Dekabr oyida Toshkent shahri ko‘chmas mulk bozorida narxlar 3,2% ga oshdi
Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti (PMTI) ekspertlari 2022-yilning 4-choragi uchun Toshkent shahrida xonadonlar uchun taklif etilayotgan xarid narxlari o‘zgarishini tahlil qildi.
Natijalar, narxlar noyabr oyida oktyabr oyidagiga qaraganda 2% ga oshganligini ko‘rsatdi. Dekabr oyida esa narxlar 3,2% ga oshgan.
E-notarius ma’lumolariga ko‘ra 4-chorak davomida Toshkent shahrida 33 194 ta uy-joy oldi-sotdi shartnomasi imzolangan. Narxlar chorak davomida Shayxontohur tumanida o‘rtacha 7,1%, Chilonzor tumanida 4%, Yunusobod tumanida 3,8%, Uchtepa, Yakkasaroy, Yashnobod va Olmazor tumanlarida 2%, Sergeli va Mirobodda 1% va Mirzo Ulug‘bek tumanida 0,5% oshgan.
Mirobod (1326 $), Yakkasaroy (1195 $), Mirzo Ulug‘bek (1174 $) va Yunusobod (1128 $) tumanlarida uy-joyning bir kvadrat metri uchun narxlar Toshkent shahri bo‘yicha o‘rtacha narx (1088 $) dan yuqori ekanligi ma’lum bo‘ldi.
Tadqiqot davomida narxga tasir qiluvchi asosiy omillar ham o‘rganildi. Bunda Supervised machine learning toifasiga kiruvchi decision tree uslubi va shu oilaga kiruvchi bagging hamda random forest usullaridan foydalanildi.
Natijalarga ko‘ra, arzon segmentda ham, qimmat segmentda ham xonadon maydoni kattaligi narxni belgilovchi asosiy omil bo‘lib qolmoqda. Buni shahar sharoitida yer uchastkasi narxining yuqoriligi bilan izohlasa bo‘ladi, ya’ni xonadon tannarxida yer xarid qilishga ketgan xarajat eng katta o‘rin tutadi.
Arzon segmentda xonadon joylashgan qavat narxning oshishiga ta’sir qiluvchi boshqa asosiy omil ekani oydinlashdi. Chunki bu segmentdagi uylar asosan eski va liftlar bilan jihozlanmagan. Boshqa tarafdan yuqori qavatlarga suv va issiqlik ta’minoti yetib borishi bilan bog‘liq muammolar ham xonadon narxiga ta’sir etmoqda. Keyingi o‘rinlarda narxga xonadonning yangi qurilganligi va ta’mirlanganlik holati ta’sir etmoqda.
Qimmat segmentda esa xonadonning maxsus agentlik yoki xonadon egasining o‘zi tomonidan sotilayotgani muhim ahamiyatga ega bo‘lgandi. Buni maxsus agentliklar ko‘proq qimmat xonadolar oldi-sotdisida ishtirok etishi va ustama haqining mavjudligi bilan izohlash mumkin. Undan keyingi o‘rinda mebel bilan jihozlanganligi, komissiya olinishi, yangi qurilganligi kabi omillar turishi aniqlandi. Xonadon joylashgan qavat eng oxirgi o‘rinlarda turishini bu segmentning liftlar bilan ta’minlanganligi va kommunal ta’minotida muammolar kamligi bilan izohlash mumkin.
Xulosa sifatida aytganda, yangi qurilayotgan xonadonlar xaridorlarga ko‘pincha "quti" ko‘rinishida yoki ta’mirtalab holatda topshirilayotganligi inobatga olinsa, xonadon tannarxida yer va ruxsat olish bilan bog‘liq xarajatlar salmog‘i kattaligi ma’lum bo‘ladi. Chunki, uy fasadi, kirish yo‘lagi, lift qulayliklaridan hamma birdek foydalanadi va to‘lovdagi farq ko‘p hollarda xonadon maydoni hisobiga yuzaga kelmoqda. Tegishli ravishda, yer va ruxsat olish bilan bog‘liq boshqa to‘lovlarni kamaytirish xonadonlar narxining pasayishiga olib kelishi mumkin. Masalan, bunday xarajat va xonadonlar narxi o‘rtasidagi bog‘liqlik Amerika Qo‘shma Shtatlarida (Glaeser et al., 2005), Xitoyda (Deng, Gyourko, & Wu, 2012) kuzatilgan. Undan tashqari, qurilish materiallari narxini arzonlashtirish bilan bir qatorda, xaridor va sotuvchilarni birlashtiradigan portallar yaratish orqali vositachilik xarajatlarini kamaytirish ham xonadonlar narxini tushirishda ko‘maklashadi.
Ta’kidlash kerakki, 2023-yilning 26-yanvaridan Qozog‘istonda kuchga kirgan yangi immigrasiya qoidalariga ko‘ra, Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqiga kirgan mamlakatlarning fuqarolari uchun har 180 kunda faqat 90 kun turishga ruxsat beriladi. Mobilizasiya e’lon qilingandan keyin o‘tgan yil oxirigacha rossiyalik 36 ming fuqaro Qozog‘istonga vaqtinchalik joylashgan. Tegishli ravishda, qo‘shni davlatlardagi bunday o‘zgarishlar O‘zbekistondagi ko‘chmas mulk bozoriga ta’sir etmasdan qolmaydi.
