Ana xolos! Yevropaliklar yuvinishdan qo‘rqqanmi?
Allohning mo‘min zimmasidagi haqqi yetti kunda barcha a’zosini to‘la yuvib, g‘usl qilishdir. Dinimizda er-xotin munosabatidan keyin, bulg‘anib qolganda ham g‘usl qilish vojib amal hisoblanadi. Mo‘ylovlarni qisqartirish, tirnoq olish, qo‘ltiq va kindik osti mo‘ylarini tozalash, xatna qildirish, misvok tutish kabi ishlar musulmonlarga shart qilib qo‘yilgan.
Og‘iz-tishlarni toza tutishga alohida e’tibor berilgan. Arok daraxtining shoxchalaridan tayyorlangan maxsus tish tozalash vositasi – misvokdan foydalanish sunnatdir. Payg‘ambar alayhissalom: “Tishlaringizni misvok bilan tozalab yuringlar va tozalikka odat qilinglar”, “Agar ummatimga mashaqqat bo‘lmaganida edi, har namozdan oldin misvok qilishga (ya’ni, tish tozalishga) buyurar edim”, deb ta’lim berganlar. Janobi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning bu ko‘rsatmalari bejizga bo‘lmagan. Misvok tekshirib ko‘rilganda, unda ko‘plab foydali va xushbo‘y moddalar borligi aniqlandi. Vaholanki, hozirgi zamonaviy tish cho‘tkalari G‘arbda 1806 yildan urfga kira boshlagan.
Musulmonlar kuniga bir necha marta yuvinib, tozalanadilar. Haftasiga albatta hammomda yoki uylarida g‘usl qiladilar. Kiyimlarini, hovli-joylarini, ibodat o‘rinlarini toza tutadilar. Chunki bu – Islomning talabi. Islom esa – tozalik dini, nazofat dini, pokizalik esa – dinning yarmidir.
Musulmonlar tozalik haqida ana shunday bosh qotirib yurishganida, Yevropada kishilar yuvinmasdan, yiliga bir marta paxtani ho‘llab artinishgan, cho‘qintirish paytidagi maxsus “vaftiz” suvining ta’siri ketib qolmasin, deb suvdan seskanishgan. Hattoki, mashhur Versal saroyida umuman hojatxona bo‘lmagan. O‘rta asrlar Fransiyasida saroy va teatrlarning birortasida hojatxona bo‘lmagan bir paytda Istanbulda 1400 ga yaqin shunday joy bo‘lgan.
O‘sha paytlarda Yevropada oqar suvda, hammomlarda yuvinish nimaligini bilishmasdi. Ammo shu davrda Markaziy Osiyoga safar qilgan sayyohlardan biri Samarqand shahriga shunday ta’rif bergandi: “Shaharda karvonsaroylar ikkita, mashhur hammomlar uchta bo‘lgan. Ulardan ikkitasi “Xo‘ja Ahror hammomlari”, uchinchisi esa Hammomi Miriy, deb atalgan”. 1558 yili Buxoroga safar qilgan ingliz sayyohi va tarixchisi Antokiy Jenkinson o‘z xotiralarida shunday deb yozgan: “23 dekabrda Baqtriya yeridagi Buxoro shahriga keldik. Shahar juda katta, uylarning ko‘pi loydan qilingan, ammo shaharda tosh uylar, shohona qurilgan va oltin suvi bilan naqshlangan masjid-madrasalar hamda minoralar ham ko‘p. Ayniqsa, hammomlar shunaqangi ko‘rkam qurilganki, dunyoda bunaqasini uchratmagandim. Ularni ta’riflashga ancha vaqt ketadi”.
O‘n oltinchi asrda Gollandiya elchisi Baron de Busbek Usmoniylar mamlakatiga safaridan so‘ng shunday degan ekan: “E, bu odamlarning kasal bo‘lishi aniq. Baliqlar kabi suvda “shalop-shulup” qilib yuvinishadi. Shunchalar ham ko‘p yuvinish mumkinmi?” Hammomlarni qo‘yaturaylik, Usmonli saltanat shaharlarida bizdagi sardobalarga o‘xshash, har biri san’at darajasiga ko‘tarilgan yuzlab chashmalar (zamonaviy tahoratxonalar) bo‘lgan.
Ibrohim Rafiqning “Tarix shuuri” kitobida yozilishicha, Valiy laqabli Boyazid ikkinchi hukmronligi davrida Istanbulga Maskov knyazining Mixail Plachnet ismli elchisi tashrif buyurgan. Undan yoqimsiz hid anqib turgani sababli uni yuvintirish uchun hammomga olib borishgan. Umrida hammomni ko‘rmagan elchi yuvinishga, ich kiyimlarini almashtirishga ko‘nikolmay, hammomdan qochib chiqqan va tezda Istanbulni tark etgan.
1600 yillarda Ispaniya inkvizisiyasi musulmonlarni ommaviy qirg‘in qilgani tarixdan ma’lum. G‘arb tadqiqotchilarining kundaliklarida yozilishicha, johil hukmdorlar musulmon ispanlarni tozaligiga, qo‘ltiq osti mo‘ylarining olinganiga qarab, nasroniylardan ajratib qatl qilgan ekan.
Musulmonlar nafaqat tozalikda, kiyinish, ovqatlanish madaniyati sohasida ham Yevropaliklarga o‘rnak bo‘lishgan. Birgina ovqatlanish xususida Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan o‘nlab hadislar vorid bo‘lgan. U zoti bobarakot ummatni ko‘p taom yeyishdan qaytarganlar. Buning zararlari va oqibatlarini bugungi kunda hozirgi tibbiyot fani ham, odamlar ham yaxshi tushunib qolishdi.
Payg‘ambar alayhissalom kechqurun yotishdan oldin suv va taom solingan idishlar ustini yopishni, siniq, darz, labi uchgan idishlarni ishlatmaslikni buyurganlar. O‘sha joylarda turli zararli narsalar (mikroblar) bo‘lishini hali zarrabin (mikroskop) kashf etilmasdan o‘n to‘rt asr avvaldan ko‘ra bilganlar. U zot ovqat oldidan va keyin qo‘l yuvish, ovqatga puflanmaslik, xotirjam, o‘tirib ovqatlanish, taomni issig‘icha iste’mol qilmaslikka ham targ‘ib qilganlarki, bularning hammasida ham hikmat bor.
Vaholanki, G‘arbda ovqatlanish sohasidagi madaniyat juda orqada edi. Birgina misol keltirib o‘tish kifoya: o‘rta asrlarda Brandenburg shahzodasi aslzodlarni o‘z saroyidagi ziyofatga chorlar ekan, taklifnomaga: “Go‘sht yegandan keyin suyakni orqaga otish yo‘q, yog‘li og‘izni yeng bilan artish yo‘q, tovoqni ko‘tarib, ostiga tupurish yo‘q”, deb izoh yozishga majbur bo‘lgan ekan. Hatto, hozirda G‘arbdagi ko‘pgina o‘lkalarda bo‘lganimizda, Yevropaliklarning jamoat joylarida, hatto, dasturxon ustida bemalol ro‘molchaga burun qoqayotganlarini, hammaning ko‘z o‘ngida tish kavlayotganlarini, ovoz chiqarib, betartib ovqatlanishlarini ko‘rib, hayratimiz oshgandi. Bunday misollarni ko‘plab keltirish mumkin. Ana shularning o‘ziyoq Islom hazorasi G‘arb hazorasidan ancha ilg‘or bo‘lib kelganini isbotlab turibdi.
