Сув хўжалигини ривожлантириш: яқин ва узоқ истиқболга мўлжалланган вазифалар
Глобал иқлим ўзгариши, аҳоли сони ва иқтисодиёт тармоқларининг ўсиши туфайли минтақа давлатлари қатори мамлакатимизда ҳам сув ресурсларининг тақчиллиги кузатилмоқда. Шу сабабли ҳозирги мураккаб шароитда обиҳаётдан оқилона ва самарали фойдаланиш, уни тежаб ишлатиш долзарб масалалардан бири ҳисобланади.
Бугунги кунда дунё аҳолиси сони кўпайиб борар экан, табиий ресурсларга, биринчи навбатда, сув ресурсларига эҳтиёж тобора ортмоқда. Мамлакатимизда мавжуд сув ресурларининг 91 фоизи қишлоқ хўжалигида фойдалинилади. Бу эса сув танқислигининг олдини олиш учун энг мақбул чора сифатида қишлоқ хўжалиги экинларини суғоришда сувни тежовчи технологияларга ўтишни тақозо этмоқда.
Шу жиҳатдан, мамлакатимизда сув ресурсларини бошқариш ва уларни муҳофаза қилиш борасида мукаммал ташкилий-ҳуқуқий асослар шакллантирилди, сувга оид халқаро ҳужжатлар қабул қилинди. Жумладан, сўнгги 5-6 йилда соҳага оид қабул қилинган 30 дан ортиқ Президент фармон ва қарорлари, дастурлар, “йўл хариталари” мамлакатда сув ресурсларидан самарали фойдаланишда муҳим ҳуқуқий асос бўлиб хизмат қилмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлигининг ташкил этилиши эса сув ресурсларини бошқарув тизимини мукаммал даражада юритиш имконини бераётир.
Сув хўжалиги соҳасидаги мавжуд муаммоларни аниқлаш, уларни ўз вақтида бартараф қилиш ва чора-тадбирлар ишлаб чиқиш муҳим аҳамият касб этади. Ўзбекистон Республикаси сув хўжалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мўлжалланган концепциясининг ижроси мамлакатда сув ресурсларига бўлган муносабатни ижобий томонга ўзгартишга замин яратди.
Узоқ истиқболга мўлжалланган ушбу ҳужжатда соҳада долзарб масаларни ҳал қилиш мақсадида биринчи навбатда қонунчилик базасини такомиллаштириш кўзда тутилган. Соҳадаги мавжуд муаммоларни бартараф этиш ва сув хўжалигини ривожлантириш бўйича қатор долзарб вазифалар ҳамда устувор йўналишларни ўз ичига олган. Концепция сув хўжалигини ривожлантиришнинг стратегик устувор йўналишлари ва мақсадларини белгилайди. Бу эса мамлакат сув ресурсларини мувофиқлаштириш ва оқилона фойдаланиш имконини беради.
Мазкур ҳужжат сув ресурсларидан барқарор фойдаланишга қаратилган бўлиб, ривожланишнинг иқтисодий, экологик ва ижтимоий жиҳатлари ўртасидаги мувозанатни топади. Шунингдек, Концепцияда белгиланган вазифаларни амалга ошириш бўйича 37 банддан иборат бўлган “Йўл харитаси” ва уни амалга ошириш натижасида эришиладиган асосий мақсадли кўрсаткичлар ва индикаторлар белгиланган.
Ушбу вазифаларни тизимли амалга ошириш натижасида бугунги кунда республикамизда қишлоқ хўжалиги экинларини суғоришда сув тежовчи технологияларни кенг қўллаш, бу борада ер эгалари ва сув истеъмолчиларини рағбатлантириш механизмини кенгайтириш бўйича устувор аҳамият қаратилмоқда. Ушбу чора-тадбирлар натижасида бугунги кунда сувни тежайдиган технологиялар қамраб олган майдон суғориладиган майдонларнинг қарийб 25 фоизини ташкил қилиб, бунинг ҳисобига 2022 йилда 3 млрд куб метр сув иқтисод қилинди ҳамда 830 минг гектар такрорий экин майдонларини суғоришга йўналтирилди.
Мамлакатда сув тежовчи тенологияларни қўллашнинг иқтисодий механизмлари, яъни рағбатлантириш механизмининг жорий этилиши мазкур технологияларни жорий этишни ривожлантиришга имкон бермоқда. Хусусан, 2022 йилда томчилатиб суғориш технологиясини жорий қилиш бўйича қурилиш-монтаж ишлари якунланган 91,4 минг гектар пахта майдонлари учун Давлат бюджети ҳисобидан 734,3 млрд. сўм субсидия маблағлари ажратиб берилган.
Бугунги кунда концепцияга асосан мамлакатимизда экин ерларидан самарали фойдаланиш, фермер, дехқон хўжаликлари ва томорқа ер эгаларининг хуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш, қишлоқда фуқароларнинг бандлиги ва фаровонлигини ошириш бўйича тизимли ишлар амалга оширилмоқда. Бунда энг асосийси ҳудудларда сув таъминотини яхшилаш ишлари давлат сиёсати даражасига олиб чиқилмоқда.
Хусусан, экин ерлари ва томорқадан самарали фойдаланиш орқали озиқ-овқат етиштиришни ва аҳоли даромадларини кўпайтириш борасида сув таъминоти оғир маҳаллаларда катта қудуқ қазиш харажатлари учун ажратиладиган субсидия миқдори 150 миллион сўмгача ошириш белгиланди. Кичик қудуқлар учун Қорақалпоғистонда 5 метрдан, қолган ҳудудларда 10 метрдан ортиқ чуқурликнинг ҳар бир метрига 100 минг сўмдан субсидия берилиши ҳамда қудуқ қазишга гидрогеологик хулосалар 2025 йилга қадар бепул берилиши белгилаб қўйилди.
Сув тежовчи технологиялар жорий этиш бўйича бериладиган субсидиялар деҳқон хўжаликлари учун ҳам татбиқ этилмоқда. Бунга жорий йилда қўшимча 65 млрд сўм йўналтирилган бўлиб, ушбу имкониятлардан фойдаланиб, йил якунигача 400 та маҳаллада сув қудуқларини ишга тушириш ва 19 минг оила томорқасида сув таъминотини яхшилаш имконияти яратилди.
Мамлакатда сувни тежайдиган суғориш технологиялари ускуналари ва бутловчи қисмларини ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш бўйича 2019 йилгача 3 та корхона фаолият олиб борган бўлса, бугунги кунда уларнинг сони 100 га яқинлашди. Бу ўз навбатида, маҳсулот таннархини бошқа давлатдан ташиш харажатларини тежаш ҳисобига 15-20 фоизгача пасайтириш ёки гектарига 5 млн. сўмга арзонлаштириш имконини берди.
Хулоса ўрнида айтиш жоизки, мамлакатда сув хўжалигини ривожлантиришга мўлжалланган яқин муддатга ва узоқ истиқболга мўлжалланган устувор вазифалар аввало сув ресурсларидан самарали фойдаланиш орқали иқтисодиёт барқарорлигини таъминлаш, аҳоли даромадларини ошириш ва озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашга хизмат қилади.
Ислом ХУШВАҚТОВ,
Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати,
Ўзбекистон Экологик партияси фракцияси аъзоси
