Ёш оилаларни ўйлантираётган бюрократия ва давлат божи ҳақида

Бир муштарийдан қуйидагича мактуб келиб тушди:

 «Ассалому алайкум.

Хушнудбек, бир масалада сиздан ёрдам сўраяпмиз. Хабарингиз бўлса керак, яқинда Тошкент шаҳридан 600 га яқин ёшларга Ёшлар Иттифоқининг тавсияси асосида уй тақсимланди. Ҳозир уйни расмийлаштириш жараёни кетмоқда.

Биз юздан ортиқ ёшлар ишхона томонидан Тошкент шаҳрига доимий прописка қилинганмиз. Лекин бунга ҳали уч йил тўлмаган. Расмийлаштириш жараёнида нотариус биздан умумий сумманинг 5% миқдорида давлат божи, туман ИИБ ва ишхонадан прописканинг ҳақиқийлиги ҳақида маълумотнома талаб қилмоқда. Шу тўғрими, сиз нима дейсиз бунга?

Паспортга урилган ИИБ меҳрига нотариус ишонмаганлиги учун ҳам ИИБдан яна қайта маълумотнома сўраяптими, ҳайрон қоляпмиз».

Хўш, энг аввало саволларга жавоб берсам, кейин ўз шахсий фикримни айтаман.

Биринчидан, агар ходим прописка берилган ташкилотда 3 йилдан ортиқ ишлаётган бўлса, гарчи пропискага кирганига ҳали 3 йил бўлмаган бўлса ҳам, 5% лик давлат божини тўламайди. Шу сабабли нотариус ишхонадан маълумотнома сўрайди.

Агар ўша ташкилотда ишлаётганига ёки рўйхатнинг бошқа бандлари билан пропискага кирганига ҳали 3 йил тўлмаган бўлса, ҳақиқатдан гарчи пропискаси бўлса ҳам, уй нархининг 5%и миқдорида (масалан, 300 млн сўмлик уй бўлса, 15 млн сўм) давлат божи тўлаши керак. Чунки ўша инсон худди Тошкентда пропискаси йўқ шахс каби қабул қилинади.

Иккинчидан, яна бир кўпчиликни ўйлантирадиган ва амалиётда аниқ ечими йўқ бўлган савол бор. Масалан, фуқаро “А” номли давлат ташкилотида узоқ йиллар ишлаб, ўша ташкилотдан 2018 йилда 11-банд билан пропискага кирган, лекин яқинда “Б” давлат ташкилотига ишга ўтган, дейлик. Қонунчилик бўйича агар “Б” давлат ташкилоти ҳам прописка бера оладиган “крутой” ҳамда “важный” ташкилотлар рўйхатида бўлса, унда фуқаронинг пропискаси “кўчиб ўтади”, у янгидан 11-банд билан прописка олишига ҳожат йўқ. Аммо уй олишда ушбу трансфер фуқаро зарарига ишлайди. Чунки у ҳозир ишлаётган “Б” ташкилотда ишлаётганига ҳали 3 йил бўлмади, пропискага кирганига ҳам 3 йил тўлмаган.

Бундай вазиятда аввалги ишхонасидан (!) маълумотнома олиб борса, 5%лик давлат божи олинмаётган, балки оддий давлат божи қўлланаётган экан.

Учинчидан, паспорт столдан справка сўраш ҳам амалдаги йўриқномада мавжуд. Паспортда махсус штамп бўлса ҳам, алоҳида яна маълумотнома сўрашади. Ҳа, бу бюрократия, ҳа, бу ортиқча қоғозбозлик, лекин начора. Ҳозирча бундай оворагарчиликни бартараф этиш бўйича бирор чора ўйлашяптими ёки йўқ, менга қоронғу. Энг алам қиладигани, пропискасига 3 йил тўлмаганлар мана шунақа маълумотномаларни ҳам олиб келишади, яна қўшимчасига 15 млн сўм давлат божи ҳам тўлашга мажбур бўлади. Буниси ўлганнинг устига тепган каби бўлмоқда.

Ҳаводан пул ишлаш санъати

Энди Тошкентда янги уй сотиб олаётган пропискасиз фуқароларнинг давлатга 5%лик бож тўлаши бўйича шахсий фикрларимни билдириб ўтсам.

Ҳаммангизга маълумки, уй-жой олди-сотдисини нотариусдан расмийлаштириш чоғида давлат божи тўланади. Айтайлик, Тошкентдаги умумий майдони 100 кв.м.гача бўлган уй учун давлат божи миқдори қўйидагича белгиланган:

• Тошкентда пропискаси бўлган фуқаролар учун – 223 минг сўм;

• Пропискаси йўқлар учун уй нархининг 5 фоизи миқдорида. Яъни уй нархи 500 млн сўм бўлса – 25 млн сўм, 1 млрд сўм бўлса – 50 млн сўм давлат божи тўланади.

Бу дегани пропискасиз фуқаро пропискали фуқародан бир неча юз баробар қадрсиз дегани.

Айтинг-чи, нима учун Ўзбекистоннинг бир фуқароси 223 минг сўм давлат божи тўлайдию, бошқа бир фуқароси 50 млн сўм давлат божи тўлайди? Нима учун?!

Ҳукумат битта уй учун ўзининг фуқароларига (!) икки хил нархда бож белгилашини кимдир мантиқан тушунтириб бера оладими? Ахир бу фарқ бир неча миллион сўмни ташкил этяпти-ку. Ваҳоланки, иккаласи ҳам тенг ҳуқуқли фуқаро, иккаласи ҳам тенг солиқлар тўлайди, иккаласи ҳам сайловда бир хил овозга эга, иккаласининг ҳам бир хил паспорти бор.

Бундан ташқари ушбу тизим амалиётда уй қурувчилар ва мижозлар ўртасида ўзаро келишиб, шартномада уй нархини 2-3 баробар арзон қилиб кўрсатишга сабаб бўлмоқда. Бундан қурувчи ҳам ютади – қолган пулларни нақд олиб, солиқлар тўламайди, мижоз ҳам ютади – давлат божини камроқ тўлайди. Бу ерда ютқазадиган фақат ДАВЛАТ! Ахир буни тушуниш шунчалар қийинми? Ёки кимлардир бундай тизимдан манфаатдорми?

Энди келинг, юқорида муштарий ёзган, аниқ мисолни кўриб чиқамиз. Ёшлар Иттифоқи томонидан берилаётган Сергелидаги ёшлар уйлари ўртача 300 млн сўмга баҳоланмоқда. Биламизки, Сергелидаги бу уйлар фақат Тошкент пропискаси борларга берилади.

Аммо Тошкентда тўла ҳуқуқли фуқаро сифатида “тан олинишингиз” учун прописка борлигининг ўзи камлик қилади, бундан ташқари cиз шаҳарлик сифатида “уч ёшга” тўлишингиз керак.

Мисол учун, 300 млн сўмлик ёшлар уйини олган тошкентлик ёки вилоятдан бўлса ҳам пропискага кирганига 3 йил тўлган ёшлар 223 минг сўм давлат божи тўлайди.

Аммо худди шу уйни олаётган вилоятлик ёшларнинг пропискаси ҳали 3 ёшга тўлмаган (ёки 3 йил лавозимда бўлмаган) бўлса, унда гарчи уларнинг Тошкентда пропискаси бўлса ҳам 15 млн сўм давлат божи тўлайди.

Ўзи давлат ёш оилаларга енгиллик бўлсин, ўзларининг ҳали уй сотиб олишга қурби етмайди деб, имтиёзли кредит бераётган, бошланғич бадалини Ёшлар Иттифоқи орқали тўлаётган бўлсаю, яна буёқдан 15 млн сўм давлат божини қуртдай санаб олса, бу қандай мантиқсизлик? Ҳаводан пул қилишнинг зўр йўли-ку бу.

Бунақа 3 йиллик чеклов нима учун қўйилган ўзи? Нима учун фуқаролар пропискага кирган заҳоти оддий давлат божи билан уй сотиб ололмайди? Ёки “харип” фуқародан “оқсуяк” фуқарога айланиши учун 3 йил ўтиши керакми? Дарров “оқсуяк” бўлиши мумкин эмасда-а?

Яна қайтараман, иккала ёш оила ҳам Ўзбекистоннинг тенг ҳуқуқли фуқаролари. Энг қизиғи, иккаласининг ҳам Тошкентда пропискаси ҳам бор. Аммо бири иккинчисидан 67 баравар кўпроқ давлат божи тўлайди.

Кўриб турганингиздек, нафақат пропискали ва пропискасиз шахсларнинг ҳуқуқлари бир-биридан фарқ қилади, давлат олдида ҳаттоки пропискали иккита фуқаронинг ҳам бири иккинчисидан қадрсизроқ. Бунақаси фақат Ўзбекистонда бор бўлса керак...

Минг афсуски, бу саволларимга ҳеч ким жавоб бермайди, ҳеч ким... Бир йил олдин қандай сукут сақлашган бўлса, яна худди шундай кўрмаганга олишади. Минг афсус...

Хушнудбек Худойбердиев