Таълимга кўп пул сарфланса, камбағаллик қисқарадими?
Прогнозлаштириш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институти (ПМТИ) давлат томонидан таълим тизими учун ажратилаётган харажатлар аҳоли орасида камбағаллик даражасини қисқартиришга қандай таъсир кўрсатишини баҳолаш бўйича тадқиқот ўтказди.
Инсон капитали назариясига кўра, таълим учун харажатлар ошириладиган бўлса, ходимларнинг меҳнат унумдорлиги ҳам ошади. Бу эса пировардида уларнинг даромадлари ортиши ҳамда аҳолининг камбағаллик даражаси пасайишига олиб келади. Шу билан бирга, фарзанд таълимининг бошланғич даражалари (мактабгача, бошланғич, ўрта таълим) га сармоя киритиш, келгусида уларнинг даромадлари таълимнинг кейинги босқичларига сармоя киритишдагига қараганда кўпроқ ортишида ёрдам беради. Таълим жамиятда даромадлар тенгсизлигини камайтириш ва гендер тенглигини таъминлашнинг асоси ҳисобланади. Ота-онанинг таълим даражаси фарзандлар фаровонлигига тўғридан-тўғри таъсир кўрсатиб, келгусида уларнинг камбағал бўлиб қолиш хавфини камайтиради.
Давлат томонидан таълим тизими учун ажратилаётган маблағларнинг камбағалликни қисқартиришга таъсирини баҳолаш учун паст ва ўрта даромадли 52 та мамлакатнинг 1990-2020 йиллар бўйича панель маълумотларидан фойдаланиб, эмпирик таҳлил ўтказилди. Баҳолашда Ўзгармас эффектлар эконометрик модель қўлланилди.
Тадқиқот натижаларига кўра, давлат томонидан таълим тизими учун ажратилаётган маблағларнинг 1% га ортиши камбағалликни 0,03% га қисқартириш имконини беради. Шу билан бирга, ЯИМнинг ўсиши, савдо-сотиқ ва ҳамда ялпи капитал қўйилмаларнинг ошиши, инфляциянинг пасайиши каби омиллар камбағаллик даражаси билан тескари алоқага эга.
2020-йилда тадқиқ этилган мамлакатларда таълим тизими учун сарфланган харажатларнинг ЯИМга нисбатан ўртача улуши 4,11% ни, Ўзбекистонда эса 4,9% ни ташкил этган.
Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегиясида инсон капиталини ривожлантириш ва таълим сифатини ошириш, жамиятнинг барча аъзоларига таълим хизматларининг ҳамма босқичларидан фойдаланиш имконияти берилишини таъминлаш учун давлат бюджетидан маблағлар ажратишга алоҳида эътибор қаратилган. Айниқса охирги 5 йилда таълимнинг барча босқичларида ижобий ўзгаришлар кузатилди. Жумладан, аҳолининг мос ёшдаги қатламларини мактабгача таълим билан қамраб олиш 38,2% га (2016-йилдаги 23,8% дан 2021-йилда 62% гача), умумий ўрта таълим билан 0,9%га (2016-йилдаги 96,9% дан 2021-йилда 97,8% га), олий таълим билан 29% га (2016-йилдаги 9% дан 2021-йилда 38% га) ўсди.
Жорий йилнинг май ойида Ўзбекистон Республикаси Президентининг ўқувчиларнинг билим ва малакасини, шунингдек, STEM, қўшма таълим, лойиҳавий таълим каби замонавий мавзулар ва ёндашувларни баҳолаш учун халқаро тадқиқотлар (PISA, PIRLS, TIMMS) га тааллуқли бўлган мавзуларни ҳам ўз ичига олган Миллий ўқув дастурини тасдиқлади.
