Караҳантепада ноёб кашфиёт: илк уч ўлчовли ҳайкалчалар топилди

Туркиянинг Шанлиурфа шаҳрида жойлашган ва ЮНEСКОнинг Жаҳон мероси рўйхатига киритилган Гўбеклитепа ва Караҳантепа 12.000 йиллик тарихга эга бўлган дунёдаги энг қадимги неолит манзилгоҳларидан бири сифатида ажралиб туради. Ушбу археологик майдон доим энг қадимги жамиятларга доир чуқур маълумотлар бериб, уларнинг сир-синоатларини яхшироқ тушунишга ёрдам беради.

Бу сафар ҳам ҳақиқатан ғайриоддий нарса топилди: тахминларга қараганда, бу дунёдаги энг қадимги уч ўлчовли мифологик ҳайкалчалар. Археологлар олдинги кашфиётларга ўхшаб қизил стерил тупроқ билан маълум бир тартибда муҳрланган, ажойиб рамзий ҳикояни ифодаловчи топилмаларни топдилар. Ушбу ажойиб артефактларни “Неолит даври учун аср кашфиёти” деб таърифлаш мумкин.

Аммо табиий равишда савол туғилади: нима учун айнан уч ўлчовли ҳикоя? Бўлинмада устма-уст териб қўйилган тош идишлар ва ликопчалар, шунингдек, тошдан ўйиб ишланган кичик ҳайвон фигуралари, тош таёқчалар ва маржонлар мавжуд эди. У қизил стерил тупроқ билан тўлдирилиб, муҳрланган ва бўлинма ичидаги топилмалар атрофига бўри жағи, қоплон, калхат ва тулки каби турли ҳайвон суяклари ҳам махсус жойлаштирилган эди. Идишларнинг юзаси нозик геометрик чизиқлар, ҳайвон тасвирлари ва стилизацияланган инсон фигуралари билан безатилган эди. Уюм ичида чуқур идиш алоҳида ажралиб турарди, археологлар унинг ичидаги тупроқни бўшатганда, уч ўлчовли ҳикояни тасвирлайдиган кутилмаган ҳайкалчаларга дуч келишди.

Уч ўлчовли ҳайкалчалар

Кичик тош қопқоқ билан қопланган кичик идиш ичида учта ҳайвон ҳайкалчаси - тулки, калхат ва ёввойи чўчқа бор эди. Фақат калхат ҳайкалчаси узукдан сирғалиб чиқиб кетганга ўхшайди, эҳтимол идиш муҳрланганидан кейин шу ҳолатга келгандир. Бу турлар кўпинча неолит иконографиясида тасвирланган, бироқ улар одатда устунлар ёки ўриндиқ каби меъморий элементларга ўйилган ёки бўртма тарзида ишланган йирик ёки ҳақиқий ўлчамдаги тасвирлар ҳамда уч ўлчовли ҳайкаллар шаклида учрайди. Кичик ҳайкалчалар камдан-кам учрайди ва одатда аралаш қолдиқлар орасида бўлади. Шунинг учун бу топилма бошқаларига ўхшамайдиган истисно ҳолатдир ва бундай ҳайкалчаларнинг биринчи ин ситу кашфиётидир.

Илгари Шанлиурфа ҳудудидаги кўчмас асарлар устида икки ўлчовли ва кўпинча мустақил тасвирлар топилган. Ушбу топилмаларни уч ўлчовли ҳикояга айлантирадиган нарса уларнинг маълум бир тартибга солинганлигидир. Кичкина идиш ичидаги жойлашув ҳам, идишнинг каттароқ идишга жойлашиши ҳам эҳтиёткорлик билан ишланган уч ўлчамли композицияни акс эттиради. Ушбу ноёб композиция ушбу кашфиётни ажратиб туради ва бу, эҳтимол, биринчи уч ўлчовли ҳикоядир. Неолит даврини англаш нуқтаи назаридан ўз замонининг энг муҳим кашфиётларидан бири сифатида таърифланмоқда.

Тош тепаликдаги Караҳантепа

“Келажакка мерос” лойиҳаси доирасида дунёнинг энг қадимги аҳоли пунктларининг маркази бўлган Тош тепаликда янги кашфиётлар давом этмоқда. Бундай кашфиётлар туфайли минтақанинг диққат маркази бўлган Гўбеклитепа 2024 йилда 709 643 нафар зиёратчини қабул қилди. Бу сайёҳларнинг аксарияти минтақанинг яна бир гавҳари Караҳантепани ҳам зиёрат қилишмоқда. Анқарадаги Президент қароргоҳининг кўргазмалар залида очилган “Aрхеологиянинг олтин асри” кўргазмасида Караҳантепадан топилган сўнгги топилмалар билан бирга қазиб олинган ва ватанига қайтарилган кўплаб асарлар намойиш этилмоқда. Кўргазма, шунингдек, мамлакатнинг археологик меросига бўлган садоқатини акс эттиради.