Дунё бўйлаб 300 млн бола онлайн жинсий зўравонлик ва эксплуатация қурбони бўлган – тадқиқот

Дунё бўйлаб 300 млн бола онлайн жинсий зўравонлик ва эксплуатация қурбони бўлган – тадқиқот

«Childlight Global Child Safety Institute» томонидан 2024 йили эълон қилинган маълумотга кўра, бутун дунё бўйлаб 300 миллиондан ортиқ бола онлайн жинсий зўравонлик ва эксплуатация қурбони бўлган. Бу рақам фавқулодда ҳолат даражасида бўлиб, глобал хавфсизлик, рақамли технологиялар ва болаларни ҳимоя қилишда жиддий хавф мавжудлигини кўрсатади. Умуман олганда, 300 миллион бола дегани – бу дунё бўйича тахминан ҳар 3 боладан 1 нафари (0-17 ёш оралиғида) ҳаётида бир марта бўлса-да, онлайн жинсий эксплуатацияга ёки зўравонликка дуч келганини англатади. БМТнинг махсус эксперти сўзларига кўра, 2025 йилга келиб болаларга нисбатан онлайн жинсий зўравонлик ва эксплуатациянинг янги шакллари пайдо бўлиши мумкин.

Бугун интернетнинг чексиз имкониятлари туфайли дунё маданиятлари «қоришуви» юзага келди. Натижада турли қадрият ва ахлоқий меъёрларга эга ёшлар виртуал маконда бир-бирига яқинлашди, бу эса педофилия каби жиноятларни тарғиб қилиш ва уларга нисбатан хавфни кучайтириш имкониятларини яратди. Ғарбда жинсий эркинлик ва шахсий ҳуқуқлар устувор бўлиб, баъзи маданиятлар болаларга нисбатан педофилларга қарши чораларни заифлаштириши мумкин. Чунки ёшларни жинсий эркинликни англаш ва ўз танасини ифода қилишда тарбиялашга катта эътибор қаратилган. Шу билан бирга, Шарқ маданиятида болаларни ҳимоя қилиш ва ахлоқий покликни сақлашга катта аҳамият берилган, лекин Интернет орқали ноқонуний материалларнинг тарқалиши ва онлайн grooming каби таҳдидлар бу қадриятларни синовдан ўтказмоқда.

Виртуал маконнинг кенг имкониятлари педофиллар учун ўз жиноятларини яширин амалга ошириш, ёшлар ишончини қозониб, уларни манипуляция қилишнинг янги, хавфли усулларини яратиб бермоқда.

Дастлаб одамлар ўртасида мулоқот қилиш, ахборот алмашиш ва ўзини намоён этиш учун яратилган «Instagram», «TikTok», «ВКонтакте», «Snapchat» каби ижтимоий тармоқлар бугун айрим жиноятчилар қўлида болалар ва ўсмирларга нисбатан суиистеъмол қилиш воситасига айланмоқда. Улар сохта аккаунтлар орқали болалар билан алоқа ўрнатиб, кейинчалик уларни психологик таъсирга олиш, интим материалларни ундириш ёки шахсий учрашувларга жалб қилиш каби хавфли ҳаракатларни амалга оширишга уринади. Бу эса виртуал муҳитдаги таҳдидларнинг жиддийлигини ва ёшларни ҳимоя қилиш бўйича аниқ, тизимли чоралар кўриш зарурлигини яна бир бор тасдиқлайди.

Бундан ташқари, «Telegram», «WhatsApp» каби мессенжерлардаги ёпиқ гуруҳлар кўпинча болалар эксплуатацияси билан боғлиқ маълум контентни тарқатиш учун фойдаланилади. Ижтимоий платформалардаги маълумотлар оқимининг кўплиги сабаб кўпинча қоидабузилишлар ўз вақтида аниқланмай қолади. Бу эса жиноятчилар учун анча қўл келади.

Интернетдаги яна бир хавфли майдон – бу даркнет. «Tor» браузери орқали фойдаланиладиган ушбу платформалар ноқонуний контент, жумладан, педофилия билан боғлиқ материалларни тарқатиш учун ишлатилади. Жиноятчилар VPN ва шифрлаш технологиялари орқали ўз фаолияти ва жойлашувини яшириб, ҳуқуқ-тартибот органларининг ишини қийинлаштиради.

Юқорида келтирилган фикрларнинг далили сифатида 2021 йили Германияда 400 мингдан ортиқ фойдаланувчи бўлган йирик педофил тармоғи – «Boystown» фош этилди. Бу тармоқ орқали минглаб болалар устидан жинсий зўравонлик содир этилган ва улар томонидан ишлатилган порнографик материаллар доимий равишда тарқатилган. Бу ҳолат даркнет (яширин тизим) тармоқларининг болаларга нисбатан жинсий эксплуатацияни кучайтиришда қандай роль ўйнашини кўрсатади. «Интерпол» ва «WeProtect Global Alliance» маълумотларига кўра, интернетда болаларга нисбатан жинсий эксплуатация ва зўравонлик ҳолатлари глобал миқёсда тобора кенгайиб бормоқда. 2022 йили АҚШда Йўқолган ва эксплуатация қилинган болалар миллий маркази (NCMEC) 32 миллиондан ортиқ шубҳали материаллар ҳақида хабар қайд этган, бу эса 2021 йилга нисбатан 20 фоизга кўпдир. Европада, айниқса, Нидерландия, Словакия каби давлатлар болаларга нисбатан жинсий зўравонлик материалларини жойлаштиришда марказий роль ўйнамоқда. UNICEFнинг глобал ҳисоботига кўра, ҳар йили тахминан 2 миллион бола тижорий жинсий эксплуатация қурбонига айланиши мумкин, бу жараённинг муҳим қисми интернет орқали амалга оширилади.

Ўзбекистонда бу глобал муаммога жиддий эътибор қаратилмаётгани 2023 йили юз берган «Хоразм иши» мисолида кўришимиз мумкин. Хоразм вилоятидаги мансабдор шахсларнинг болаларга нисбатан жиноятлари кенг жамоатчилик муҳокамасига сабаб бўлди. Бу ҳолат болаларга нисбатан зўравонликни жиддий муаммо сифатида тан олишнинг зарурлигини яна бир бор кўрсатди. Кўпчилик, жумладан, блогерлар ва фаоллар, қонунчиликни кучайтириш ва педофилларга кимёвий кастрация каби қатъий жазоларни жорий этишни талаб қилишди. Ўзбекистонда интернетдаги болаларга нисбатан жинсий зўравонлик материалларининг тарқалиши ҳали тўлиқ назорат қилинмаяпти, бу эса вазиятни янада кескинлаштириши мумкин.

Ҳар лаҳзада дунё бўйлаб миллионлаб болалар, жумладан, Ўзбекистондаги болалар ҳам интернетда – чатлар, ўйинлар ва ижтимоий тармоқларда фаол иштирок этмоқда. Улардан бири айнан шу пайтда номаълум шахсдан дўстона, аммо яширин ниятлар билан ёзилган хабарни қабул қилаётган бўлиши мумкин. Бу ҳолат ота-оналар, ўқитувчилар ва жамият учун жиддий хавотир уйғотади. Болалар ким билан мулоқот қилаётганини назорат қилиш имкони йўқлиги ҳамда таҳдидни дарҳол англаб ета олмаслик интернетни ҳақиқий хатар маконига айлантиради. Ҳар бир лайк, изоҳ ёки дўстлик таклифи ортида яширин хавф бўлиши мумкин. Бу эса болаларни ҳимоя қилиш учун тайёргарлик даражасини янада кучайтириш зарурлигини кўрсатади.

Педофилия ва болаларга қарши жиноятларга қарши самарали кураш олиб бориш учун қонунчилик, технология ва таълим соҳаларида комплекс ёндашув зарур. Бугунги кунда кўплаб давлатлар рақамли муҳитдаги бундай жиноятларга қарши қатъий чоралар кўрмоқда. Масалан, Буюк Британияда қабул қилинган «Online Safety Act» (2023) орқали интернет-компаниялар болалар хавфсизлигини таъминлаш бўйича ҳуқуқий жавобгарликка тортилади. Унга кўра, агар платформа болаларга зарар етказувчи контентни ўз вақтида ўчирмаса, йирик жарималарга тортилиши мумкин. Facebook ва Google каби йирик компаниялар шубҳали контент ва хатти-ҳаракатларни аниқлаш учун сунъий интеллектга асосланган алгоритмлардан фойдаланмоқда. Бу тизимлар шубҳали сўзлар, расмлар ва фаолликни таҳлил қилиш имконини беради. Аммо жиноятчилар ҳам бу технологияларга мослашиб, шифрлаш ва бошқа яширин усуллардан фойдаланиш орқали ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ишини қийинлаштирмоқда. Шу боис, бу соҳадаги алгоритм ва дастурлар доимий равишда такомиллаштирилиши лозим.

Технологик чора-тадбирлар қанчалик муҳим бўлмасин, уларнинг таъсирини кучайтириш учун таълим соҳасида ҳам тизимли ишлар олиб борилиши керак. Болалар ва уларнинг ота-оналарини интернетдаги хавфлардан огоҳ қилиш, уларга тўғри рақамли хатти-ҳаракатни ўргатиш орқали профилактика қилиш мумкин. Бу мақсадда мактабларда рақамли саводхонлик дарсларини жорий этиш, оммавий ахборот воситалари ва ижтимоий тармоқлар орқали ахборот кампанияларини ташкил қилиш, шунингдек, ота-оналарга болалар фаолиятини назорат қилиш воситалари ҳақида таълим бериш, айниқса, муҳим.

Қисқача айтганда, интернет ва ижтимоий тармоқларда болалар хавфсизлиги – кечиктириб бўлмайдиган, долзарб муаммодир. Технологиялар ҳаётимизни енгиллаштираётгани сингари, улар янги хатарларга ҳам йўл очмоқда. Бу муаммони бартараф этиш учун давлатлар, IT-компаниялар ва жамият вакиллари ҳамкорликда ҳаракат қилиши шарт. Интернет эркинлигини сақлаган ҳолда, энг заиф гуруҳ – болаларни ҳимоя қилиш механизмларини кучайтириш зарур. Ушбу таҳдидларга қарши самарали кураш фақат инновациялар, қонунлар ва жамоавий онгни уйғунлаштириш орқали амалга ошиши мумкин. Фақат шундагина рақамли муҳитни барча учун хавфсиз маконга айлантириш мумкин.

Назим БЎРОНОВ,
мустақил тадқиқотчи


Матнда хатолик топсангиз, ўша хатони белгилаб, бизга жўнатинг (Ctrl + Enter).

Бўлимга тегишли қизиқарли хабарлар

Фикр билдириш учун қайдномадан ўтишингиз сўралади ва телефон ракамни тасдиклаш керак булади!

Гўзаллик маликаси 9 ойга қамалди

Бу ҳақда Need To Know (NTK) нашри хабар бермоқда.

Марказий Осиё халқлари учун Россия энди қизиқ эмас

Марказий Осиёдан Россияга келаётган меҳнат муҳожирлари сони сезиларли даражада камайди.

"Ким Чен Инни суд қилиш вақти келди"

Украиналикларга Ким Чен Инни судга бериш маслаҳат берилди.

Хаби Алонсога "Реал"нинг юлдуз вингери керак эмас

Хаби Алонсо Родригога "Реал"нинг асосий таркибидан жой тополмаяпти.

Россия ўт очишни тўхтатиш учун иккита шартни илгари сурмоқда — Bild

Айни дамда Оқ уй Трампнинг Путин билан суҳбати натижа бериб, рус етакчиси ўз шартларини юмшатишига умид билдирмоқда.

Истанбулдаги музокарада Россия Украинага бешта шарт қўйди

Истанбулда Украина билан ўтказилган музокарада Россия ўзининг асосий талабларини маълум қилди. Бу ҳақда Россия делегацияси вакили Владимир Мединский маълум қилди, деб хабар беради Clash Report.

"Россиядан қўрқганимда, мудофаа вазири бўлмасдим"

Россиядан қўрқганимда, мудофаа вазири бўлмасдим — Эстония мудофаа вазири Ханно Певкур лавозимни қандай эгаллаганини айтиб берди.

Қўқон шаҳрида содир бўлган ҳолат юзасидан маълумот

Дастлабки маълумотларга кўра 7 нафар фуқаро шифохонага мурожаат қилган. Тиббий кўрикдан ўтказилиб, аҳволлари яхши бўлганлиги боис уйига рухсат берилган.

Россия Қримдан ҳарбий техникани олиб чиқиб кетмоқда

Россия Севастополдаги ҳарбий базадан ҳарбий техникани оммавий равишда олиб чиқиб кетмоқда, чунки у фронтда тақчил, деб хабар берди "АТЕШ".

Бир вақтнинг ўзида учта Eвропа Иттифоқи мамлакати Украинага қарши

Сиёсий беқарорлик ва уруш чарчоқлари шароитида Украинани қўллаб-қувватлашни сақлаб қолишга уринаётган европалик расмийлар учун бундай бурилиш жиддий зарба бўлади, дея тушунтиради нашр.

Андижон ҳокими Шуҳрат Абдураҳмонов жиноят содир этгани ҳақида хабарлар тарқалди

Хабарларда ҳолат вояга етмаган шахсга нисбатан қилингани айтилган.

Қозоғистон Россия билан урушга тайёргарлик кўрмоқдами ёки бу шунчаки ички чорами?

Қозоғистон Россия билан уруш ҳақида гапирди.

Ҳоким ўринбосари ўзини ёқиб юбордими?

Ижтимоий тармоқларда Яккабоғ тумани ҳокими ўринбосари ўзини ёқиб юборгани ҳақида хабар тарқалди.

Ортиқхўжаев янги лавозимда иш бошлагани айтилмоқда

Тарқалган хвбврлврга кўра, Жаҳонгир Ортиқхўжаев Ўзбекистон корпоратив спорт ассоциацияси расининг биринчи ўринбосари сифатида иш бошлаган.

"Манчестер Сити" қишда сотиб олган ҳимоячиси ёзда сотиб юборилиши мумкин

Қишки трансферлар вақтида ҳимоячи Витор Рейс "Палмейрас"дан "Манчестер Сити" таркибини тўлдирди.

Исроил яна назоратдан чиқиб кетди

Туркия Ташқи ишлар вазирлиги Фаластиннинг Женин шаҳрига ташрифи чоғида бир гуруҳ дипломатларнинг Исроил томонидан ўққа тутилишини кескин қоралади.

Трамп Россиянинг ғалабасига ишонч билдирмоқда

АҚШ президенти Доналд Трамп Россия раҳбари Владимир Путин билан суҳбатлашгандан сўнг, Россиянинг Украинага қарши урушда ғалаба қозонишига ишонч билдирди.

Шимолий Кореяда ҳарбий кемани ишга тушириш вақтида бахтсиз ҳодиса юз берди, бу мамлакат президентига ёқмади

Бу ҳақда Корея марказий ахборот агентлиги (KCNA) хабар бермоқда.

Трамп Мерцдан юз ўгирди: АҚШ энди Украинада ўт очишни тўхтатишни талаб қилмайди

Бироқ, энди Вашингтон томонидан қўллаб-қувватланмайдиган кўринади - Мерц ва бошқа Европа лидерлари, жумладан Эммануел Макрон ва Доналд Туск иттифоқчисиз қолишди.

Россияда ўзбеклар ва шимолий кореяликлар ўртасида муштлашув содир бўлди

Россиянинг Приморск ўлкаси, Арсенев шаҳридаги қурилиш майдонида ўзбекистонлик ва шимолий кореялик ишчилар ўртасида можаро келиб чиқди.

Дунё бўйлаб ўғирланган iPhone'лар айнан бир жойда тўпланади

Financial Times таҳририяти дунё бўйлаб iPhone'лар ўғирланишига оид йирик журналистик суриштирувни эълон қилди.

Фирибгар келиннинг сири фош бўлди

Фирибгар келиннинг сири фош бўлди

Шимолий Корея Япония денгизи томон қанотли ракеталарини учирди

Ҳозирда снарядлар денгизга тушгани тахмин қилинмоқда.

Ўзбекистонда экологик ва атроф-муҳит бўйича Марказий Осиё тадқиқот маркази ташкил этилади

Марказ Марказий Осиё минтақасида илмий тадқиқотлар, мутахассисларни тайёрлаш, технологиялар ва тажриба алмашиш, шунингдек, «ёшил» ва барқарор ривожланишни тарғиб қилиш учун платформа бўлади.

Қамчиқда Cobalt хандаққа тушиб кетди

Автомобилда ҳайдовчи ва 3 нафар йўловчи бўлган.

​​​​​​​АҚШда Исроил элчихонасининг икки ходими ўлдирилди

Гумонланувчи қўлга олинган.

Тожикистонда 2 ёшли бола боғчада каравотга осилиб қолиб, вафот этди

Маълумотларга кўра, лоқайдликка йўл қўйган 29 ёшли ходимга нисбатан жиноят иши қўзғатилган

Йўл транспорт ҳодисаси оқибатида вафот этган шахснинг қариндошига 100 млн. сўм зарар ундирилди

Жумладан, қарздорга ижро ҳужжати мазмуни тушунтирилиб, унинг талабини бажармаслик оқибатлари ҳақида огоҳлантириш берилган.

Марко Рубио: "Биз Ғазога озиқ-овқат етказиб бериш ҳажми ошишини кутяпмиз"

АҚШ Давлат котиби Марко Рубио Исроил томони билан Ғазога озиқ-овқат етказиб бериш ҳажмини ошириш бўйича музокаралар олиб бораётганини таъкидлади.

Покистонда террорчи мактаб автобусини портлатиб юборди

Ҳозирча ҳеч бир террорчи гуруҳ ҳужум учун жавобгарликни ўз зиммасига олмаган.

Байден ҳақида даҳшатли даъво: “Умри 1,5 йилдан кўп қолмаган”

Саратоннинг тезкор шакли ташхиси қўйилган Байденнинг умри 12 ойдан 18 ойгача қолган бўлиши мумкин.

Қизлар армияда хизмат қилмаган йигитларга турмушга чиқмаслиги керак

Қирғизистонлик депутат Надира Нарматова парламент йиғилишида шундай фикр билдирди.

Сурхондарёда фуқаролар қовундан заҳарланаётгани ростми?

Ижтимоий тармоқларда Сурхондарё вилоятида етиштирилган қовун маҳсулотларида гўёки нитрат миқдори меъёрдан ортиқ экани ва уни истеъмол қилган фуқаролар заҳарланаётгани ҳақида хабарлар тарқалди.

Тошкентда фастфуд сабаб 10 ойлик чақалоқнинг чириган ичаги кесиб ташланди

Бу ҳақда “Миллар” дастурида маълум қилинди.

Полша Украинага қўшин юбориш бўйича якуний қарорни эълон қилди

Полша Украинага қўшин юбормоқчи эмас , бу якуний қарор. Бу ҳақда мамлакат бош вазири Доналд Туск ТВП Инфо каналида маълум қилди .

АҚШ Эрон ядровий иншоотларига яқин орада зарба беришини эълон қилди

Бу ҳақда вазиятдан хабардор америкалик расмийларга таяниб CНН хабар бермоқда .

Исроил Ғазода ўзини-ўзи мудофаа амалиётини кенгайтирди

Исроил армияси ўзини ҳимоя қилиш доирасида Ғазо секторидаги амалиётини кенгайтирмоқда, бироқ гаровга олинганларни озод қилиш бўйича келишувга эришилса, “ҳаракатларини тузатишга” тайёр.

АҚШ бир қанча давлатлар билан фаластинликларни Ғазодан кўчириш имкониятини муҳокама қилмоқда

Қўшма Штатлар Ғазо секторидаги фаластинликларни у ерга вақтинча жойлаштириш имкониятини сўраб бир қатор давлатларга мурожаат қилди.

Instagramʼдаги изоҳ сабаб Самарқандда мактаб ўқувчиси ҳалок бўлди

Самарқанд вилояти Пахтачи туманида 2 мактаб мактаб ўқувчилари иштирокидаги жанжалда ўқувчилардан бири ҳалок бўлди. Воқеа дарсдан сўнг содир бўлган.

Қозоғистондан олиб келинган синтетик гиёҳвандлик воситалари айланмасига чек қўйилди

Давлат хавфсизлик хизматининг Тошкент вилояти бўйича бошқармаси ходимлари томонидан ички ишлар органлари билан ҳамкорликда синтетик гиёҳвандлик воситалари айланмасига чек қўйишга қаратилган тезкор тадбир ўтказилди.