарда.

Энди МСК ўн кунлик муддат ичида ташаббус гуруҳини ва унинг ваколатли вакилини рўйхатдан ўтказиши ёки барча зарур талаблар бажарилмаса, рўйхатдан ўтказишдан бош тортиши керак.

Бу ташаббус мамлакатнинг ғарбпараст кучлари томонидан илгари сурилган ва улар ҳам уни парламент муҳокамасига олиб чиқишган. Ваколатли шахс «Республика» партияси раисининг ўринбосари Артак Зейналян ҳисобланади.

Арманистоннинг Евроиттифоққа қўшилиш ғояси Ереванда муҳокама қилина бошлагани ҳақида март ойида мамлакат ташқи ишлар вазири Арарат Мирзоян маълум қилган эди. У республика демократик тараққиёт йўлини танлаганини, Брюссел ва Вашингтон бу истакни қўллаб-қувватлаётганини, Арманистон учун иттифоқчилар ва шериклар доирасини кенгайтириш, ташқи алоқаларини максимал даражада диверсификация қилиш муҳим эканини таъкидлади.

Парламент спикери Ален Симонян ҳам яқин орада бўлиб ўтиши мумкин бўлган референдум ҳақида гапирди.

Арманистон Европа Иттифоқининг 2009 йилда бошланган Шарқий ҳамкорлик лойиҳасининг бир қисмидир. Бундан ташқари, 2015 йилдан бошлаб республика ЕИ – Евроосиё иқтисодий иттифоқи (ЕОИ) билан рақобатлашувчи интеграция лойиҳасининг аъзоси ҳисобланади. Шу билан бирга, Ереван Грузия, Молдова ва Украина мисолида Брюссел билан ассоциация шартномасини имзолашдан бош тортди.
Шу билан бирга, Арманистон Европа Иттифоқининг умумий имтиёзлар схемаси Плус (GSP+) ташаббуси доирасида савдо имтиёзларини оладиган кам сонли давлатлардан биридир. Ушбу ташаббус Арманистон экспортига Европа Иттифоқи бозорига қулай кириш имконини беради.

Икки йил аввал Арманистоннинг Европа Иттифоқи давлатлари билан товар айирбошлаш ҳажми 43,8 фоизга ўсиб, ўша пайтдаги рекорд даражадаги 2,28 миллиард долларга етди.

Сўнгги пайтларда Ереван ва Брюссел ўртасидаги муносабатлар фаол ривожланмоқда. Арманистоннинг Ғарбга ўзига хос «бурилиши» Россия Федерацияси ва КХШТ Озарбайжон билан можарода Ереванни қўллаб-қувватламаганидан кейин содир бўлди. Шундан сўнг Ереван ва Москва ўртасидаги муносабатлар кескин ёмонлашди.

Арманистон раҳбари Никол Пашинян, хусусан, Россия тинчликпарвар кучларини «Қорабоғдаги тинч аҳолини ҳимоя қилмаётганликда» айблади. Россия бундай баёнотларни рад этиб, контингентнинг ҳаракатлари Россия ва Арманистон ўртасида имзоланган ҳужжатларнинг «руҳи ва ҳарфига» мос келишини айтди.

Бундан ташқари, президент Арманистоннинг Ереван олдидаги мажбуриятларини бажармагани учун Арманистон, Беларус, Қозоғистон, Қирғизистон, Россия ва Тожикистонни ўз ичига олган Коллектив Хавфсизлик Шартномаси Ташкилотидаги аъзолиги музлатилганини ҳам маълум қилди. Пашинян ташкилотни тарк этишга ваъда берди, уни «кўпикли иттифоқ» деб атади. Кейинчалик бу маълумот Арманистон Ташқи ишлар вазирлиги томонидан рад этилди.

Шу билан бирга, Арманистон бош вазири Никол Пашинян Европа интеграцияси бўйича бундай референдум ўтказишдан маъно кўрмаётганини, чунки у бу масала бўйича арман халқининг фикрини аллақачон билишини айтди. Унинг сўзларига кўра, «Арманлар имкон қадар Европага яқинлашишга интилади».

У, шунингдек, бу йил мамлакатнинг Европа Иттифоқига аъзо бўлишини исташини айтди.

Шу билан бирга, у плебисцит ўтказилса, арман халқи қачон ва қандай қилиб ЕИга аъзо бўлиш мумкинлиги, Брюссел буни хоҳлайдими ёки йўқми, деган саволларни беришини таъкидлади.
Арманистон раҳбари бу саволларнинг барчасига жавоб бера олмаслигини таъкидлади. Президент Арманистонда «институционал демократия»ни кўришни исташини ва мамлакатда ҳали ҳам демократик ислоҳотларни давом эттириш учун сиёсий иродаси борлигини қўшимча қилди.

Арманистон Ташқи ишлар вазирлиги раҳбари Арарат Мирзоян ТRТ World телеканалига берган интервьюсида Арманистонда фаол муҳокама қилинаётган қатор масалалар қаторида Европа Иттифоқига кириш ғояси ҳам борлигини айтди. Унинг қўшимча қилишича, Ереванда Париж ва Вашингтон билан ҳамкорлик қилиш учун янги имкониятлар мавжуд, АҚШ билан стратегик мулоқот йўлга қўйилган, Европа Иттифоқи билан кенг қамровли ва кенгайтирилган шериклик бўйича келишув мавжуд.

Унинг қўшимча қилишича, томонлар виза режимини либераллаштириш масаласини муҳокама қилмоқдалар ва Арманистонда Европа Иттифоқининг кузатувчилар миссияси «Арманистон ва Озарбайжон ўртасидаги чегарани кузатиб боради».

Европа Иттифоқининг ташқи ишлар ва хавфсизлик сиёсати бўйича олий вакили Жозеп Боррел ўтган йил охирида Европа Иттифоқи ва Арманистон «ҳамкорликни кенг кўламли кенгайтириш», жумладан, хавфсизлик соҳасида ҳам ишни бошлашга келишиб олганини айтди.

2024 йилнинг январида Пашинян НАТОнинг Кавказ ва Марказий Осиёдаги вакили Хавер Коломина билан Арманистоннинг Шимолий Атлантика альянси билан ҳамкорлигини муҳокама қилган. Февраль ойи бошида Арманистон мудофаа вазири Сурен Папикян Арманистон НАТО стандартларига мувофиқ ҳарбий либосларни жорий этишни режалаштираётганини айтди.

Июль ойида Европа тинчлик жамғармаси республика Қуролли кучларининг моддий-техник имкониятларини ошириш учун Арманистонга 10 миллион евро ажратиши маълум бўлди. Улар, шунингдек, «инқироз ва фавқулодда вазиятларда тинч аҳолини ҳимоя қилишни яхшилаш учун» қўлланилади.

Қарор Арманистоннинг Европа Иттифоқи билан ҳамкорлиги доирасида қабул қилинди.

Озарбайжонлик сиёсатшунос Илгар Велизаде ТРТ телеканали билан рус тилида суҳбатда Арманистон Европа Иттифоқига кириши учун Европа Иттифоқидан бир қанча шартларни бажариши кераклигини қайд этди.

«Биринчи навбатда, Арманистон ЭEК ва КХШТдан чиқиши керак. Арманистон ва Евроосиё иқтисодий иттифоқи бирлашма мамлакатлари, биринчи навбатда, Россия билан савдо-иқтисодий ҳамкорликни белгиловчи бир қатор муҳим стандартлар билан боғланган. Бу меҳнат, товарлар ва хизматларнинг умумий бозори. Бу умумий бозорни тарк этиб, бошқасига кириш керак бўлади», — деди сиёсатшунос.

Унинг қўшимча қилишича, Арманистон ЭАКнинг амалдаги раиси ҳисобланади.

«У бу муаммони қандай ҳал қилиши номаълум. Қолаверса, Арманистон ва Евроосиё иқтисодий иттифоқи, биринчи навбатда, Россия билан муносабатлари бузилиб қолса, арман халқини қийин кунлар кутади. Сиёсий риторика сиёсий риторика бўлиб қолаверади, бироқ реаллик сиёсий жараёнларни тўғрилайди ва бу ҳолда биз тахмин қилишимиз керакки, бу шов-шувларнинг барчаси Арманистон Европа Иттифоқи томон сакраб ўтиб бораётгани ҳақидаги тасаввурни яратишга қаратилган», — деб ҳисоблайди мутахассис.

Унинг фикрича, бу амалий ҳаракатларни назарда тутмайди ва яқин келажакда рўй бериши даргумон ва бу содир бўладиган бўлса, бу Арманистон иқтисодиёти учун ҳалокатли оқибатларга олиб келади, деб ҳисоблайди таҳлилчи.