Осиёда инсон органлари қора бозори: буйрак ва кўз роговицияси қанчага сотилади?
Ҳиндистонда ноқонуний органлар савдоси билан боғлиқ шов-шувли ишдан Тожикистонда ҳам оқимлар бошланди. 7 ноябрь куни Нью-Дели аэропортида Мадху Джаякумар қўлга олинди. У 27 нафар реципиент ва 11 донорга буйрак трансплантациясида кўмак берганини тан олди ва икки кишини Душанбега органлар учун юборганини маълум қилди.
Тожикистон Миллий трансплантация марказида 2025 йилнинг 9 ойи ичида 221 та трансплантация амалга оширилди. Маҳаллий шифокорлар хорижий даражада ҳам фаолият юритмоқда, аммо бу ноқонуний орган бозори хавфини ҳам оширади, гўёки 2007 йилдан қонун билан органлар савдоси тақиқланган бўлса ҳам.
Ҳиндистон – қора бозорнинг асосий ўйинчи
2000-йиллардан бери қора трансплантология бўйича етакчилар Индия ва Бангладеш ҳисобланади. Бу давлатларда асосан буйрак ва жигар трансплантациялари амалга оширилади. Масалан, Деҳлидаги бир шифохона йилига 2 минггача буйрак трансплантация қилади.
Ҳиндистон 1994 йилда органлар савдосини тақиқловчи қонун қабул қилган, лекин бу бизнесни соя бозорига кўчирди. Бангладешда ҳам қонун 1999 йилда қабул қилинган, аммо амалий натижа йўқ: донорлар мамлакатдан чиқарилиб, операция хорижда ўтказилади.
Марказий Осиё – доноpларнинг манбаи
Одатда қора трансплантологлар қурбони Марказий Осиёдан бўлади. Польшада бир аёл 56 та ўзбек буйрагини сотгани учун қўлга олинди. Ўзбекистонда 2022 йилда орган трансплантацияси қонуни қабул қилинган.
Декабр ойида Тошкентда инсон органларини савдо қилган 12 нафардан иборат жиноят гуруҳи судланган. Улар 30дан ортиқ буйрак ва жигар операцияларини ноқонуний ҳужжатлар ва хорижий алоқалар орқали амалга оширган. Донорларга ҳар бир буйрак учун $15 000 ваъда қилинган, лекин ҳақиқатан фақат учдан бири тўланган, шифокорлик ёрдами кўрсатилмаган ва дорилар қимматга сотилган.
Хулоса: барча пул қора бозорга кетади
Ноқонуний орган савдосидан тушган маблағ гуруҳ аъзолари – сотувчилар, вербовщиклар ва уюштирувчилар орасида тақсимланади. Қора бозорда буйрак нархи Жанубий Осиёда $6 300, АҚШда $334 000гача бўлиши мумкин. Донорлар энг яхши ҳолда $1 000–$10 000 олади.
Қора орган бозори энг даромадли ва хавфли соя саноатларидан бири бўлиб, қора гуруҳларга миллиардлаб доллар олиб келади. Аммо бу бизнес асосий аҳоли учун орган етишмаслигини бартараф этмайди ва расмий трансплантология ривожланишини секинлатади.
