Зулфиқор Мусоқов: “Яқинда Президентга кино соҳасидаги муаммоларимиз ҳақида очиқ-ойдин фактлар билан мурожаат қиламан” 

— Биринчи бўлиб сўрайдиганим «Осмондаги болалар» фильми ҳақида. Кинода Ҳамдам ёзган сценарий саёз деб баҳоланади. Уни Мустафоқул Болтабоев номидан берилса, мақтовларга кўмилади. Бадиий кенгаш сценарий мазмунига эмас, кимнинг қўли билан ёзилганини аҳамиятга олгани, аслида, иккиси ҳам бир ҳаваскор ижодкор томонидан ёзилгани буни билаб қолган баҳоловчиларнинг қонини қайнатганини кўрган томошабин завқланади. Ҳаётнинг аччиқ ҳақиқати юмор билан силлиқланиб кетгандек гўё. Сизнингча, кино учун сценарий танлашда муаллифнинг шахси қанчалик аҳамиятли?

— Узр, кулиб юбордим… Биринчи саволингизга лўнда жавобим: фильмдаги сиз айтган кулгили воқеа ўзимнинг ҳаётимда рўй берган... Воқеага эса ҳамма гувоҳ бўлган... Бу кулгили эпизодни ҳозирда ҳеч ёзиб тугата олмаётган иккинчи китобим “Исчезашая книга” — “Ғойиб бўлаётган китоб”да ёзган эдим... Ўша китобимда ҳаётимдаги бўлиб ўтган воқеаларни маъюс юмор билан акс эттиряпман. 1988 йилда Госкино СССР Олий икки йиллик режиссёрлар ва сценаристлар аспирантура курсида ўқиётган кезларим Тошкентга таътилга келиб тўртинчи ижодий уюшмага иккита сценарий топширган эдим: “Абдуллажон” билан “Бир қадам ўнгга, бир қадам сўлга” деб номланган сценарийларни.

Ёши улуғ режиссёрлардан бири иккинчи сценарийимни суратга олмоқчи бўлди. Лекин унинг шарти менга ғалати туюлди — сценарий ўзга муаллифнинг номидан топширилди... “Абдуллажон”ни эса ўз номимдан топширган эдим. Ўша пайтда ўзбек киносига катта ҳисса қўшган арбобимиз, (ҳозир раҳматли бўлиб кетган), иккаласини ҳам ўқиб чиқиб менга шундай деган эди: «Абдуллажон ғирт бемаза нарса, қаерда кўргансан ўзбекларнинг кетмонда учишини? Мана, буни ўқи, ҳаққоний профессионал сценаристнинг иши!», деб менга ўзимнинг сценарийимни берган эди. Кейин фильм ишга тушгандан сўнг муаллифнинг кимлигини билиб, мендан бироз хафа ҳам бўлганлар... “Осмондаги болалар”нинг сценарийсини ўша давр кинораҳбари Мурод Муҳаммад Дўст мен ва раҳматли ҳаммуаллифим Рихсивой акадан ёшларимиз ҳақида бир сценарий илтимос қилган эди. Биз ёздик... кейин мен фильм олдим. Бўлган гап шу.

— Шароф Рашидов ва 1962 йилги воқеалар ҳақида фильм ишламоқчи бўлганингизни айтишди. Бу ҳақида батафсил айтиб берсангиз, янгиликлар борми?

— Бу сценарий худо хоҳласа ўз навбатини кутяпти... Материалларни ўрганяпман... Ҳозир бирваракайига учта лойиҳа билан бандман.

— Ўзбекистонда мустақилликка қадар бўлган давр, 25 йил ва ундан кейинги давр солиштирилади. Собиқ Иттифоқ даври билан мустақиллик вақтидаги вазиятда қандайдир фарқ бўлиши табиий. Лекин айтинг-чи, ўзбек киносида дастлабки 25 йил ва ундан кейинги даврнинг улкан фарқи борми?

— Бошқалар учун жавоб бера олмайман. Ўзим учун эса бор, албатта. Айнан кино соҳасида ўзгаришлар менда кўпроқ салбий муносабат туғдиради. Тошкентдаги МДҲда энг яхши саналган Киночилар уйининг вайрон қилиниши, республикамизда кинотеатрлар сони умуман камайиб кетгани мени жуда ранжитди... Давлатимиз шу йиллар ичида кино санъатини ривожлантиришга бевосита моддий ёрдам қилмоқда, лекин Президент Ш.Мирзиёев ижодкорлар билан учрашувда иккита фикрини, яъни биринчидан, кино санъати мамлакатимизда ёшларимизнинг дунёқарашига, тарбиясига бераётган аҳамияти мудофаа вазирлиги билан тенг, баъзи ҳолларда ундан ҳам муҳимроқ экани, иккинчидан, санъат ва бизнес деган тушунчалар ҳеч қачон бирга бўлмайди деган сўзлари, афсуски, кўплаб алмашиб турган кинораҳбарлар (менинг хаётимда 15таси алмашди) томонидан амалга оширилмаяпти. Кино мен учун, авваломбор, санъат ва бошқа ҳеч нарса. Ўзингиз ўйланг, 34 ярим миллион аҳолиси бор давлатда атиги 61 та кинотеатр бўлса... Лекин битта Тошкентнинг ўзида 143 та тўйхона бор... Албатта, бу менинг шахсий фикрим.

Яқинда Президентга кино соҳасидаги аниқ муаммоларимиз ҳақида очиқ-ойдин фактлар билан мурожаат қиламан...

— Сўнгги кунларда жуда кўп бора муҳокама қилинган «Илҳақ» фильми ҳақида. Кино сизга ёқдими? Қандай камчилик ёки ютуқларини кўра олдингиз?

— Мен ҳамкасбларимнинг ишлари ҳақидаги фикрларимни фақат бадиий кенгашда айтаман. Агар камчиликларини ОАВ орқали билдирсам, бу мен томондан беандишалик ва нокамтарлик бўлади. Ўзгаларда барибир, ўзининг киносини мақтаяпти, деган фикр келади. Аввало, режиссёрнинг ўзига айтаман, агар уни менинг фикрим қизиқтирса, албатта.

— Айрим таниқли ва истеъдодли актёрларимиз (хусусан, Улуғбек Қодиров) хорижга чиқиб кетишмоқда экан. Бунга сабаб улар чет эл тажрибасини кўрмоқчи эканими ёки биздаги кино саноати ривожланмаётганими?

— Мен бу актёр билан ҳеч қачон мулоқотда бўлмаганман. Нимага кетганини билмайман. Бизда эса кино саноати деган нарса йўқ.

— Фаолиятингизда актёр танлаш бобида энг омадли ва омадсиз танлов қайси фильмда бўлган?

— Буни вақт ва томошабин айтар...

— Бугунги кунда халқимизга кўпроқ қайси жанрдаги фильмлар керак деб ўйлайсиз?

— Хамма жанрлар керак, фақат зерикарли бўлмаса бас...

— Кўп киноларимизда графика масаласи ачинарли аҳволда. Қандайдир портлашлар, авариялар, хаёлий кадрлар жуда содда кўринишда яъни ишонарли эмас. Бунинг учун нима етишмайди: маблағми ёки мутахассис?

— Афсуски, ҳам маблағ, ҳам мутахассис.

— Кинодан бутунлай кетиб қолиш ҳақида ҳеч ўйлаганмисиз? Агар қачондир кинони тарк этсангиз, бунга нима сабаб бўлиши мумкин...

— Бунақа ҳоллар бўлган... “Берлин-Оққўрғон”нинг тасвирга олиниши тўхтатиб қўйилганида... Тарк этиш сабаби? Биласизми, калтафаҳм, дилетант, маддоҳ, фақат минбардан туриб вайсаб, катталарга пахта қўядиган, очиқдан-очиқ сотқин одамларнинг бизнинг киномизнинг тақдирини ҳал қилиши жонимга тегди... Уларга минг гапирма, ички дунёси чириган. Қўлимдан келганча қонун доирасида бу санъатнинг душманлари билан 32 йилдан бери олишиб келаман.

— Мазмунли суҳбат учун ташаккур. Сиздан келгусида яна сермазмун кинофильмлар кутиб қоламиз.

Шерали СОЛИЕВ суҳбатлашди