Ўзбекистоннинг бир қатор интернет-нашрлари 18 июндан бери муаммолар гирдобида. Сайтлар бу муаммолар техник эмас, сунъий бўлиши мумкинлигидан хавотирда

Ўзбекистонда 18 июндан бери бир қатор етакчи ахборот сайтларига киришда муаммолар юзага келмоқда. Улар орасида «Kun.uz» ҳам бор. Интернет-нашр таҳририяти 23 июнь куни мазкур ҳолат юзасидан баёнот берди. Баёнотда бу муаммо фақат техник эмас, балки сунъий бўлиши мумкинлигига урғу берилган.

Ўзбекистондаги етакчи ахборот-таҳлилий сайтлари — «Kun.uz», «Xabar.uz», «Qalampir.uz», «Sof.uz», «Azon.uz»га кириш қийинлашган. Бу ҳолат уч кундан буён Ўзбекистон ҳудудида ҳам, жаҳон миқёсида ҳам кузатилмоқда. Бунга нима сабаб бўлди?

2017 йилда «Энг яхши янгиликлар сайти», «Фуқаролар мурожаатлари натижаларини энг фаол ёритиб борган ОАВ» сифатида эътироф этилган «Kun.uz» сайти нега тўсиб қўйилди? Сайт журналистларига таҳдидлар бўлдими? Энди сайт ўз фаолиятини тўхтатадими? Шу каби саволлар охирги уч кун ичида муштарийлар томонидан тинмай йўлланмоқда.

Очиғи, биз ҳам масаланинг моҳиятига етиб борганимиз йўқ. Қолаверса, Ўзбекистон Ахборот коммуникациялари ва технологиялари вазирлиги тушунмаган вазиятга биз қандай баҳо беришимиз мумкин?

72 соатдан буён носозликларни бартараф этиш устида иш олиб бораётган сайт техник ходимларининг таъкидлашича, масала бевосита вазирлик аралашуви билан ҳал бўлиши мумкин. Тўғри-да, Ўзбекистонда ахборот хавфсизлиги юзасидан келиб чиққан муаммо билан Соғлиқни сақлаш вазирлиги шуғулланмайди. Шунга қарамасдан, вазирлик масалага панжа ортидан қарашда давом этяпти.

Қайд этиш керакки, ушбу ҳолат UZ домен зонасидаги бошқа сайтлар билан ҳам юз бермоқда. Шубҳали томони ҳам шунда: техник носозлик ва муаммоларга дуч келган сайтларнинг барчаси интернет фойдаланувчилар орасида оммабоп янгиликлар сайтлари ҳисобланади. 19 июнь куни илк ҳолат «Kun.uz» ва «Qalampir.uz» сайтларида, кейинроқ «Sof.uz» сайтида ҳам кузатилди.

Хусусан, номлари тилга олинган сайтларга хорижда истиқомат қилувчи муштарийлар кира олмаётгани ҳақида шикоятлар пайдо бўлгач, бундай мурожаатлар ўзбекистонлик ўқувчилар томонидан ҳам билдирилди. 22 июнь куни «Xabar.uz» сайти ҳам шундай муаммога йўлиқди, айни вақтда бу сайт манзили вақтинча ўзгартирилган.

Ҳозирда Ўзбекистон ичида сайтларга кириш муаммоси юмшамаган, «Kun.uz» сайти ҳамон ўқувчилар учун ёпиқ қолмоқда. Шунингдек, «Xabar.uz», «Qalampir.uz» сайти вакиллари ҳам юзага келган ҳолатдан хавотирдалигини билдирди. Техник носозлик дея эътироф этилаётган, аслида эркин журналистикани қўллаб-қувватлаб, танқидий мақолалар эълон қилишга журъат этган таҳририят сайтларига кириш йўллари тўсиб қўйилди.

«Kun.uz» ижтимоий тармоқларнинг ўзбек сегментида энг катта обуначиларга эга янгиликлар сайти бўлиб, Google Analytics маълумотига кўра, бир кунда сайтга ўртача 400 мингга яқин муштарий ташриф буюради.

Асосан жамиятдаги ижтимоий мавзуларни ёритиб келаётган, айни пайтда умуман тўсиқларга учраган сайт журналистлари тезкор, аниқ ва холис ахборотни етказиб бериш масъулиятини зиммасига олган. Ўтган вақт мобайнида мажбурий меҳнат, коррупция, таълим, тиббиёт, қишлоқ хўжалиги, давлат органлари фаолияти, банк-молия, қонунчилик, диний-маърифий, маданияти соҳасида эришилаётган ютуқ ва камчиликлар ўқувчига етказилди.

Ўтган йиллар давомида сайтлар фаолиятига турли шаклда тўсқинликлар кузатилди. Лекин сайт вакиллари белгиланган этика қоидалардан чекинмай, ўз касбига садоқат билан ишлашда давом этди.

Сайт вакиллари вазиятни ўрганиш ва ижобий ҳал этиш учун Ўзбекистон ахборот коммуникациялар ва технологияларини ривожлантириш вазири Азим Аҳмедхўжаев билан боғланишга ҳаракат қилишлари бесамар якунланмоқда.

Сайт мутасаддилари Ўзбекистон Президентининг матбуот котиби Комил Алламжонов билан суҳбатлашгач, давлат раҳбарининг Матбуот хизмати эркин журналистикани қўллаб-қувватлашини сўрамоқда.

«Kun.uz» баёнотидан

«Xabar.uz» портали ижодий гуруҳи раҳбари Жамшид Ниёзов томонидан «Дарё» интернет-нашри учун берилган изоҳда муаммо сайтларнинг сервер қисмида эмас, балки «Ўзбектелеком» даражасида бўлиши мумкинлиги айтилди (қайд этиш жоиз, «Ўзбектелеком» бу тахминларни рад этиб чиқди).

18 июндан буён UZ домен зонасидаги кўплаб сайтларнинг очилишида муаммолар кузатилмоқда. Хусусан, «Kun.uz», «Sof.uz», «Qalampir.uz» сайтлари очилмай қолганидан хабарим бор. Кейинчалик улар ишлаб кетди. Аммо ҳамкасбларимиздан суриштирганимизда, муаммо нима сабабга кўра юзага келганини билишмаслиги, бу борада масъул идоралар бир оғиз ҳам изоҳ беришмаганини маълум қилишди.

22 июнь куни эрта тонгдан «Xabar.uz» ахборот-таҳлилий порталига ҳам кириб бўлмай қолди. Биз «Xabar.uz» серверларини доимий назорат қилиб борамиз, техник мутахассисимиз зудлик билан серверни диагностика қилиб чиқишди. Муаммо серверларда эмас, муаммо «Ўзбектелеком» DNS-серверларида ёки коммутаторларида. Бу бўйича UZINFOCOM, «Ўзбектелеком» техник хизмат кўрсатиш бўлимлари билан боғланиб, тайинли жавоб ололмадик. Улар: «Билмаймиз, бу ҳақда маълумотга эга эмасман», қабилидаги жавоблар билан ўзларидан жавобгарликни соқит қилишди.

Биз Ўзбекистонда ахборот сайтларининг ёппасига ишламай қолаётганидан хавотирдамиз. Айни пайтда «Kun.uz» ва «Xabar.uz» мутлақо ишламаяпти. Бу жамоатчилик ўртасида тушунмовчиликларга сабаб бўлишини, содир бўлаётган ҳолатлар қайсидир идоралар томонидан Ўзбекистондаги расмий оммавий ахборот воситалари фаолиятига тўсқинлик қилинаётгани сифатида талқин қилиниши мумкинлигини билдирамиз. Шу муносабат билан UZINFOCOM маркази, «Ўзбектелеком» компанияси ва бошқа мутассадди идоралардан юзага келган вазият ҳақида расмий баёнот беришларини ва муаммоларнинг бартараф этилишида амалий ёрдам беришларини сўраб қоламиз.

Жамшид Ниёзов, «Xabar.uz» портали ижодий гуруҳи раҳбари

Ҳолат юзасидан «Qalampir.uz» лойиҳаси раҳбари Қамариддин Шайхов ҳам Facebook’даги саҳифасида хабар қолдирган. Эътиборга молик томони, «Qalampir.uz» сайти Ўзбекистон ҳудудидан очилмаяпти, бироқ хориждан очиляпти (буни VPN орқали текшириб кўриш ҳам мумкин).

21 июнь куни бош вазир Абдулла Арипов раислигида ўтказилган видеоселектор йиғилишида иштирок этиб, бир олам таассурот билан хабарларни сайтимиз орқали ўқувчиларга етказиш учун ишхонага югурдим. Ярим йўлда «Qalampir.uz» сайтига кириб бўлмаётгани ҳақида хабар топдим. Ўшанда соат 11:30 эди...

Сайтдан доимий равишда хабарларни ўқиб боришга одатланган ўзбекистонликлар ва хориждаги айрим фойдаланувчилардан сайтдаги янгиликлар билан танишиш имконияти чеклаб қўйилгани ҳақида мурожаатлар келиб тушди. Гап шундаки, турли интернет-провайдерлар ва алоқа компаниялари фойдаланувчиларининг айримлари ушбу муаммога дуч келиб, сайт материаллари билан танишолмаяпти.

21 июнь куни «Qalampir.uz» DNS-созламалари маҳаллий Arsenal-D фирмаси томонга йўналтирилди. Бундай носозлик UZ домен зонасидаги бошқа сайтлар билан ҳам юз бермоқда. Масалан, бундай ҳолат Ўзбекистондаги етакчи янгиликлар сайтларидан бири «Kun.uz»да ҳам кузатилмоқда.

Ҳолат юзасидан Ўзбекистон Ахборот коммуникациялар ва технологияларини ривожлантириш вазирлиги «носозликдан хабардор эмас»лигини билдирди. Шунингдек, UZINFOCOM маркази ҳам кузатилаётган муаммолардан йироқ экани таъкидланди. Бир неча кундирки, Миллий қидирув тизими —WWW.uz’да UZ домен зонасидаги барча сайтларга ташриф буюрувчилар сони кескин тушиб кетган. Бу вазиятга ҳам расмий изоҳ берилмаяпти.

Масаланинг энг қизиқ жиҳати шундаки, «Qalampir.uz» интернет нашрига ёпиқ тизимдаги сайтларни кўриш учун махсус дастурлар, яширин йўллар орқали кириш имконияти мавжуд. Хўш, қани мантиқ? Бундан чиқди, биз Ўзбекистон ичкарисида ёпиб қўйилган сайт «мақомини» оляпмизми? Мазкур масала юзасидан «Qalampir.uz» Ўзбекистон Матбуот ва ахборот агентлигига мурожаат қилди. Расмийлар бу борада амалий ёрдам беришни ваъда қилди. Бироқ масалага бевосита алоқадор бўлган UZINFOCOM маркази ва Ўзбекистон Ахборот коммуникациялар ва технологияларини ривожлантириш вазирлиги доимгидек масалага панжа ортидан қарамоқда. Бошқа сайтларнинг узлуксиз ишлаб туриши эса кишида шубҳа уйғотади.

Ўзбекистоннинг энг оммабоп интернет-нашрлари айни дамда қатор техник муаммоларига ечим тополмай турибди. Бу эса мамлакатнинг имиджига ҳам салбий таъсир кўрсатиши аниқ. Энг ачинарлиси, қайси эшикни қоқишни билмаймиз, кимга мурожаат қилишимиз номаълум.

Қамариддин Шайхов, «Qalampir.uz» лойиҳаси раҳбари

Manba: daryo.uz