Misr ehromlari bugun qurilganida, qancha pul ketgan bo‘lardi?
Endi baland binolar bilan kimnidir ajablantirish qiyin. Biz yarim kilometrlik chegarani allaqachon bosib o‘tgan osmono‘par binolarga o‘rganib qolganmiz. Taxminan 1300 yilgacha hozirgi balandligi 138 m bo‘lgan Xeops piramidasi 3 ming yil davomida eng baland bino hisoblangan. Ammo u miloddan avvalgi 2600 yilda qurilganligini hisobga olish kerak yana zamonaviy texnologiyalardan foydalanmasdan.
Xeops piramidasining tavsifi, rejasi va tuzilishi
Xeops piramidasi yoki Gizaning Buyuk piramidasi Misrning eng yirik yodgorligi va hozirgi kungacha saqlanib qolgan yagona «dunyo mo‘’jizasi» hisoblanadi. Uning loyihasini fir’avnning jiyani, me’mor Xemiun boshqargan.
Piramida tabiiy ohaktosh tepaligida qurilgan va granit va ohaktosh bloklaridan tashkil topgan bir qavatli inshootdir. Ba’zi xususiyatlari:
boshlang‘ich balandligi - 146,6 m, joriy - 137 m;
egilish burchagi - 51 daraja;
tayanch maydoni - 53 ming m2;
hajmi - 2,50 million m3;
bloklar qatlamlari soni (joriy) - 203;
eng og‘ir granit blokining og‘irligi 35 tonna;
ohaktosh blokining o‘rtacha og‘irligi 2,5 tonnani tashkil qiladi.
Xeops piramidasi qanday qurilgan? Asosiy xarajatlar
Ilmiy izlanishlarga ko‘ra, Xeops piramidasini qurish umuman qullar tomonidan emas, balki ma’lum malakaga ega bo‘lgan ozod misrliklar tomonidan amalga oshirilgan. Ular o‘z mehnatlari uchun maosh oldilar, lekin pul bilan emas, chunki u paytda pul yo‘q edi. Bu faqat 1990 yillarda, arxeologlar ishchilar va nozirlar uchun mo‘ljallangan qabrlarni topganlarida ma’lum bo‘ldi. Bundan tashqari, piramidadan unchalik uzoq bo‘lmagan joyda quruvchilar yashagan aholi punktlari topilgan.
Qurilish qancha vaqt davom etdi va u yerda qancha misrlik ishlagan? Misr qadimiy asarlar oliy kengashining sobiq bosh kotibi Zaxi Xavasning so‘zlariga ko‘ra, qurilishda 10 mingga yaqin odam ishtirok etgan. Ular jadvalga muvofiq ishladilar - har 3 oyda bir-birlarini almashtirdilar. Bundan tashqari, qurilish maydonchasida yiliga atigi 4-5 oy davomida bloklarni ko‘taradigan maksimal ishchilar jalb qilingan.
Gerodotning so‘zlariga ko‘ra, misrliklar bloklarni uzun rampaga ko‘tarishgan.
Misrshunos Mark Lexnerning ta’kidlashicha, loyihada kamida 20 000 kishi ishtirok etgan. Har holda, bu Gerodot o‘z kitoblarida yozgan 100 000 emas. Qurilish muddati haqida ham aniq fikr yo‘q. Ma’lumki, u Xeopsning butun hukmronligi davrida - turli manbalarga ko‘ra 20 yildan 27 yilgacha davom etgan.
Qiziqarli fakt: tajriba shuni ko‘rsatdiki, 27 yillik ish davomida 1000 kishidan iborat jamoa karerlarda (zamonaviy asboblardan foydalanmasdan) kerakli miqdorda ohaktosh qazib olishi mumkin edi.
Ishchilar eng yaxshi ovqat - ko‘p go‘sht, sabzavot, non va boshqa mahsulotlarni iste’mol qilishlari isbotlangan. Arxezoolog R. Reddingning ma’lumotlariga ko‘ra, kuniga 1800 kg go‘sht ketgan.
Xarajatlarning katta qismi materiallar va ularni tashish edi. Piramida asosan mahalliy ohaktoshdan qurilgan bo‘lib, uning koni uning yonida joylashgan. Biroq, qoplama ishlari uchun Tura karerlaridan (Gizadan 13 km) kemada olib kelingan yuqori sifatli oq ohaktosh ishlatilgan.
O‘sha paytda piramida qurish uchun sarflangan mablag‘ni hisoblash qiyin, chunki ular pul ishlatmagan, ishchilarga maosh to‘langan, fir’avn ko‘plab materiallarga ega bo‘lgan, qolgan hamma narsa barter yo‘li bilan olingan.
Ammo Misrda bunday tuzilmaning qurilishini hozirgi rivojlanish darajasida tasavvur qilsak, taxminan quyidagi ma’lumotlarni olamiz:
ohaktosh bloklari (2,5 million m3) - 500 million dollar;
granit pardozlash (8000 tonna) - 1,4 million dollar;
qurilish materiallariga umumiy xarajatlar - 1 milliard dollardan oshmaydi.
Loyihani xuddi shunday hajmga (3,33 million m3) ega bo‘lgan Guver to‘g‘oni (AQSh) qurilishi bilan taqqoslab, arxitektor Jan-Per Xurden 5 yil ichida taxminan 1500-2000 kishi Xeops piramidasining analogini qurishi mumkinligini aytdi. Bunga esa 5 milliard dollar atrofida mablag‘ ketadi.
