Олимлар Атлантика океанидаги илиқ денгиз оқими тезлигининг рекорд даражада пасайганини аниқлади
Олимлар Европага иссиқлик олиб келадиган Атлантика океанидаги илиқ денгиз оқими (Гольфстрим) тизимида сезиларли ўзгаришлар юз берганини аниқлади. Бу ҳақда ўзгаришлар юзасидан нашр этилган иккита тадқиқотга асосланиб, The Financial Times хабар берди.
Гап нафақат Шимолий Американинг шарқий қирғоқлари бўйлаб, балки Африканинг шимоли-ғарбий қирғоғи, Ғарбий Европа, Скандинавия, Баренс денгизига ҳамда Шимолий Муз океанига таъсир қиладиган Атлантика оқимларининг бутун тизими ҳақида бормоқда. Nature Geoscience журналидаги тадқиқотлар шуни кўрсатадики, ўтган минг йилликда Гольфстрим рекорд даражада секинлашган.
Секинлашиш олимларнинг мазкур жараённи янада кескинроқ бўлиши ҳақидаги прогнозларига зид бўлиб турибди. Тадқиқот муаллифлари ушбу ҳодисани сайёрадаги глобал иқлим ўзгариши билан боғлади. Потсдам иқлим таъсирини ўрганиш институти ходими Стефан Рамсторфнинг фикрига кўра, инсон фаолиятининг табиатга таъсири иқлимдаги ўзгаришларга сабаб бўлмоқда.
«Бу, эҳтимол, иссиқхона газларининг чиқиндиси туфайлидир, чунки Гольфстримнинг бу даражада секинлашишга бошқа ишончли изоҳлар йўқ. Буни иқлим моделлари бир неча ўн йиллардан бери башорат қилиб келмоқда», — дейди олим.
Рамсторфнинг сўзларига кўра, Гольфстримнинг ҳозирги тезлиги сўнгги юз йил ичида 15 фоизга пасайган. Бу эса аллақачон об-ҳавога ўз таъсирини ўтказди, хусусан, Европа жанубида тез-тез иссиқлик тўлқинларини келтириб чиқарди. Олимлар бу даражада секинлашишдан хавотирда, чунки жараён давом этар экан, иккала яримшарда ҳам иқлимни ҳосил қилувчи сув массаларининг айланиши бутунлай беқарорлашиши мумкин.
Британиянинг Антарктика тадқиқотлари океанографи Эндрю Мейерснинг таъкидлашича, Гольфстримнинг умумий тизими иқлимга антропоген таъсирлар кўрсатилгунга қадар анча барқарор бўлган. Ҳозирда Гренландияда муз эриши ва Шимолий Америкада ёғингарчиликнинг кўпайиши унга катта таъсир кўрсатмоқда.
«Бундан кўриниб турибдики, секинлашув табиий ўзгариш эмас, балки инсон таъсирининг натижасидир», — дея қўшимча қилди Мейерс. Бироқ Оксфорд университети иқлимшуноси Тим Палмер Европадаги об-ҳаво ўзгаришига бошқа омиллар ҳам таъсир қилмоқда, деб ҳисоблайди.
Proceedings оf the National Academy оf Sciences журналида чоп этилган яна бир тадқиқот шуни кўрсатдики, глобал исишнинг тезлашиши охир-оқибат Гольфстримнинг бутунлай тўхтатишига олиб келиши мумкин.
Ушбу тадқиқотнинг етакчи муаллифи, Копенгаген университети ходими Йоханнес Ломаннинг айтишича, глобал исиш кескин тезлашмаган тақдирда кейинги 100 йилда оқимлар тўхтамаслиги керак.
Бу олимларнинг Гольфстрим оқими секинлашаётгани ҳақида биринчи марта огоҳлантириши эмас. 2018 йил апрель ойида икки гуруҳ тадқиқотчилар сўнгги 1,6 минг йил ичида илиқ оқим тезлиги ҳозирги кунда энг паст кўрсаткичда, дея хулоса қилган эди. Бу Ғарбий Европада қишни янада қаттиқроқ бўлишига, АҚШнинг шарқий қирғоғида денгиз сатҳи кўтарилишининг тезлашишига ва тропик ёғингарчиликларга салбий таъсир кўрсатишига олиб келиши мумкин. Уларнинг хулосаларига кўра, антропоген фаоллик туфайли юзага келган глобал исиш ўз навбатида Гольфстримнинг секинлашишига катта ҳисса қўшган.
Аввалроқ олимлар океанларда сув сатҳи кутилганидан анча тез кўтарилаётганини маълум қилган эди.
Ocean Sciences журналида эълон қилинган тадқиқотга кўра, аввалги прогнозларда океан сатҳининг ушбу аср охирига қадар 1,1 метрдан ошиши кутилмаган эди. Бироқ Копенгаген университети ва Беркнес номидаги Норвегия иқлим тадқиқотлари марказининг олимлари томонидан олиб борилган янги ҳисоб-китоблар шуни кўрсатдики, Ер Цельсий бўйича атиги ярим даража исиганида океанлар сатҳи ярим метрга кўтарилади, 2 даража қизиганида эса бир метрдан ошади. Аср охирларида Ердаги ҳарорат 4 градусдан ошиши кутилмоқда.
