"Mehnat va ijro intizomi" faoliyatimizda ustuvor bo‘lmog‘i lozim

Ma’lumki, Prezidentimiz SH.Mirziyoyev o‘z rahbarligining ilk kunlaridanoq yangi O‘zbekistonning taraqqiyot yo‘lini belgilab berar ekan, asosiy e’tiborni ta’lim-tarbiya tizimiga qaratib, bu tizim majburiy mehnatdan xalos qilinishi dolzarb ekanligiga urg‘u berdi.

Sir emaski o‘qituvchi ham, o‘quvchi ham o‘z ishi, o‘qishi bilan mashg‘ul bo‘lishi, o‘z navtida o‘qituvchi, murabbiylarning nafaqat moddiy manfaatdorligi, balki ustoz sifatida qadri va mas’uliyatini yanada kuchaytiradi.

Biroq, olib borilayotgan islohotlarga qaramasdan ta’lim tizimida majburiy mehnatga yo‘l qo‘yayotgan rahbar kadrlar uchrayotganligi achinarli albatta.

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Buxoro tumanlararo sudida ko‘rilgan ish misolida.

Da’vogar A.Saidov /ismi sharifi o‘zgartirilgan/ viloyat jismoniy tarbiya va sport boshqarmasining 2019 yil 19 dekabrdagi 108-k sonli buyrug‘i bilan tuman bolalar – o‘smirlar sport maktabida 2019 yil 19 dekabrdan 3 oy sinov muddat bilan lavozimga tayinlangan bo‘lib, taraflar o‘rtasida shu kuni 23-sonli mehnat shartnomasi rasmiylashtirilgan.

Buyruqqa xodimning arizasi, mehnat shartnomasi, vazirlikning 2019 yil 16 dekabrdagi rozilik xati asos qilib olingan.

A.Saidov maktab xodimlarini obodonlashtirish hamda ko‘kalamzorlashtirish ishlariga jalb qilib, majburiy mehnatga yo‘l qo‘yganligi hamda o‘z xizmat vazifalariga mas’uliyatsizlik bilan yondashganligi uchun 2020 yil 19 iyundagi 59-k sonli buyruq bilan  MK 181-moddasining 1-bandiga asosan hayfsan, shuningdek 2020 yil  25 – 26 iyun kunlari ishchi guruhi tomonidan makatabda me’yoriy hujjatlarni yuritishda qator kamchiliklarga yo‘l qo‘yganligi uchun                        MK 181-moddasining 1-qism, 2-bandiga asosan o‘rtacha ish haqining o‘ttiz foizi miqdorida jarima intizomiy jazolari tayinlangan.

Mazkur intizomiy jazo qo‘llash haqidagi buyruqlardan norozi bo‘lib, da’vogar A.Saidov sudga da’vo arizasi bilan murojaat qilgan.

O‘zbekiston Respublikasi MKning 181-moddasiga muvofiq, xodimga mehnat intizomini buzganligi uchun ish beruvchi quyidagi intizomiy jazo choralarini qo‘llashga haqli:

1) hayfsan;

2) o‘rtacha oylik ish haqining o‘ttiz foizidan ortiq bo‘lmagan miqdorda jarima.

Ichki mehnat tartibi qoidalarida xodimga o‘rtacha oylik ish haqining ellik foizidan ortiq bo‘lmagan miqdorda jarima solish hollari ham nazarda tutilishi mumkin. Xodimning ish haqidan jarima ushlab qolish ushbu Kodeksning 164-moddasi talablariga rioya qilingan holda ish beruvchi tomonidan amalga oshiriladi;

3) mehnat shartnomasini bekor qilish /100-modda ikkinchi qismining 3 va 4-bandlari/.

Ushbu moddada nazarda tutilmagan intizomiy jazo choralarini qo‘llanish taqiqlanadi.

Mazkur Kodeks 182-moddasi 1 – 5 qismlariga ko‘ra, intizomiy jazolar ishga qabul qilish huquqi berilgan shaxslar (organlar) tomonidan qo‘llaniladi /82-modda/.

Intizomiy jazo qo‘llanilishidan avval xodimdan yozma ravishda tushuntirish xati talab qilinishi lozim. Xodimning tushuntirish xati berishdan bosh tortishi uning ilgari sodir qilgan nojo‘ya xatti-harakati uchun jazo qo‘llashga to‘siq bo‘la olmaydi.

Intizomiy jazoni qo‘llanishda sodir etilgan nojo‘ya xatti-harakatning qay darajada og‘ir ekanligi, shu xatti-harakat sodir etilgan vaziyat, xodimning oldingi ishi va xulq-atvori hisobga olinadi.

Har bir nojo‘ya xatti-harakat uchun faqat bitta intizomiy jazo qo‘llanishi mumkin.

Intizomiy jazo bevosita nojo‘ya xatti-harakat aniqlangandan keyin, ammo bu xatti-harakat aniqlangandan boshlab, xodimning kasal yoki ta’tilda bo‘lgan vaqtini hisobga olmasdan, uzog‘i bilan bir oy ichida qo‘llaniladi.

Intizomiy jazo qo‘llashdan avval xodimdan yozma tushuntirish olinadi.

Sud muhokamasida aniqlanishicha, A.Saidov mansabdor shaxs bo‘la turib, o‘ziga yuklatilgan vazifani lozim darajada bajarmaganligi, 2020 yil 17 iyun kuni soat 15¹⁰ larda sport maktabi telegramm kanali orqali tarqalgan xabarga asosan 2020 yil 18 iyun kuni soat 9⁰⁰ dan 11³⁰ ga qadar 15 nafar murabbiylarni asosiy bazada, 27 nafar murabbiylarni 1 bazada obodonlashtirish ishlariga jalb qilganligi holati bo‘yicha mehnat inspeksiyasining 2020 yil 19 iyundagi 396-sonli qarori bilan MJtKning 51-moddasi 1-qismiga asosan bazaviy hisoblash miqdorining 50 baravari miqdorida jarimaga tortilgan.

A.Saidov 2020 yil 18 iyunda mashg‘ulot tashkil etish oldidan o‘quv bazasini begona o‘tlardan tozalash uchun ishchi xodimlar va murabbiylarni o‘zlariga tegishli hududda sport maydonlarini obodonlashtirish uchun chaqirilganligi, hamma xodimlar ertalab soat 9⁰⁰ dan 11⁰⁰ gacha o‘ziga tegishli joyini tozalab ketishganligi, murabbiylar orasida homiladorlar chiqarilmaganligi, ushbu holat boshqa takrorlanmasligi to‘g‘risida 2020 yil 19 iyunda tushuntirish xati yozgan.

Ushbu asoslarda boshqarma boshlig‘i tomonidan A.Saidovga 2020 yil 19 iyunda 59-k sonli buyruq bilan MK 181-moddasiga asosan “hafysan” intizomiy jazo chorasi qo‘llanilgan bo‘lib, 2020 yil 20 iyunda xodim tilxat asosida buyruq bilan tanishib, bir nusxa olgan.

2020 yil 25 – 26 iyun kunlari boshqarma ishchi guruhi tomonidan sport maktab murabbiylari murojaatiga asosan tayyorlangan ma’lumotnomadan ko‘rinishicha, sport maktabi tomonidan mehnat birjasiga mavjud bo‘sh ish o‘rinlari to‘g‘risida hisobotlar noto‘g‘ri berib kelinib, mavjud ish o‘rinlari yashirilganligi, 2020 yil yanvar – fevral oylari uchun berilgan mukofotlar bo‘yicha tayyorlangan yig‘ilish bayonlari imzolanmaganligi, xodimlarning ish faoliyatida yo‘l qo‘ygan kamchiliklari bo‘yicha direktor nomiga yozilgan 3 – 4 ta tushuntirish xatlaridan bittasi rasmiylashtirilganligi, ayrim murabbiylarga hozirga qadar ishga qabul qilish buyruqlari rasmiylashtirilmaganligi, sport maktabining mashg‘ulotlar jadvali VM qarori talablari asosida ishlab chiqilmaganligi, murabbiylar tabeli noto‘g‘ri yuritilganligi, sportdagi natijalari va ish soatlari o‘zgargan murabbiylar uchun qo‘shimcha tarifikasiyalar ishlab chiqilmaganligi, maktab sportchilariga razryad berish tartibi yo‘lga qo‘yilmaganligi, sportchilarning aksariyati tibbiy ko‘rikdan o‘tmaganligi, rag‘batlantirish pullari ortiqcha to‘langanligi, 2020 yilda buyruq mavjud emasligi, direktor o‘rinbosariga moddiy javobgarlik buyrug‘i tayyorlanmaganligi, moddiy tovar boyliklarni yuritish kitobi yuritilmaganligi, ayrim xodimlarga qisqartirilgan soatdan ham ko‘proq soatlar qo‘shilganligi, sport makbtabida kadrlar faoliyatiga doir buyruqlarda qonun va normativ hujjatlar normalariga rioya etilmaganligi aniqlanganligi qayd qilingan va ma’lumotnoma bilan direktor A.Saidov imzo asosida tanishtirilgan.

A.Saidov holat yuzasidan aniqlangan kamchiliklarni 3 kunda o‘z o‘rniga qo‘yishi to‘g‘risida 2020 yil 26 iyunda tushuntirish xati yozgan.

O‘rganish natijalari muhokamasi 2020 yil 30 iyunda  o‘tkazilib, direktor A.Saidovga navbatdagi intizomiy jazo chorasi ko‘rish bo‘yicha taklif kiritilgan, direktor /A.Saidov/ga ayrim xodimlarga ogohlantirish va intizomiy jazo choralari ko‘rish vazifasi yuklatilishi bo‘yicha qaror qilingan.

Ushbu asoslarda boshqarma boshlig‘i tomonidan A.Saidovga 2020 yil 2 iyulda 69-k sonli buyruq bilan MK 181-moddasiga asosan “o‘rtacha oylik ish haqining 30 foizi miqdorida jarima” intizomiy jazo chorasi qo‘llanilgan bo‘lib, 2020 yil 30 iyulda xodimning buyruq bilan tanishganligi, biroq tilxat yozib berishdan bosh tortganligi bo‘yicha dalolatnoma tuzilgan.

Sud da’vogarning vajlari bilan bilan umuman kelishmaydi. Chunki, A.Saidovga qo‘llanilgan 2 ta intizomiy jazo choralari ham MK va boshqarma lokal hujjati hisoblangan – Viloyat jismoniy tarbiya va sport mehnat jamoasining 2018 yil 17 apreldagi 1-sonli yig‘ilish bayoni bilan ma’qullangan “Jismoniy tarbiya va sport boshqarmasi hamda kasaba uyushmasi kengashi o‘rtasida 2018 – 2020 yillar uchun tuzilgan jamoa shartnomasi” 65-bandi /ya’ni, mehnat intizomini buzganlik uchun intizomiy jazo choralarini qo‘llashga belgilangan muddatlar /MK 182-moddasi/ o‘tib ketgandan keyin yo‘l qo‘yilmaydi/ qoidalariga asosan o‘z muddatida qo‘llanilgan bo‘lib, boshqarma kasaba uyushmasi bilan kelishilgan holda boshqarma boshlig‘i tomonidan 2018 yil 23 iyulda tasdiqlangan “Ichki mehnat tartibi qoidalari”ning 53-bandi /mehnat intizomini buzganligi uchun ish beruvchi quyidagi intizomiy jazo choralarini qo‘llashga haqli: - hayfsan; - o‘rtacha oylik ish haqining ko‘pi bilan o‘ttiz foizidan ortiq bo‘lmagan miqdorda jarima; - mehnat shartnomasini bekor qilish/ qoidalarigi to‘liq rioya qilingan holda, qoidalarning 54-bandida /jazo chorasi qo‘llanishiga qadar xodimga yo‘l qo‘yilgan huquqbuzarlik sabablari va holatini yozma ravishda tushuntirish imkoniyati beriladi/ qoidalari asosida tegishli tushuntirishlar olinib, aniqlangan faktik va maqbul dalillar asosida qo‘llanilgan.

Yuqorida keltirilgan holatlardan ko‘rinadiki, ish beruvchi tomonidan intizomiiy jazo qo‘llashda da’vogar A.Saidov tomonidan sodir etlgan nojo‘ya xatti-harakatning qay darajada og‘ir ekanligi, shu xatti-harakat sodir etilgan vaziyat, uning oldingi ishi va xulq-atvori to‘liq hisobga olingan.

Shuningdek, xodimning ish faoliyati va xulq atvorini yuqoridagi holatlardan tashqari tuman hokimi ning 2020 yil 5 noyabrda A.Saidovning hatti-harakatlaridan norozilik murojaatlari ko‘payganligi sababli unga hokimlik ishonchsizlik bildirishini ma’lum qilib boshqarma boshlig‘iga 08/32-sonli murojaatidan ham ko‘rish mumkin.

Demak, ish holatlari va qonun talablaridan kelib chiqib, sud 2020 yil 16 dekabrdagi hal qiluv qarori bilan da’vogar A.Saidovning javobgar Buxoro viloyat jismoniy tarbiya va sport boshqarmasiga nisbatan o‘tkazib yuborilgan muddatni tiklash va intizomiiy jazo qo‘llash haqidagi buyruqlarni bekor qilish to‘g‘risidagi da’voning rad etilishi qonuniylik va adolat tamoyillariga to‘la mos keladi deb hisobladi.

Xulosa o‘rnida.  O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi 8-moddasining 3 – 6 qismlariga ko‘ra, fuqarolik huquqlarini amalga oshirish boshqa shaxslarning huquqlarini hamda qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzmasligi shart. Fuqarolik huquqiy munosabatlari ishtirokchilarining halol, oqilona va adolat bilan harakat qilishi nazarda tutiladi.

Fuqarolar va yuridik shaxslar o‘z huquqlarini amalga oshirishda jamiyatning ma’naviy tamoyillari va axloqiy normalarini hurmat qilishlari, tadbirkorlar esa — ish odobi qoidalariga ham rioya etishlari kerak.

Fuqarolar va yuridik shaxslarning boshqa shaxsga zarar yetkazishga, boshqacha shakllarda huquqni suiiste’mol qilishga, shuningdek huquqni uning maqsadiga zid tarzda amalga oshirishga qaratilgan harakatlariga yo‘l qo‘yilmaydi.

Ushbu moddaning uchinchi, to‘rtinchi va beshinchi qismlarida nazarda tutilgan talablarga rioya qilinmagan taqdirda, sud shaxsga qarashli huquqni himoya qilishni rad etishi mumkin.

Fuqarolik ishlari bo‘yicha Buxoro tumanlararo sudining raisi Yodgorov Firuzjon Raximovich

Buxoro viloyat sudining jamoatchilik va ommaviy axborot vositalari bilan aloqalar bo‘limi