ЙПХ ходимини дўппослаётган ҳайдовчилар: инспектор ва ҳайдовчи дўст бўла оладими?

Ҳайдовчи ўз вазифасини бажараётган йўл ҳаракати хавфсизлиги хизмати ходимини дўппослади... Жорий йил 12 июнь куни Қарши–Шаҳрисабз автомобиль йўлининг 1-километрида содир бўлган бу воқеа ўтган ҳафтада интернет сайтлари ва ижтимоий тармоқларнинг асосий мавзуларидан бирига айланди.

Нафсиламрини айтганда, видеони кузатганлар ва фикр билдирганлар орасида «Ҳайдовчининг асабига теккандир-да», дея шубҳа билдирганлар ҳам, «Эҳ, одамлар, шунчаликка ҳам боришадими?» қабилида куюнганлар ҳам бўлди... 
Сўнгги пайтларда ўз вазифасини бажараётган вақтида аёвсиз калтакланган МИБ ходимлари, «Тез тиббий ёрдам» шифокорлари, ЙПХ инспекторлари ҳақида ОАВ орқали кўплаб хабарлар тарқалмоқда. Афсуски, бундай нохуш ҳолатларга ЙҲХБ ходимлари кўпроқ дуч келяпти. Биргина Қашқадарё вилоятининг ўзида кейинги йилларда бир нечта шундай ҳолат кузатилгани бу хусусда жиддийроқ мушоҳада юритишга ундайди... 
Қуйида уларнинг айримлари билан танишасиз (маълумотлар вилоят прокуратураси томонидан ОАВда эълон қилинган материаллардан олинди). 
 

САРКАШМИ, САРМАСТМИ?

– Юргани қўясанларми-йўқми? 
Машинадан тушиб келган ёшгина ҳайдовчи шундай дея бақирганича уни тўхтатган ЙПХ инспекторининг қорнига тепди. Сўнг ўрнидан туришга ҳаракат қилаётган ходимнинг юзи-кўзи демай, аёвсиз мушт ёғдира бошлади. Шеригига ёрдамга етиб келган ЙПХ ходими ҳам уни тўхтата олмасди. Охири ғазаб отига минган ҳайдовчи уни ҳам итариб юборди. Кейин машинага ўтириб, зўр ишни дўндиргандек, жуфтакни ростлади... 
Маъруф Маҳмадиёров 1994 йилда туғилган, Қарши тумани Бешкент шаҳрида яшайди. 2018 йилнинг 14 февраль куни тушга яқин у бўлажак турмуш ўртоғи ҳамроҳлигида бошқарув ҳуқуқини берувчи ҳужжатларсиз танишига тегишли «Lada-Largus» русумли автомашинани ҳайдаб кетаётган эди. Туман марказида, шундоққина пиёдалар ўтиш йўлакчаси олдида, тўхташ мумкин бўлмаган жойда тормозни босди. 
Шу пайт ёнига келиб тўхтаган «Матиз»дан тушиб келган ЙПХ инспектори жезл билан тўхташ ишорасини бериб, ўзини таништирди. Машинани тақиқланган жойда тўхтатганини айтиб, маъмурий баённома расмийлаштиришини маълум қилди. Маъруф уни назар-писанд этмасдан, газни босди. Ўн метрлар чамаси юргач, иккинчи ходим унга тўхташ ишорасини берди. Маъруф эса унинг талабига ҳам бўйсунгиси келмади. Машинани нарироқдаги бекат ёнига тўхтатиб, шахд билан инспекторининг олдига тушиб борди. Сўнг... юқорида тасвирланган нохуш манзара рўй берди. 
Дарвоқе, Маъруфнинг нега «отдан тушмай» турганлигининг сабаби ҳам маълум бўлди. Аниқланишича, саркашликдан ташқари, воқеа рўй берган пайтда ҳайдовчи маст ҳолатда экан... 
Суд ҳукмига кўра, Жиноят кодексининг тегишли моддасига мувофиқ, Маъруф Маҳмадиёровга иш ҳақининг 20 фоизини давлат даромадига ушлаб қолган ҳолда, 1 йил 6 ой муддатга ахлоқ тузатиш ишлари жазоси тайинланди. 
ИНСПЕКТОРНИ МАШИНАДА СУДРАБ КЕТДИ

– Йўл-патруль хизмати инспектори, сафдор Асқаровман, – дея ўзини таништирди хизмат вазифасини ўтаётган ходим тўхтаб турган «Nexia» ҳайдовчисига. – Ҳурматли ҳайдовчи, сиз «Тўхташ тақиқланади» йўл белгиси таъсири доирасида тўхтаб турибсиз. Шунинг учун маъмурий баённома расмийлаштиришга мажбурмиз. Марҳамат қилиб, ҳужжатларингизни беринг... 
Аммо ҳайдовчи беписандлик билан машинани ўт олдирди-ю, ўзи томонидаги эшикни очиқ қолдирганича тезлик билан ортга тисланди. У билан бирга инспектор ҳам ортга судралиб кетди. Ҳайдовчи ҳамон тўхташни талаб қилаётган инспекторни ҳақоратлаб, машинани илгарига ҳайдади. Жазавага тушган ҳайдовчининг кўзига афтидан қочишдан бошқа ҳеч нарса кўринмаётганди. Бу орада шошиб бошқа икки машинага ҳам шикаст етказди. Автомашиналар орасида қолиб кетган инспекторни қисиб қўйиб жароҳатлади. Сўнг атрофдагиларнинг «ҳай-ҳай»лашига парво қилмасдан, тезликни оширганича кўздан ғойиб бўлди... 
Аниқланишича, Қарши шаҳридаги Марказий буюм бозори ёнида аввал қоидабузарликка, сўнг жиноятга қўл урган бу ҳайдовчи Косон тумани «Пистали» маҳалла фуқаролар йиғини ҳудудида яшаган, энди йигирма ёшдан ўтган Лочин Боитов бўлиб, унда автомашина бошқариш ҳуқуқини берувчи ҳужжатнинг ўзи йўқ экан. Устига-устак, «Nexia» ҳам акаси С.Боитовга тегишли бўлган. 
Жиноят ишлари бўйича Қарши шаҳар судида бўлиб ўтган суд мажлисида «қайсар ҳайдовчи»нинг қилмишларига қонуний баҳо берилди ва барча зарарларни қоплаган Лочин Боитов тегишли жазосини олди. 
УСТИГА БОСТИРИБ БОРДИ...

Бу воқеа бундан уч йил муқаддам содир бўлганди. Отасининг «Жигули»сида шериги билан йўлга чиққан Санжар машинани «учириб» бораётганди. Узоқдан «тўхтанг» ишорасини қилган йўл-патруль хизмати ходимларини кўриб, ҳужжатлари жойида эмаслиги ёдига тушди. 
– Қочамиз, – Санжар яшин тезлигида хаёлига келган қарорни шеригига айтди. У тезликни пасайтирмасдан, олдинроқда тўхтаётган машиналарни айланиб ўтди-ю, қочишга шайланди. Шу пайт инспекторлардан бири жезлни кўтариб, йўлга чиқиб келди. Санжар машинани инспекторнинг устига ҳайдади. 
Ногаҳон нимадир қарс этди. Машина ойнаси синиб кетганди. Санжар қўрқиб кетганидан яна газни босди... Оқибатда ЙПХ инспектори умуртқаси, оёғи ва бошидан қаттиқ жароҳат олиб, шифохонага ётқизилди. 
Суд ҳукми билан Санжар Муроддиновга Жиноят кодексининг тегишли моддаларига асосан, 2 йил 9 ой 20 кун муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланди. Етказилган зарарни ҳам тўлади. 
«СЕН ФОРМАЛИСАН, УРОЛМАЙСАН...»

Энди яна юқорида таъкидлаганимиз – 12 июндаги воқеага қайтсак. 
Қашқадарё вилояти ИИБ Йўл ҳаракати хавфсизлиги бошқармаси матбуот хизмати раҳбари, майор Жавлон Бахтиевнинг маълум қилишича, ўз вазифасини бажараётган бошқарма йўл-патруль хизмати инспектори, сафдор Баҳром Бобоқулов тақиқланган жойда тўхтаб турган «Damas»нинг ёнига бориб, ҳайдовчи Б.Р.га ўзини таништириб, ҳужжатларини сўрайди. Шундан сўнг ҳайдовчига қандай ҳуқуқбузарлик содир этганини тушунтириб, маъмурий баённома расмийлаштиришга киришади. Бироқ ҳайдовчи унга бўйсунмасдан, ходимга тан жароҳати етказади. 
– Ҳаммаси кутилмаганда юз берди, – дейди Б.Бобоқулов. – Ҳайдовчи аввал орқа томондан келиб, елкамга мушт тушириб, таёқ билан урди. Сўнг хизмат кийимимни йиртиб ташлади. Менга қараб: «Сен формалисан, мени уролмайсан, қўлингдан ҳеч нарса келмайди», – деди. 
Бу ҳам етмагандек, ҳайдовчи ЙПХ ходимининг уяли телефонини тортиб олган. Рация ва жезлни синдириб, қочиб кетган... 
Воқеа жойига етиб борган шаҳар прокуратураси вакиллари тафсилотларни ўрганиб, вилоят прокурорига махсус хабарнома киритишган. Унда қайд этилишича, Қарши шаҳар прокурори томонидан «Damas» ҳайдовчиси, 1995 йилда туғилган Б.Р.га нисбатан Жиноят кодексининг тегишли моддалари билан жиноят иши қўзғатилган. Тергов ҳаракатлари давом этяпти. 
ТАНГАНИНГ БУ ТОМОНИ...

Танганинг иккинчи томонини сўрашга ҳаққингиз бор. «Нуқул ходимлар жабрдийда бўлиб қолган ҳодисаларни мисол қилиб келтиряпсиз», дейишингиз ҳам мумкин. Тўғри, соҳанинг айрим ноинсоф ходимлари ҳайдовчиларга нисбатан беҳурматлик ё тамагирлик қилган, зуғум ўтказган ҳолатлар бўйича кўплаб мисоллар топилади. Бугун ОАВда, ижтимоий тармоқларда, ҳатто қизиқчиларнинг латифаю ҳажвларида танқид тўқмоғи билан «калтакланадиган», ҳеч бўлмаса, бир «туртиб ўтиладиган» биринчи соҳа футбол бўлса, иккинчиси, халқ тили билан айтганда, «ГАИ» бўлиб қолгани ҳеч кимга сир эмас. Аммо бугун қаттиқ кураш бошлаганимиз жирканч иллат – тамагирлик, порахўрлик нафақат бу тизимда, балки бошқа кўплаб соҳаларда учраяпти-ку. Балки калтагу тўқмоқни, аччиғу иддаони бир четга суриб, мазкур тизимдаги муаммоларни баҳамжиҳат ҳал қилиш хусусида бош қотириш фурсати етгандир? 
АНДИШАНИНГ ОТИ ҚЎРҚОҚМИ?

– ЙПХ инспектори, энг аввало, мурожаатни «Ассалому алайкум!»дан бошлаши керак, – дейди Қашқадарё вилояти ички ишлар бошқармаси фахрийлар кенгаши раиси, истеъфодаги полковник Содиқ Исломов. – Ҳайдовчи ҳар хил вазиятда, кайфиятда, қолаверса, турли феъл-атвор эгаси бўлиши мумкин. Ходим эса у билан охиригача хушмуомала бўлиши, вазиятни низогача олиб бормаслиги зарур. Агар шундай сабр-бардош ва «дипломатия»дан кейин ҳам низоли ҳолат давом этадиган бўлса, қонуний чора кўриши лозим. Аммо бу ҳолатни нотўғри тушуниб, ожизликка йўйиб, ўз фойдасига буриб, андишанинг отини қўрқоқ қўядиган ҳайдовчилар учраётгани жуда афсусланарлидир. 
– Одатда қоидабузар ҳайдовчилар юқори миқдордаги жарима тўлашдан чўчиб, асабийлашиб, жазавага тушадилар ва аламидан муштумзўрликкача бориб етишади, – дейди вилоят ИИБ ЙҲХБ бошлиғининг ўринбосари, майор Рўзимурод Хуррамов. – Афсуски, кейинги вақтда бундай ҳолатлар кўп учраяпти. Ходимларимизга мушт кўтариш, устига машина ҳайдаб бориш оқибатида уларнинг саломатлигига жиддий путур етяпти. 
Ажабо дейсиз. Бирови ЙПХ инспекторини урса, бошқаси устига машина ҳайдаса, бирови дағдаға қилса, туҳмат тошини ёғдирса, бошқаси шафқатсизлик билан судраса?! Ҳайдовчини бундай ваҳшийликларга нима мажбур қиляпти? Жарима чиқимими? Бемаъни ғурур ё кибрми? Ёки одамлар олдида ва ижтимоий тармоқларда ўзини кўз-кўз қилишми? Бундай нафратни қаердан оляпти улар? Наҳотки, соҳа ходимлари айнан йўл ҳаракати иштирокчиларининг хавфсизлиги учун жон куйдиришини тушуниш шунчалик мушкул бўлса? 
– Машҳур хонандамизнинг заҳматкаш деҳқону чорвадорларимизга бағишланган қўшиғида шундай сатрлар бор, – дейди Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими Қурбон Эгамбердиев. – «Сен ойлаб ўтказган қору ёмғирда мард бўлсалар бир кун туриб берсинлар...» Ҳа, ўша муштумзўр ҳайдовчилар кечани кеча, кундузни кундуз демасдан, қаҳратону жазирамада, чўлдаю тоғда йўл ҳаракати хавфсизлигини таъминлаётган, темир «тулпор»ларда кетаётган ҳайдовчию йўловчиларнинг азиз жонларини асрашга, уларнинг оилалари бағрига соғ-омон етиб боришига ҳисса қўшаётган фидойи инсонларнинг ўрнида бир кунгина ўзларини тасаввур эта олишармикан? Шунда уларга нисбатан бундай шафқатсизлик ноинсофликдан бошқа ҳеч нарса эмаслигини тушуниб етган бўлишарди. 
– Яқинда ўз хизмат вазифаларини бажариш вақтида ҳалок бўлган ҳамкасбларимиз жасоратлари ҳақида ҳикоя қилувчи «Мард ўғлонлар номи барҳаёт» номли китоб қўлимизга етиб келди, – дейди узоқ йиллар йўл ҳаракати хавфсизлиги хизматида фаолият кўрсатган истеъфодаги майор Узоқ Яхшиев. – Ўзларининг азиз жонларини элу юрт осойишталигини таъминлаш йўлида қурбон қилган қарчиғайдай йигитларимиз сафида йўл ҳаракати хавфсизлиги ходимлари ҳам бор. Ўз ҳаётларини хавф-хатарга қўяётган масъулиятли соҳа ходимларини беҳурмат қилаётганлар, ҳеч бўлмаса, шулар хусусида ўйлаб кўрмаганмикан? 
ҚАРС – ИККИ ҚЎЛДАН

– Албатта, халқимизда «қарс – икки қўлдан» деган гап ҳам бор, – дея ўз фикрини давом эттиради Рўзимурод Хуррамов. – Ходимларимиз орасида хизмат вазифасини суиистеъмол қилиб, ҳайдовчиларнинг норозилигига сабаб бўлаётганлари ҳам борлигидан кўз юма олмаймиз. Бироқ уларга нисбатан «мушт кўтариб» эмас, қонуний йўл билан курашмоқ лозим. Юртимизда бу борада очиқлик ва ошкораликни таъминлаш мақсадида барча чоралар кўриляпти. Агар ЙПХ инспектори томонидан бирон ноҳақлик содир этилса, ҳайдовчилар бемалол ўз ҳуқуқларини қонун орқали ҳимоя қилиш имкониятига эга. Айни пайтда бошқармамизда ходимларнинг хизмат маданиятини юксалтириш, касб одоб-ахлоқ қоидаларига риоя этишларини таъминлаш юзасидан олиб борилаётган тадбирлар самарадорлигини оширишга алоҳида эътибор қаратиляпти. Хусусан, воқеанинг эртаси куни Қарши шаҳри ҳудудидаги йўловчи ташиш билан шуғулланувчи ташкилотлар ҳамда автотураргоҳлардаги ҳайдовчилар ўртасида профилактик суҳбат ва тушунтириш ишлари олиб борилди. 
ҚОНУНДА НИМА ДЕЙИЛГАН?

Юқоридаги ҳолатда ким ҳақ, ким ноҳақ эканлигига суд ойдинлик киритади, албатта. Биз эса масаланинг қонуний жиҳатлари, хусусан, ЙПХ инспектори ҳамда ҳайдовчининг бу борадаги бурчи ва масъулияти хусусида икки оғиз эслатиб ўтсак. 
Ички ишлар органлари интизом уставининг «Ходимларнинг одоб-ахлоқ қоидалари» деб номланувчи 2-бобида қуйидагилар қайд этилган: «Ходим томонидан одоб-ахлоқ қоидаларининг асосий талабларига амал қилиш қуйидагиларни назарда тутади: 
фуқаролар билан мулоқотда хушмуомала, камтар ва босиқ бўлиш, уларнинг мавқеидан қатъи назар, ҳеч бир шахс, гуруҳ ёки ташкилотларнинг камситилиши ёки афзал кўрилиши ҳолатларига йўл қўймаслик; 
... ходимнинг ўз хизмат бурчини виждонан бажаришига нисбатан фуқарода шубҳа уйғотувчи хатти-ҳаракатдан тийилиш, шунингдек, ички ишлар органлари обрўсига салбий таъсир кўрсатувчи низоли вазиятларни юзага келтирмаслик». 
«Ички ишлар органлари тўғрисида»ги қонуннинг 10-моддасига кўра эса: «Ички ишлар органи ходимининг ўз ваколатлари доирасида қўйилган қонуний талабларини, шу жумладан, қонунга риоя этиш, ҳужжатларни, текширувлар материалларини ва бошқа маълумотларни тақдим этиш, мутахассис ажратиш, ички ишлар органига келиш ҳамда аниқланган қонунбузарликлар хусусида тушунтиришлар бериш тўғрисидаги, қоидабузарликларни, шунингдек, уларнинг сабабларини ва содир этилишига имкон берган шарт-шароитларни бартараф этиш ҳақидаги қонуний талабларини барча давлат органлари, бошқа ташкилотлар, мансабдор шахслар ва фуқаролар томонидан бажарилиши мажбурийдир». 
ХУЛЛАС... 
Шу ўринда юқоридаги воқеанинг яна бир жиҳати дилингизни хуфтон қилади. Атрофдаги «Менга нима?» қабилидаги лоқайд томошабинлар орасида кимдир воқеани уяли телефонида тасвирга олишга ҳам улгурибди. Видеотасвирни ижтимоий тармоқлар орқали тарқатишга ҳам ҳафсала қилибди. Аммо жабр чекаётган кишига ёрдам беришга шошилмабди ҳеч ким. Видеотасвирда, ҳеч бўлмаса, бунга уриниб кўрган кишини кўрмайсиз. Наҳотки оддийгина одамгарчиликни унутяпти одамлар? 
...Тақиқловчи йўл белгиларини ҳайдовчиларимиз яхши билишади. Наҳотки, энди улар сафига «Мушт кўтариш тақиқланади» белгисини қўшишга ҳам зарурат бўлса? Ахир ҳайдовчи ва ЙПХ инспектори асло бир-бирига қарама-қарши қутб эмас, балки ягона мақсад йўлидаги ҳамкорлар эмасми? Наҳотки, рулдаги айрим муштумзўрларга шу оддийгина ҳақиқатни эслатиб туриш лозим бўлса? 
 

Нуриддин ЭГАМОВ,

журналист

Манба: “Postda” газетаси