AQSh va Saudiya Arabistoni o‘rtasidagi «erish» ortida nima bor?
Vashington Ar-Riyodga o‘q-dorilarning ayrim turlarini jo‘natishga qo‘yilgan embargoni bekor qilishga qaror qildi. Avvaliga u qirollikni Tel-Aviv bilan diplomatik aloqalar o‘rnatishga ko‘ndirmoqchi bo‘lgan. AQSh hozir Saudiya Arabistonini Eronning Isroilga zarbalarini to‘xtatishga ko‘ndirmoqchi.
Qo‘shma Shtatlar Saudiya Arabistoniga hujum qurollarini sotishga qo‘yilgan taqiqni bekor qildi. 2021 yilda Amerika prezidenti Jozef Bayden saylovda g‘alaba qozonganidan ko‘p o‘tmay, Yamandagi operasiya tufayli Ar-Riyodga qurol sotishni chekladi.
Biroq, endi, Davlat departamenti tushuntirganidek, so‘nggi uch yil ichida qirollik «qisman amerikalik murabbiylar va maslahatchilarning ishi tufayli tinch aholiga yetkaziladigan zararni minimallashtirdi». AQSh prezidenti ma’muriyati Kongressni o‘z rejalari haqida allaqachon ma’lum qilgan, ehtimol Yaqin Sharq qirolligiga hujum qurollari savdosi keyingi haftada tiklanishi mumkin.
Umuman olganda, Vashingtonning pozisiyasi 2022 yilda, Ar-Riyod Yamandagi mojaroni hal qilishga urinib ko‘rganida o‘zgara boshladi. O‘tgan oktyabr oyida Isroil G‘azo sektorida Xamas bilan urush boshlaganidan beri Amerikada ta’minotni taqiqlashni qo‘llab-quvvatlovchilar kamaygan.
G‘arb ommaviy axborot vositalari AQSh va Saudiya Arabistoni yangi mudofaa shartnomasini tuzishga yaqin ekani haqida may oyidayoq yozishni boshladi. Biroq, hujum qurollarini sotishga qo‘yilgan taqiqning bekor qilinishi bu kelishuv bilan bevosita bog‘liq emas edi.
Biroq, Vashington va Ar-Riyod o‘rtasida mudofaa sohasida keng ko‘lamli bitim tuzishning asosiy shartlaridan biri Isroil bilan diplomatik munosabatlarni normallashtirish bo‘lgan. AQSh va Saudiya Arabistoni o‘rtasidagi kelishuv qirollikning fuqarolik yadroviy dasturini, jumladan uranni boyitish tizimini qo‘llab-quvvatlashni ham o‘z ichiga oladi.
Ilgari Amerikaning ayrim turdagi qurollarni yetkazib berishni taqiqlashi Ar-Riyodni Tel-Aviv bilan diplomatik aloqalar o‘rnatishga ko‘ndirish uchun dastagi bo‘lib xizmat qilgan. O‘tgan yil oxirida Vashington buni arab-isroil munosabatlarini normallashtirish doirasida Ibrohim kelishuvlarini kengaytirish uchun rag‘batlardan biriga aylantirishni rejalashtirgan edi.
Biroq, Vashington hozirda Ar-Riyod va Tel-Aviv o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri mojaro yuzaga kelgan taqdirda Eronning Isroilga hujumlarini to‘xtatishga Fors ko‘rfazi davlatlarini jalb qilmoqchi. Tomonlar o‘rtasidagi keskinlashuvning navbatdagi bosqichi Tehronda Falastinning HAMAS harakati Siyosiy byurosi rahbari Ismoil Haniyaning o‘ldirilishi fonida yuz berdi.
Amerika matbuotiga ko‘ra, Isroil rasmiylari AQSh bilan hamkorlik qilayotgan Fors ko‘rfazi davlatlari Eronning Isroil hududiga hujumlarini qaytara olmasligidan xavotirda. Tel-Aviv arab davlatlarining bunday signallarini «juda xavotirli» deb ataydi.
Biroq, aprel oyida Tehron va Tel-Aviv o‘rtasidagi navbatdagi keskinlashuv paytida BAA, Saudiya Arabistoni va Iordaniya Tehronning Isroilga hujumlarini qaytarishda faol ishtirok etdi.
Ammo Amman va Ar-Riyod hozir Vashingtonni «o‘z havo kengliklari urush zonasiga aylanishini istamasliklari» haqida ogohlantirdi. Misr ham xuddi shunday bayonot bilan chiqdi va Eronning Isroil hududlariga hujumlarini qaytarishda ishtirok etishdan bosh tortdi.
