Олимлар дастлабки коинотда ҳозирга қадар кўрилган энг катта қора туйнук оқимини кашф этди

"Қизиқ жойи шундаки, бу улкан радио оқимни ҳаракатга келтирувчи квазар бошқа квазарларга нисбатан ғоят катта қора туйнук массасига эга эмас".

Коинот атиги 1,2 миллиард ёшда бўлган пайтда мавжуд бўлган қўш парракли оқим камида 200 000 ёруғлик йилига чўзилади, бу эса уни Сомон Йўлининг кенглигидан икки баравар узунроқ қилади.

Янада ҳайратланарлиси шуки, ушбу оқим отилиб чиқаётган квазарни ҳаракатга келтирувчи, Ж1601+3102 деб белгиланган қора туйнук нисбатан кичик. (Албатта, квазарни ҳаракатга келтирувчи ўта массив қора туйнук учун. У барибир 450 миллион қуёш массасига тенг).

"Қизиқ жойи шундаки, бу улкан радио оқимни ҳаракатга келтирувчи квазар бошқа квазарларга нисбатан ғоят катта қора туйнук массасига эга эмас," — деди НОИРЛаб жамоа раҳбари ва тадқиқотчиси АнниЭк Глоудеманс ўз баёнотида. "Бу дастлабки коинотда шунчалик кучли оқимларни ҳосил қилиш учун ғоят улкан қора туйнук ёки юқори тўпланиш тезлиги шарт эмаслигини кўрсатади."

Барча йирик галактикалар марказида Қуёш массасидан миллионлаб ёки ҳатто миллиардлаб марта катта бўлган ўта массив қора туйнук мавжуд деб ҳисобланиши шубҳасиз, аммо бу космик гигантларнинг барчаси ҳам квазарларни ҳосил қилмайди.

Квазарлар ўта массив қора туйнуклар атрофида улар "озиқланиши" мумкин бўлган кўп миқдордаги газ ва чанг мавжуд бўлганда пайдо бўлади. Бу материал қора туйнук атрофида аккреция диски деб аталадиган ясси, айланма газ ва чанг булутини ҳосил қилади. Ўта массив қора туйнукнинг улкан массаси аккреция дискида кучли кўтарилиш кучлари ва улкан ишқаланишни юзага келтиради, бу эса уни ўта қиздириб, ёрқин нурланишга сабаб бўлади.

Аккреция дискидаги барча материал марказий қора туйнукка "ютилмайди"; унинг бир қисми кучли магнит майдонлари таъсирида қутбларга йўналтирилади. Бу заррачалар деярли ёруғлик тезлигига тезлаштирилади ва иккала қутбдан ҳам юқори тезликда отилиб чиқади.