Турк дунёсининг адабий мероси глобал маданий маконда

Турк маданияти ва мероси жамғармасининг устувор фаолият йўналишларидан бири — турк дунёсининг тарихий, маданий ва адабий меросини кенг миқёсда тарғиб қилиш ҳамда уни келажак авлодларга етказишдан иборат. Ушбу миссияни амалга ошириш жараёнида Жамғарма юқори халқаро стандартларга жавоб берадиган нашриёт лойиҳаларини ҳаётга татбиқ этиб, ўз нашрларини дунёнинг нуфузли китоб ярмаркалари ва маданий платформаларида мунтазам намойиш этиб келмоқда.

Сўнгги икки йил давомида Жамғарма бешта янги китоб туркумини йўлга қўйди:
«Турк дунёсининг буюк сиймолари», «Турк дунёсининг адабий дурдоналари», «Турк дунёсининг илмий дурдоналари», «Турк дунёсининг тарихий дурдоналари» ва «Турк дунёсининг дипломатик дурдоналари».

«Турк дунёсининг буюк сиймолари» туркумидаги илк нашр «Ҳайдар Алиев ва Муҳаммад Фузулий» номли китоб бўлиб, унда Озарбайжон халқининг Миллий етакчиси Ҳайдар Алиевнинг буйруқ ва фармонлари, нутқлари ҳамда буюк шоир Муҳаммад Фузулий юбилейларига бағишланган суратлар жамланган. Ушбу китоб шоирнинг 530 йиллиги муносабати билан нашр этилди. Ушбу туркум доирасида яна ХХ аср озарбайжон адабиётининг мумтоз намояндоси Мир Жалолнинг «Низомий Ганжавийнинг олами» номли мақолалар тўплами чоп этилди. Ҳар иккала нашр озарбайжон тилида эълон қилинди.

«Турк дунёсининг илмий дурдоналари» туркуми доирасида Маҳмуд Кошғарийнинг фундаментал асари — «Девону луғотит турк» рус тилида кенг илмий шарҳлар билан нашр этилди. Китоб тақдимоти UNESCO билан ҳамкорликда ташкил этилган, асарнинг яратилганига 950 йил тўлишига бағишланган халқаро конференция доирасида Францияда бўлиб ўтди. Шунингдек, тақдимот ва илмий анжуман материаллари алоҳида тўплам сифатида чоп этилди. Ушбу туркумда таниқли қозоқ олими Дархон Қидиралийнинг турк дунёси ёдгорликларидаги битиклар ҳақида сўз юритувчи «Тошга ўйилган тарих» номли асари ҳам нашр этилди.

Жорий йилда «Турк дунёсининг тарихий дурдоналари» туркуми доирасида туркман халқининг Миллий етакчиси, Туркманистон Халқ Маслаҳати раиси Гурбангули Бердимуҳамедовнинг «Ҳикмат дурдонаси» номли илмий асари чоп этилди. Шунингдек, таниқли тадқиқотчи Элчин Аҳмадовнинг Озарбайжоннинг муҳим тарихий ва маданий марказларидан бири — Шуша шаҳрининг ўтмиши ва бугунига бағишланган «Шуша — тарихий ва маданий мерос» номли китоби нашр этилди. Ушбу туркумдаги яна бир муҳим нашр — машҳур қозоқ олими Саутбек Абдрахмановнинг «Корифейлар» номли илмий мақолалар тўпламидир.

Жамғарма туркий мамлакатлар президентларининг фармон ва қарорларига мувофиқ ўтказиладиган юбилей тадбирларига алоҳида эътибор қаратади. Жумладан, Озарбайжон Республикаси Президенти жаноб Илҳом Алиевнинг 2025 йил 22 октябрдаги «Биринчи туркология қурултойининг 100 йиллигини нишонлаш тўғрисида»ги фармонига мувофиқ Низомий Жафаров, Маҳира Ҳусейнова ва Айсел Гарибли муаллифлигидаги «Биринчи туркология қурултойи» китоби озарбайжон, қозоқ ва рус тилларида нашрга тайёрланди.

«Турк дунёсининг адабий дурдоналари» туркуми доирасида 2024 йилда буюк шоир Муҳаммад Фузулийнинг ғазаллари қозоқ тилига таржима қилиниб, «Муҳаммад Фузулийнинг ғазал ва қасидаларидан» номи билан чоп этилди. Китоб тақдимоти Қозоғистонда ўтказилган Озарбайжон маданияти кунлари доирасида бўлиб ўтди. Шунингдек, ушбу туркумга кирувчи бошқа нашрлар Туркманистонда ва Х Боку халқаро китоб ярмаркасида тақдим этилди. Булар орасида Мақтымқули Пирагийнинг «Мен ошиқман» шеърий тўплами (туркман ва озарбайжон тилларида), Кемел Токаевнинг «Махсус топшириқ» романи, Бердибек Сўқпақбоевнинг «Менинг исмим — Кўжа» асари ҳамда Малик Ўтарбоевнинг «Кутилган бахт» номли фалсафий эссе ва ҳикоялари мавжуд.

Жорий йилда қирғиз адабиётининг мумтоз намояндоси Алику́л Осмоновнинг «Вақти-вақти билан» номли шеърий тўплами қирғиз ва озарбайжон тилларида чоп этилиб, Озарбайжон ва Қирғизистонда тақдимот қилинди.

2025 йилда Озарбайжон халқ шоири Бахтиёр Ваҳабзоданинг 100 йиллиги муносабати билан унинг «Бизни ўзимиз тешиб ўтаётган қилич» асари озарбайжон ва турк тилларида нашр этилиб, Озарбайжон ва Туркияда тақдим этилди. Ушбу туркум доирасида Элчин Ҳусейнбейлининг Гўктурклар даврига бағишланган «Гултакин хоҡон» тарихий романи ҳам чоп этилди.

Жамғарма кўп тилли нашрларга ҳам алоҳида эътибор қаратади. Қозоғистон Республикаси Президенти жаноб Қосим-Жомарт Тўқаев топшириғига биноан буюк қозоқ шоири ва мутафаккири Абай Қунанбоевнинг 180 йиллиги халқаро миқёсда нишонланмоқда. Шу муносабат билан Жамғарма Абайнинг «Танланган шеърлар» тўпламини озарбайжон, қозоқ, қирғиз, турк, ўзбек, туркман ва венгр тилларида нашр этди. Шунингдек, Мағжан Жумабоевга бағишланган «Бизнинг Мағжан» китоби саккиз тилда чоп этилди. Бу йил Асқар Қумиранинг «Бўри йили ёки Туркистондаги биз» романи қозоқ тилидан озарбайжон тилига таржима қилинди.

Жамғарма «Ошиқ Аласгардан Узайир Ҳожибейлигача: Турк дунёсининг маданий кодлари» мавзусидаги илмий конференция материалларини ҳам алоҳида китоб сифатида нашр этди.

Дипломатик мерос йўналишида Ҳафиз Пашаевнинг «Элчининг манифести» асари қозоқ тилига таржима қилинди. Ҳасан Ҳасановнинг «Озарбайжон ва венгр халқларининг этник илдизлари» китоби нашрга тайёрланди. Тарихчи Фахрий Валехўғлининг «1918–1922 йилларда Озарбайжон–Грузия муносабатлари» асари чоп этилди.

Энциклопедик нашрлар ҳам муҳим ўрин тутади. Боку мусиқа академияси билан ҳамкорликда «Туркий давлатларнинг миллий мусиқа асбоблари» атласи, шунингдек «Ажами Нахчивоний — Озарбайжон меъморий меросининг даҳоси» китоби нашр этилиб, UNESCO қароргоҳида тақдим қилинди.

Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев ташаббуси ва барча туркий давлатлар раҳбарлари кўмагида «Туркий фольклор мероси» кўп жилдли, кўп тилли антология лойиҳаси амалга оширилмоқда. Уч йилга мўлжалланган лойиҳа доирасида 21 жилд чоп этилиши режалаштирилган бўлиб, ҳозирча қаҳрамонлик достонларига бағишланган дастлабки беш китоб нашр этилди.

Бу лойиҳа глобал илмий амалиётда илк бор туркий халқларнинг оғзаки ижодини ягона концепция асосида жамлаган фундаментал нашр ҳисобланади.

Жорий йилда яна бир муҳим нашр — «Турк дунёсининг маданий коди» номли кўп тилли каталог бўлиб, унда етти давлатдан 70 та моддий ва номоддий маданий мерос объекти жамланган.

Хулоса қилиб айтганда, сўнгги икки йил ичида Жамғарма қарийб 50 та китоб нашр этиб, турк дунёсининг адабий ва маданий меросини сақлаш ҳамда халқаро миқёсда тарғиб этишга улкан ҳисса қўшди. Ушбу йўналишдаги тизимли ишлар келгусида ҳам давом эттирилади.