Lamborgini va Ferrarilarga ega bo‘lgan "dunyodagi eng boy orol" hozirda bankrot ahvolda

Mikroneziyadagi ajoyib bir orol bir paytlar aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan yalpi ichki mahsulot bo‘yicha dunyodagi eng boy mamlakatlardan biri edi, u yerda hayratlanarli kashfiyot qilingani sababli.

Tinch okeanining janubi-g‘arbiy qismida joylashgan Nauru o‘zining go‘zal manzaralari, marjon riflari, oppoq qumli sohillari va shovullagan palmalari bilan mashhur, ammo chet el hukmronligining qora tarixiga ham ega.

O‘nlab yillar davomida orol iqtisodiyotida fosforit hukmronlik qildi. Bu o‘g‘itlar tayyorlashda qo‘llaniladigan qimmatbaho material bo‘lib, 1900 yillarning boshida Britaniya kompaniyasi tomonidan uning boy konlari mavjudligi aniqlangan.

Orolda kon qazish ishlari 1907 yilda boshlangan bo‘lib, 20-asrning katta qismida Britaniya, Avstraliya va Yangi Zelandiya hukumatlari tomonidan ekspluatasiya qilingan.

1968 yilda mustaqillikka erishgach, Nauru fosfor konlari ustidan nazoratni qo‘lga kiritdi va boyliklar iqtisodiyotga oqib kela boshladi. 1982 yilda Nyu-York Tayms gazetasining hisobotida aytilishicha, o‘sha paytga kelib, orol davlatining "aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromadi neftga boy har qanday arab mamlakatidan yuqori" bo‘lib, uni dunyodagi eng kichik va eng boy mustaqil demokratiya sifatida ta’riflagan.

Bu yangi topilgan boylik polisiya boshlig‘i Lamborgini sotib olgani, biroq hatto haydovchi o‘rindig‘iga sig‘may qolgani bilan yaqqol namoyon bo‘ldi.

BBC xabar berishicha, "Ferrari" kabi boshqa sport avtomobillari ham mamlakatga olib kelingan.

Fosfor qazib olish davom etdi, ammo 1990 yillarga kelib uning zaxirasi kamayib bordi, chunki o‘nlab yillar davomida xorijiy davlatlar tomonidan ishlatilgan edi.

Iqtisodiy qiyinchiliklarga duch kelgan mamlakat daromad topish uchun umidsiz choralarni izladi. DevPolicyBlog xabar berishicha, go‘yoki ofshor soliq maskaniga aylanib, pasportlarni sota boshladi, biroq keyinchalik bu yondashuvlardan voz kechildi.

2005 yilda fosfat qazib olish qayta boshlandi, hukumat veb-saytida bu qadam Nauru iqtisodiyotiga "juda zarur bo‘lgan rag‘bat" berganini ta’kidladi, chunki mamlakatning ahvoli yaxshilana boshlagan edi.

Biroq, 21-asrda Nauru Avstraliyaga yo‘l olgan boshpana izlovchilarni Nauru Mintaqaviy Qayta Ishlash Markazida joylashtirish evaziga Avstraliya hukumatidan moliyaviy yordam qabul qildi, bu esa mamlakatga zarur bo‘lgan daromad manbai bo‘ldi.

DevPolicyBlog ma’lumotlariga ko‘ra, bu markaz "asosiy daromad manbai"ga aylandi. Shuningdek, orol Nauru suvlarida baliq ovlash qiymatining keskin o‘sishidan ham foyda ko‘rdi. Bu omillar uning "iqtisodiy holatini yaxshiladi", ammo ularga qaramlik mamlakatni kelajakdagi iqtisodiy zarbalarga nisbatan zaif qilib qo‘ymoqda.

Xayriya tashkilotining ma’lumotlariga ko‘ra, aholining 70 foizdan ortig‘i semizlik toifasiga kiradi. Tadqiqotchilarning fikricha, bu holat NPR xabariga asosan, sog‘lom oziq-ovqatdan foydalanishni qiyinlashtirgan iqtisodiy inqiroz bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.

MacroTrends ma’lumotlariga ko‘ra, bu yerda chekish darajasi ham yuqori bo‘lib, 2020 yilda 48,50 foizga yetgan.