Хориж матбуотида дезинформация: сабаблари ва қарши курашиш йўллари

Хориж матбуотида дезинформация тарқалиши жаҳон сиёсати ва глобал ахборот алмашинувида муҳим масалалардан бирига айланган. Ёлғон ёки нотўғри ахборотнинг глобал миқёсда тез тарқалиши нафақат давлатлар ўртасидаги муносабатларга, балки жамиятнинг ички барқарорлигига ҳам салбий таъсир кўрсатади. Дезинформация, айниқса, сиёсий рақобат, ижтимоий низолар ва иқтисодий манфаатлар тўқнашганда алоҳида кучга киради.
Дезинформациянинг сабаблари
Дезинформация тарқатилишининг энг асосий сабаби сиёсий манфаатларга бўлган эҳтиёждир. Давлатлар ўртасидаги рақобат ва сиёсий таъсирни ошириш мақсадида, баъзи матбуот органлари ёки давлатлар томонидан ёлғон маълумотлар тарқатилади. Мисолучун, 2016 йилдаги АҚШ президентлик сайловлари вақтида Россия томонидан юритилган дезинформация кампанияси оммавий ахборот воситалари орқали тартибсизлик ва сиёсий беқарорликни кучайтиришга қаратилган эди.
Интернетнинг кенг тарқалиши ва ижтимоий тармоқларнинг ўсиши дезинформациянинг тарқалишини янада осонлаштирди. Тез ва осон ахборот алмашинуви, хусусан, ижтимоий тармоқлар орқали нотўғри маълумотларнинг кенг аудиторияга тарқалишига олиб келади. Алгоритмлар ва сунъий интеллектга асосланган тизимлар баъзан ёлғон маълумотларни янада кенгроқ аудиторияга етказади, чунки улар фойдаланувчиларни шахсий қизиқишларига асосланган хабарлар билан таъминлайди.
Хориж матбуотидаги дезинформация кўпинча давлатлар ўртасида ахборот суверенитетини қўлга киритиш мақсадида амалга оширилади. Бу эса давлатлар ўртасида рақобатни кучайтиради, баъзида эса ички сиёсий низоларни ёки ижтимоий қарама-қаршиликларни кучайтиради. Ахборот суверенитетини қўлга киритиш учун, баъзи давлатлар, хусусан, кучли ахборот стратегияларига эга бўлган давлатлар, бошқа давлатларнинг ички сиёсий муаммоларидан фойдаланган ҳолда манипуляция қилишади. Матбуот органлари кўпинча оммавий ахборот воситаларининг диққатини жалб қилиш учун драматик ва сенсацион хабарларни ёритишга интилади. Бу эса дезинформациянинг тарқалишига олиб келиши мумкин.
Дезинформацияга қарши курашиш йўллари
Дезинформацияга қарши курашишда биринчи ўринда журналистларнинг ва оммавий ахборот воситаларининг ролини кучайтириш керак. Журналистлар ўзишларида ахборотни эҳтиёткорлик билан текшириб, ишончли манбалардан фойдаланишлари зарур. Журналистлар ва ахборот мутахассислари дезинформация билан боғлиқ хабарларни аниқлаш ва тўғри тасвирлаш бўйича махсус тренинглардан ўтказилиши лозим.
Жамиятни дезинформация хавфи ҳақида хабардор қилиш ва медиа-саводхонликни ошириш муҳим аҳамиятга эга. Одамлар нотўғри ахборотлар ва ёлғон хабарларни қандай аниқлашни билишлари керак. Шу мақсадда, ҳукуматлар ва нотижорат ташкилотлари ахборотлар ва уларни тасвирлаш методлари ҳақида махсус курслар ва материаллар тақдим этишлари мумкин. Сунъий интеллект ва алгоритмлар ёрдамида ёлғон маълумотларни аниқлаш тизимларини яратиш дезинформациянинг олдини олишда муҳим рол ўйнайди. Бугунги кунда кўплаб технологик компаниялар, жумладан, Google, Facebook, Twitter ва бошқа ижтимоий тармоқ платформалари ёлғон ахборотларни аниқлаш учун махсус тизимларни ишлаб чиқмоқдалар.
Дезинформация билан курашишда халқаро ҳамкорлик зарур. Барча давлатлар биргаликда ишлашлари ва ахборотнинг глобал миқёсда тўғри тарқалишини таъминлашлари керак. Шу билан бирга, дезинформацияга қарши қатъий қонуний чора-тадбирлар ишлаб чиқиш лозим. Айрим давлатлар нотўғри ахборот тарқатишни жазолаш учун ҳуқуқий механизмлар яратмоқдалар. Давлатлар ва халқаро ташкилотлар ахборот сиёсатини мувофиқлаштиришлари ва шаффоф бўлишлари керак. Ўзларининг стратегияларини ва сиёсий қарорларини оммага аниқ ва тушунарли тарзда тақдим этиш, дезинформациянинг тарқалишини камайтиришга ёрдам беради. Оммавий ахборот воситалари эса бундай маълумотларга ишончни оширишга ёрдам бериши лозим.
Хориж матбуотида дезинформация бугунги кунда глобал миқёсдаги жиддий таҳдидлардан биридир.
Сиёсий рақобат, технологик ўзгаришлар ва иқтисодий манфаатлар дезинформациянинг тарқалишига сабаб бўлмоқда. Ушбу муаммо билан курашишда оммавий ахборот воситалари, ҳукуматлар, технологик компаниялар ва жамоатчилик биргаликда фаолият юритишлари зарур. Дезинформацияни аниқлаш ва унга қарши курашиш учун кучли ахборот хавфсизлиги тизимлари ва жамоат таълимоти зарур, шунингдек, халқаро ҳамкорликни ривожлантириш керак.
Мунисахон Ҳасанова,
Халқаро Нордик университети магистранти