Озарбайжон юзлашган мина муаммоси

Озарбайжон дунёда миналар билан энг кўп зарарланган давлатлар қаторига киради. Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, ҳудудларимизнинг 12 фоизга яқин ерига1,5 миллион мина ва номаълум миқдордаги портламаган ўқ-дорилар кўмилган.

Озарбайжонда 2020 йилда Ватан уруши тугаганидан бери аксарияти тинч аҳоли ҳисобланган 361 озарбайжонлик миналар қурбони бўлди. Улардан 68 нафари ҳалок бўлган, 293 нафари эса оғир яраланган. Арманистоннинг Озарбайжонга ҳарбий тажовузи бошланганидан бери жами 3400 дан ортиқ Озарбайжон фуқароси миналардан жабр чеккан. Уларнинг 358 нафари болалар, 38 нафари аёллардир.

Бу даҳшатли статистик маълумотлардан кўриниб турибдики, шу пайтгача халқимиз Арманистоннинг мина терроризми қурбонига айланган, ҳалок бўлган ёки майиб бўлиб қолган. Озарбайжон Республикаси Президенти Илҳом Алиев ўтган йилнинг 30 май куни Озарбайжоннинг озод қилинган Зангилон туманида бошланган “Миналарнинг атроф-муҳитга таъсирини камайтириш: хавфсиз ва яшил келажак учун ресурсларни сафарбар қилиш” мавзусидаги III халқаро гуманитар конферентсия иштирокчиларига йўллаган мурожаатида таъкидлагандики, миналардан зарарланганлар сонининг кун сайин ортиб боришининг асосий сабаблари бу Арманистон Озарбайжон ҳудудларига жойлаштирган миналарнинг аниқ харитасини тақдим этишликдан бош тортиши, ўтмишдаги собиқ алоқа линияси орқасида жойлашган йўлларга, қабристонларга ва бошқа фуқаролик объектларига миналарни жойлаштиришидир. 2020 йилдан 2023 йилгача узунлиги 500 километргача бўлган янги миналанган зоналар яратилган, миналар яна Озарбайжон ҳудудига кўмилган ва “Бунинг учун Арманистон жавобгардир”.

Арманистон босиб олинган Озарбайжон ерларини миналар майдонига айлантиргани Буюк Қайтиш йўлидаги асосий тўсиқдир. Чунки бундай катта майдонларни миналардан тозалаш катта вақт ва маблағ талаб қилади. Ереван инсониятга қарши жиноятларини давом эттириб, ва турли иккиюзламачилик билан Озарбайжонга аниқ миналар жойлаштирилган хариталарини беришдан қочмоқда.

2021 йилда Ағдам, Фузулий, Жабрайил ва Зангилон туманларида кўмилган миналар бўйича Арманистон томонидан берилган маълумотларнинг аниқлиги атиги 25 фоизни ташкил қилган. 2024 йил февраль ойида Арманистон томонидан Озарбайжонга тақдим этилган навбатдаги миналанган майдонлар ҳақидаги 8 та формулада ҳам маълумотлар аввалгилари каби нотўғри, ишончсиз ва тўлиқ эмаслиги аниқланди. Озарбайжон миналарни тозалаш агентлиги (ANAMA) таҳлил ва қайта ишлашдан сўнг қайд этилган маълумотлар ҳақиқий миналанган майдонларга мос келмаслиги, мос ёзувлар нуқталарининг координаталари нотўғри ва фойдасиз эканлиги аниқланганини маълум қилди.

Кўриниб турибдики, Арманистон Озарбайжон ерларининг 30 йиллик ишғоли даврида тинч аҳоли яшайдиган ҳудудларни оммавий қазиб олиш йўли билан халқаро ҳуқуқ норма ва тамойилларини жиддий равишда бузган. Озарбайжон Қорабоғ ва Шарқий Зангазурнинг деярли ҳамма жойини миналаш орқали ҳарбий ва тинч аҳолини нишонга олди. Шу боис Озарбайжонга аниқ миналар хариталарини топшириши учун халқаро ҳамжамият Арманистонга босим ўтказиши керак. Шунингдек, 140 минг гектарга яқин ер мина ва портламаган ўқ-дорилардан тозаланганини ҳам алоҳида таъкидлаш лозим.

Озарбайжон давлати 44 кунлик урушдан сўнг дарҳол ишғолдан озод қилган ерларни миналардан тозалаш ишларини бошлаб юборди. Президент Илҳом Алиев томонидан тасдиқланган “Босқиндан озод қилинган ҳудудларга Буюк Қайтиш бўйича I Давлат дастури”да Озарбайжонда 2026 йилгача ҳудудларни миналар, портламаган ўқ-дорилар, портловчи қурилмалар ва бошқа портловчи моддалар қолдиқларидан тозалаш ишлари давом эттирилиши кўзда тутилган. Ўтган даврда миналардан тозалаш бўйича муҳим ишлар амалга оширилди. Ҳозиргача олиб борилган миналардан тозалаш ишлари натижасида 140 минг гектарга яқин майдон 120 минг мина ва портламаган ўқ-дорилардан тозаланди.

Озарбайжон миналар муаммосига халқаро ҳамжамият эътиборини жалб қилиш учун кўплаб ташаббуслар билан чиқмоқда. Ўтган йилнинг 30 май куни Зангилон туманида бошланиб, 31 май куни Боку шаҳрида ниҳоясига етган Озарбайжон миналардан тозалаш агентлиги ва БМТ Тараққиёт Дастури (БМТТД) ҳамкорлигида “Миналарнинг атроф-муҳитга таъсирини камайтириш: хавфсиз ва яшил келажак учун ресурсларни сафарбар қилиш” мавзусидаги III халқаро гуманитар миналардан тозалаш конференциясида миналар муаммосига халқаро даражада эътибор қаратилди. Халқаро конференция Арманистон томонидан 30 йиллик ишғол пайтида миналанган ҳудуд бўлган Зангилонда ўз ишини бошлагани алоҳида аҳамиятга эга бўлди. Халқаро ҳамжамият вакиллари бу ҳудудларнинг душман томонидан қандай вайрон қилинганига шахсан гувоҳ бўлишди.

Анжуманда 75 мамлакатдан 300 дан ортиқ вакиллар иштирок этди. Иштирокчилар орасида қатор давлатларнинг юқори мартабали амалдорлари, БМТ штаб-квартираси раҳбарияти, нуфузли халқаро ташкилотлар вакиллари ва турли мамлакатларнинг миналардан тозалаш марказлари мутасаддилари, шунингдек, мамлакатимизда аккредитациядан ўтган дипломатик миссиялар масъул ходимлари қатнашди. Баёнома Зангилон ва Бокуда ўтказилган III халқаро конференция якунида қабул қилинди.

Буларнинг барчаси Озарбайжоннинг жаҳон миқёсида миналанишга қарши марказ мақомига эга бўлганидан ва бу йўналишда доимий ташаббуслар билан чиқиш қилаётганидан далолат беради.