«Худди қуллардек» — КХДРлик ишчилар Россияда даҳшатли шароитда меҳнат қилмоқда

BBCʼнинг Сеулдаги мухбири Россиядан қочиб чиққан олти нафар шимолий кореялик ишчи билан суҳбатлашди. Уларнинг айтишича, Марказий Осиёлик мигрантлар улардан уч баробар камроқ иш қилиб, 5 баробар кўпроқ маош олишган.

BBCʼнинг аниқлик киритишича, Россия Украинада олиб бораётган босқинчилик уруши туфайли юзага келган ишчи кучи танқислигини қоплаш учун минглаб шимолий кореяликларни ишга жалб қилмоқда. Шимоллик корейслар сақланаётган шароитлар эса қулликдан кам фарқ қилади.

Москва бир неча бор Пёнгянгдан урушда ёрдам сўраган. КХДР Россияга ракета, артиллерия снарядлари етказиб берган ва ўз аскарларини юборган. Жанубий Корея разведкаси вакилларига кўра, сўнгги пайтларда Россия шимолий кореялик меҳнат ресурсидан янада фаол фойдаланмоқда.

Қурилишдаги иш ва йилда фақат икки кун дам

Интервью берилган ишчиларнинг барчаси узоқ ва оғир иш куни ҳақида сўзлаган: соат 06:00 да уйғониш, кўп қаватли уйлар қурилишида тонгдан тун ярмигача — 02:00 гача ишлаш, йил давомида фақат икки кун расмий дам олиш. Суҳбатда иштирок этганларнинг хавфсизликлари учун номлари ошкор қилинмаган.

Бир ишчи Жин Россиянинг Шарқий қисмига қўнган заҳоти уни қурилиш майдонига Шимолий Корея хавфсизлик ходими ҳамроҳлик қилганини, унга «ҳеч ким билан гаплашмаслик, ҳеч нарсага қарамаслик» буйруғи берилганини сўзлайди айтади. Агент унга: «Ташқи дунё — бизнинг душманимиз», деган.

Тэ исмли бошқа ишчи ўтган йили Россиядан қочган. Унинг сўзларига кўра, ҳар куни такрорланадиган оғир меҳнат кунлари руҳий ва жисмоний азоб бўлган. Тунда қўллари мушт бўлиб тугилиб қолгани учун эрталаб кафтини ёза олмас, ишга қўл уриш қийин бўларди.

Чанг исмли ишчи «Баъзилар кундузи ухлаб олиш учун иш жойиини тарк этар ёки тик туриб ухлаб қоларди, лекин назоратчилар уларни топиб, калтакларди. Биз секин аста ўлаётгандек эдик», дейди.

КХДРдан келган ишчилар билан суҳбат қилиш учун Россияга бир неча марта борган Жанубий Кореянинг Дон-А университети профессори Кан Дон Ваннинг таъкидлашича, ишчилар тунги пайт электр ёритишсиз, ҳимоя воситалари деярли йўқ ҳолда ишлашган. Ишчиларга қурилиш майдонини кундузи ҳам, кечаси ҳам тарк этиш тақиқланган. Улар доимий равишда Шимолий Корея давлат хавфсизлик агентлари кузатувида бўлишган.

Ишчилар ичига каналар босган кирган ифлос, одамга лиқ тўла юк контейнерларида ёки эшик ўринлари брезент билан ёпилган, қурилиши тугалланмаган кўп қаватли уйларнинг полларида ухлашга мажбур бўлишган.

Нам исмли ишчи эса бир куни 4 метр баландликдан йиқилиб тушиб, юзини ёриб олган бўлса ҳам, бошлиқлар уни шифохонага жўнатмаганини айтади.

БМТ резолюциясини четлаб ўтиш

Ўнлаб йиллар давомида ўн минглаб шимолий кореяликлар СССР ва Россияда ишлаб, Шимолий Корея режими учун миллионлаб доллар топлаб келишган.

Бироқ 2019 йилда БМТ КХДРнинг ядровий қурол яратишига жавобан санкциялар доирасида бошқа давлатларга шимолий кореялик ишчиларни қабул қилишни тақиқлади ва уларнинг аксарияти ватанга қайтарилди.

Жанубий Корея разведкасидаги манбанинг BBCʼга маълум қилишича, чекловларга қарамасдан ўтган йили Россияга 10 мингдан ортиқ шимолий кореялик ишчи келган. Унга кўра, бу йил бу рақам яна ортиб, умумий ҳисобда Пёнгянг 50 мингдан ортиқ ишчи юборишни режалаштирган. Кўпчилиги йирик қурилишларда, қолганлари тикувчилик фабрикаларида ишлатилмоқда.

Бу ҳолат КХДРлик мигрнатларни ишлатишни тақиқловчи БМТ санкцияларини очиқдан-очиқ бузиш ҳисобланади. Россия ҳукуматининг маълумотларига кўра, 2024 йилда мамлакатга 13 мингдан ортиқ шимолий кореялик кирган — бу ўтган йилга нисбатан 12 баробар кўп. Деярли 8 минг киши талабалик визаси билан келган, аммо Жанубий Корея разведкаси ва экспертлар улар ҳақиқий талабалар эмаслигини, бу БМТ санкциясини айланиб ўтиш йўли эканини айтишмоқда.

2025 йил июнида Россия Хавфсизлик кенгаши котиби Сергей Шойгу илк бор 5 минг шимолий кореялик Курск областини тиклашга юборилишини айтди. Жанубий Корея расмийсига кўра, баъзилари яқин вақтда Россия томонидан босиб олинган Украина ҳудудларига ҳам йўналтирилиши мумкин.

Сеулдаги Кунмин университети профессори Андрей Ланковнинг фикрича, ишчи кучининг катта етишмовчилиги туфайли шимолий кореяликлар Россия учун қулай вариант: арзон, меҳнатсевар ва муаммосиз.

Шимолий Кореяда чет элдаги қурилишларда ишлаш катта талабга эга — чунки хорижда нисбатан кўпроқ ҳақ тўланади. Ишчилар қашшоқликдан қутулиш ва уй сотиб олиш ёки бизнес очиш умиди билан кетади. Танлов қаттиқ текширувдан ўтади, оилани олиб кетишга рухсат йўқ. Даромаднинг катта қисми давлатга ўтади, қолгани — ойига 100–200 доллар қайтиб келгач берилади. Бу усул қочиб кетишларнинг олдини олиш учун жорий қилинган.

Кўпчилик оғир меҳнат ва кам ҳақ тўланишини олдиндан англамайди. Тэ исмли қочоқ ишчи Марказий Осиёдан келган қуривчилар ундан уч баробар кам ишлаб, беш баробар кўп маош олишганини билиб, ўзига жуда оғир олган. «Мен ўзимни меҳнат лагеридагидек, панжарасиз қамоқдагидек ҳис қилардим», дейди у.

Жин эса бошқаларнинг уларни «қуллар» деб масхаралаганини унута олмайди. Бошлиғи унга: «Давлатга пул керак, сен қайтгач маошингни олмаслигинг ҳам мумкин», деганидан сўнг қочишга қарор қилганини айтган.

Тэ эса YouTube’да Жанубий Кореядаги маошлар ҳақидаги видео кўриб қолиб, қочишга бел боғлаган. Тунда анжомларини чиқиндилар пакетига жамлаб, ёстиқни кўрпа ичига тиқиб, худди ўзи ўрнида ухлаётгандек кўрсатиб, қурилишдан қочган. У такси ёллаб, минглаб километр йўл босиб, Сеулга етишида ёрдам берган адвокат билан учрашган.

Сўнгги йилларда айрим ишчилар сигарета ва алкогол учун мўлжалланган кундалик харажатлардан мисқоллаб йиғилган пулга ишлатиш тақиқланган эски смартфонлар сотиб олиб, қочишларни ташкиллаштиришган.

Манбаларнинг BBCʼга маълум қилишича, қочиш ҳолатларига қарши курашиш мақсадида Шимолий Корея ҳокимияти ишчилар устидан шундоқ ҳам қатъий бўлган назоратни янада кучайтирмоқда.

Дон-А университети профессори Каннинг айтишича, КХДР маъмурияти қочишларни олдини олиш учун ишчиларга мафкуравий тайёргарликни кучайтираётган, сиёсий-маърифий йиғилишлар ва ўз-ўзини танқид қилиш сессияларини кўпроқ ўтказмоқда. Бу тадбирларда улар Ким Жонг Унга содиқлигини очиқ эълон қилишга ва ўз хатоларини санаб ўтишга мажбур этилади.

Қурилиш майдонларини тарк этиш имкониятлари ҳам кескин чекланган. Профессор Каннинг сўзларига кўра, аввал ишчиларга ойда бир марта гуруҳ бўлиб чиқишга рухсат берилган бўлса, эндиликда бу амалиёт деярли йўққа чиққан.

Россиядан шимолий кореялик ишчиларни қутқариш билан шуғулланувчи сеуллик фаол Ким Сун Чёл назорат тартиби қатъийлашганини тасдиқлайди: «Илгари уларга жуфт бўлиб чиқишга рухсат бериларди, лекин 2023 йилдан бери беш кишидан иборат гуруҳларда ҳаракатланишга ва янада қаттиқроқ кузатув остида бўлишга мажбур».

Бундай шароитда қочишлар сони кескин камайган. Жанубий Корея ҳукуматидан BBCʼга маълум қилишларича, 2022 йилдан бери Россиядан қочиб Сеулга етаётган шимолий кореяликлар сони йилига тахминан 20 нафардан 10 нафарга тушган.

Россия–КХДР муносабатлари бўйича эксперт, Кунмин университети профессори Андрей Ланковнинг таъкидлашича, бу қатъий чоралар эҳтимол Россияга янада кўпроқ ишчи юбориш тайёргарлиги бўлиши мумкин.

«Бу ишчилар Ким ва Путиннинг ҳарбий дўстлигининг абадий меросига айланади», — дейди у. Унинг фикрича, уруш ва ҳарбий техника ҳамда аскарлар юбориш тўхтаганидан кейин ҳам ишчилар оқими узоқ давом этади.