Одамзотнинг олам манзараси ҳақидаги тафаккур ва тасаввурлари тараққиёти

A A A
Одамзотнинг олам манзараси ҳақидаги тафаккур ва тасаввурлари тараққиёти

Онг ва фикрлаш қобилиятига эга бўлган ҳар қандай одам албатта бир кун келиб ўзига-ўзи бу дунё қандай тузилгани, Ер, Қуёш ва коинот нималардан иборат экани ҳақида савол беради. Бундай саволлар энг узоқ аждодларимиздан бошлаб бизнинг давримизда ҳам деярли ҳамманинг фикрини бир неча бор эгаллаган. Башарият тараққиёти асносида одамлар борлиқ тузилиши ҳақидаги тасаввур ва билимларини бойитиб борди. Натижада узоқ аждодларимиз дунёни шунчаки океан ўртасида жойлашган ясси Ер кўринишида тасаввур қилган бўлса, цивилизациянинг ҳозирги босқичида энди биз мултиверс назариясига ҳам етиб келдик. «Дарё» колумнисти Музаффар Қосимов ушбу мақоласида турли замонларда одамлар олам тузилишини қандай тасаввур қилгани ва олам тузилиши ҳақидаги билимлар қай тарзда ривожланиб борганига тўхталади.

1. Шумерлар тасаввурида: ҳаммаси океандан пайдо бўлган

Шумер халқи қадимги Месопотамия ҳудудида милоддан аввалги 4-минг йилликда гуллаб-яшнаган цивилизация асосчиларидир. Ёзувни айнан улар кашф этган деб қаралади. Астрономия, тақвим, идоравий бошқарув тизими сингари нарсаларни ҳам шумерлар биринчи бўлиб қўллаган. Умуман олганда, шумерларни инсоният цивилизациясининг асосчилари дейиш мумкин; улар эгаллаган билимларни бобилликлар орқали юнонлар ўзлаштирган ва ривожлантирган.

Шумер халқининг борлиқ тузилиши ҳақидаги космологик тасаввурлари уларнинг маданиятига оид асори-атиқаларда, хусусан, сополга ўйиб ишланган битикларда кўрсатиб ўтилган. Америкалик шумершунос олим Самюэль Крамер ХХ аср ўрталарида шумерларнинг олам тузилиши ҳақидаги тасаввурларига оид мақола ёзган. Унга ишонадиган бўлсак, шумерлар борлиқни қуйидагича тасаввур қилган:

  • аввалига фақат уммон бўлган; у қаердан пайдо бўлгани ҳақида саволлар берилмайди; шумерлар тасаввурида ушбу уммон доимо, абадий мавжуд бўлган;
  • ўша уммондан тоғ ва осмон пайдо бўлган;
  • маъбуд Ан ва маъбуда Ки никоҳидан ҳаво маъбуди Энлил туғилган;
  • Энлил осмонни тепага кўтариб, ердан ажратиб қўйган;
  • кейин эса Энлил онаси ёрдамида одам, ҳайвонлар ва ўсимликларни яратган.

Натижада, шумерлар тасаввурида, олам бугунги манзара касб этган. Уларнинг фикрича, Ер ясси бўлиб, унинг устини осмон гумбази қоплаб туради. Ернинг остида эса ҳеч нима йўқ бўшлиқ жой бўлиб, ўлганлар шу жойга тушади. Ундан ҳам пастда, яна фақат бирламчи уммон – Намму бор.

2. Қадимги хитойлар тасаввури: дунё тирик туғилган

Қадимгиларнинг аксар тушунчаларида олам ёки бетартиб хаосдан, ёки океандан пайдо бўлган дейилса-да, лекин, масалан, хитойларда олам тирик туғилган деган тасаввурлар ҳам бўлган. Одатда бундай туғилишда бирор маъбуднинг маъбуда билан никоҳидан ёки маъбуд қиёфасидаги бирор жонивордан ибтидо бошланган деб фантазия қилинган.

Хитойлар тасаввурида энг аввал ярми Ин, ярми Ян деб номланган тухум пайдо бўлган. Ундан Пань-Гу исмли биринчи одам ёриб чиққан эмиш. Чиқибоқ у болта билан (болтани қаердан олдийкин?) Ин ва Янни алоҳида қилиб чопиб ташлайди. Ин Ерга, Ян эса осмонга айланади.

Пань-Гу бутун умри давомида Ерни ва осмонни суриб, бир-биридан узоқлаштиришга ҳаракат қилади. У вафот этгач, унинг нафаси шамолга, бир кўзи Қуёшга, иккинчи кўзи эса Ойга айланади. Қонидан дарёлар ҳосил бўлади, соқолидан эса Сомон йўли ва юлдузлар пайдо бўлади ва ҳоказо. Хуллас, афсонага кўра, унинг ҳар бир тана аъзосидан нимадир пайдо бўлади.

Хитойлар олам манзарасини айнан шундай тасаввур қилгани ҳақида милоддан аввалги II асрга оид қўлёзмаларда қайдлар келтирилган. Шунга ўхшаш тасаввур бобилликларда ҳам бўлган. Улар Мардуқ исмли маъбуд Тиамат исмли маъбудани енгиб, унинг тана аъзоларидан Ерни ва осмонни яратган деб ишонган.

Ҳиндлар: Ерни тошбақа ва филлар кўтариб туради

Ҳа, биз кўпчилигимиз ўрта мактаб табиацҳунослик дарслигида кўрган ўша расм – ясси Ерни тошбақа (ёки кит) устидаги учта фил кўтариб турадиган кўринишдаги тасаввурни ҳинд халқи шакллантирган. Ҳинд эпосига кўра, маъбуд Вишну тошбақа қиёфасига кириб, Ерни ўз устига ортиб кўтариб туради ва кейинчалик унга тўртта фил ёрдамга келади. Умуман олганда, бу эпоснинг бир талқини холос. Бошқа талқинларга кўра, тошбақа устида Ерни кит, қўтос ва ҳатто айиқ кўтариб турадиган тасаввурлар ҳам бўлган.

Лекин негадир бу чўпчакларни баъзи манбаларда юнон мифологиясига ҳам алоқадор деб берилади. Адолат юзасидан айтиш керакки, ҳиндлар Ерни тошбақа кўтариб туришини айтиб юрган пайтда Юнонистонда Аристотель ва издошлари Ер шар шаклида эканини фаҳмлаб бўлган ва ҳатто унинг радиусини аниқлашга оид ҳисоб-китобларни бажараётган эди.

Юнонлар: Ер шар шаклида

Юқорида айтганимиздек, Ер шар шаклида бўлса керак деган фикр юнон илм-фанида шакллана бошлаган. Айтишларича, бундай тахмин илк бор Пифагор томонидан айтилган эмиш. Пифагорнинг ўзига тегишли бирор ёзма асар сақланиб қолмаган бўлса-да, бундай фикр айнан ундан қолгани ҳақидаги қайдлар Платон асарларида учрайди. Платондан уни Аристотель мерос қилиб олган.

Ер шарсимон эканини илмий исботлашга уринган Аристотель Ой тутилишлари вақтида унга Ернинг сояси шар шаклида тушаётганига эътибор қаратган. Шунингдек, жануброқда кўринадиган айрим юлдузлар шимолий ҳудудларда кўринмаслиги ҳам билвосита далил сифатида келтирилган.

Орадан бир асрга яқин вақт ўтгач, яна бир юнон олими Эратосфен Ер меридиани айланаси узунлигини ўлчаш ишларини бажарган. Шу тариқа, милод бошидаги юнон илм-фани Ер шар шаклида эканига узил-кесил амин бўлган.

Яна юнонлар: Ер – оламнинг маркази

Ҳа, юнонлар Ер шар шаклида эканини аниқлаб олди. Уларнинг ўзларида ҳам, бошқа халқларда ҳам бу факт жуда қийин қабул қилинган бўлса-да, Ер шар шаклида тасаввур қилиниши кўплаб табиат ҳодисаларининг моҳиятини англашда қўл келди. Шунга қарамай, қайсар олимлар, жумладан, Демокрит Ерни ясси деб ҳисоблашда давом этган. Ёки яна бир олим – Анаксимандр Ер цилиндр шаклида деб таъкидлашдан чарчамаган. Лекин уларнинг барчасини бир якдиллик бирлаштириб турар эди: уларнинг ҳаммаси Ерни олам маркази деб ҳисоблаган. Қуёш ва бошқа юлдузлар Ер атрофида айланади деб ҳисоблашган. Бу фикр Аристотель томонидан эътироф этилгач, илм-фанда бу тушунча кейинги 14 аср муддат учун мустаҳкам ўрнашиб қолди.

Айтиш жоизки, юнонлар ичида ҳам Ер Қуёш атрофида айланиши ҳақида фикрга келган олимлар ҳам бўлган. Масалан, самослик Аристарх Ер ҳам ўз ўқи атрофида, ҳам Қуёш атрофида айланади, юлдузлар эса ақл бовар қилмас даражада узоқда жойлашган деган гипотезани илгари сурган. Шунга қарамай, Аристотелнинг обрўси ҳаммасидан устун келди ва ҳамма Ер оламнинг маркази деган гапга ишониб қолди. Айниқса насроний черковига бу гап маъқул келарди, айниқса Рим папалари бу фикрни маҳкам ушлаб олишганди. Унга қарши чиққанлар эса даҳрий дея қаттиқ таъқибга олинарди.

Птолемей: геоцентризм!

Аристотель асос солган таълимот – Ер оламнинг маркази экани ҳақидаги фикрларни милодий II асрда Птолемей янада ривожлантирди. У 13 та китобдан иборат «Альмагест» номли фундаментал асар ёзган. Унда Птоломей қадимги Бобил ва Юнонистон астрономияси эгаллаган билимларни умумлаштириб, қўшимчасига математик изоҳлар билан тўлдириб, борлиқ тузилиши ҳақидаги қарашларини баён этган.

XIV асргача илм-фанда ҳукм сурган геоцентризм назариясини, яъни Қуёш, юлдузлар ва бошқа сайёралар Ер атрофида айланиши ҳақидаги назарияни айнан «Альмагест» ҳаммага уқтириб келган. Бундай янглиш қарашларни барбод қилиш учун эса мислсиз жасорат талаб қилинган: бир неча олимнинг ҳаёти ўтда куйдирилган. Ёдингизга солиб ўтай: Галилей Ер Қуёш атрофида айланади дегани учун, Ватикан инквизиция суди томонидан қийноққа солинган, Жордано Брунони эса гулханда ёқиб юборишган.

Коперник: гелиоцентризм

Аслида Птолемей ва Аристотелга қарши бош кўтарган энг жасур «жангчи» Коперник эди. Галилей ва Жордано Бруно айнан Коперникнинг фикрларини маъқуллагани учун таъқибга учраган. Коперник 1543 йилда «Осмон қобиқларининг айланиши ҳақида» номли китобини чоп этди. Унда Ер ва бошқа сайёралар Қуёш атрофида айланишини, юлдузлар эса мислсиз масофалар билан узоқликда жойлашган объектлар эканини математик асослари билан исботлаб берди.

Коперник бу китоб устида 40 йил меҳнат қилган ва шунда ҳам китобини фақат ўзига энг яқин одамларга тарқатган холос. У бу иши учун черков таъқибига учрашини жуда яхши англаган ва шу сабабли ҳам китоб чиқарилишини имкон қадар кечиктириб, фақат 70 ёшга етганда, яъни йўқотадиган нарсаси қолмаган, «бир оёғи гўрда» бўлган пайтида ошкор қилган.

Кеплер – осмон қонунчиси

Птолемей ғояларига якуний зарба берган олим эса немис астрономи Иоганн Кеплер бўлади. Уни астрономлар «осмон қонунчиси» деб ҳам атаган. Сайёраларнинг ҳаракат қонунларини ўта катта математик аниқликда очиб берган бу олим Ер ва бошқа сайёралар Қуёш атрофида эллипс шаклидаги орбита бўйлаб ҳаракатланишини кўрсатиб берган эди. Кеплер туфайли биз Ер Қуёш тизимидаги сайёралардан бири экани ва у ҳеч қанақасига олам маркази эмаслигини энг радикал роҳибларга ҳам тан олдирдик. Бироқ Кеплер ҳам ўз замонасининг фарзанди эди. Шунга мувофиқ у коинот Қуёш системаси билан чегараланган деб ўйлаган ва умуман борлиқнинг қаеридадир аниқ чегараси бор деб ҳисоблаган.

Уильям Гершель: галактика

Борлиқ Қуёш системасидангина иборат эмаслиги, аксинча, Қуёш системаси аслида улкан Сомон йўли галактикасининг овлоқ бир чети холос эканини биринчи бўлиб XVII асрда яшаб ўтган инглиз астрономи Уильям Гершель мулоҳаза қилган. Унгача, 1610 йилда Галилео Галилей ўз телескопи билан осмонни кузатиб, оддий кўз билан кўринмайдиган яна юзлаб юлдузлар мавжудлигини аниқлаган эди.

Гершель осмондаги юлдузларни санаб, уларнинг жойлашувини жадвалга тушириб борар экан, улар муайян бир айлана шаклида ғуж бўлишини тушуниб етди. Ушбу айлана марказига яқинлашган сари юлдузлар сони ортиб борар эди. Қуёш юлдузлардан бири экани ва демакки у ҳеч қанақасига олам маркази бўлмаслигини бу пайтда кўплаб астрономлар фикр қила бошлади. Шундай қилиб, одамзотнинг олам тузилиши ҳақидаги тасаввурлари Сомон йўли галактикасигача кенгайди.

Шарль Мессье: «анави хира нарсалар нима?»

Гершелдан кейин анча пайтгача олимлар коинот ва борлиқ шу биргина Сомон йўлидан иборат деб ўйлаган. Чунки энг кучли телескоплар ҳам Сомон йўлидан наридаги нарсаларни кўрсата олмас эди. Шу сабабли Сомон йўли коинотдаги ягона галактика деб қаралган (ва галактика деганда фақат Сомон йўли тушунилган).

1730–1817 йилларда яшаб ўтган фаранг астрономи Шарль Мессье эса ўзи билмаган ҳолда бу тушунчага катта шубҳа туғдирувчи бир иш қилиб қўйди. У аслида осмондан бирор янги комета кашф қилиш ва шу орқали илмий шуҳрат қозониш илинжида эди. Шу сабабли у тунлари мижжа қоқмай осмонни кузатар, кометага ўхшаш бирор объектни кўриб қолса, уни катта синчковлик билан текширар эди. Бироқ ҳар сафар у кузатган объектнинг комета эмаслиги маълум бўларди.

Шу тариқа у ҳафсаласи хуноб бўлавергач, комета эмаслиги аниқ бўлган объектларни алоҳида жадвалга қайд қилиб борди. Улар телескопда жуда хира кўринадиган, афтидан на юлдуз, на сайёра ва на комета бўлмаган, тушунарсиз объектлар эди. Улар хиралигидан астрономлар шунчаки «туманлик» деб қўйишарди.

Вақт ўтиши билан Мессье жадвалидаги бундай объектлар сони ортиб борди. У ҳаётлиги пайтида бундай туманликлардан 45 тасини ўз ичига олган Мессье каталоги тузилган эди. Яна айтамизки, бу шунчаки комета эмаслиги аниқ бўлган ва Мессьенинг фикрича, уларга эътибор қаратиш беҳуда бўлган объектлар рўйхати эди.

Бироқ «бу туманликлар ўзи нимадан иборат?» деган савол астрономияда марказий ўрин эгаллай бошлаганди. XIX асрда яшаб ўтган Жон Гершель (Уильям Гершелнинг ўғли) бундай туманликлардан 5 мингга яқинини кашф қилди. Телескоплар кучлироқ бўлиб, такомиллашиб бориши билан туманликларнинг шакли ҳам тиниқроқ намоён бўла бошлаган.

1845 йилда ирландиялик астроном лорд Росс бу туманликлар шаклига кўра спиралсимон ва эллиптик кўринишда эканини кўрсатиб берди. 1920 йилларда эса Сомон йўлидан ташқарида жойлашган бу каби туманликлардан 120 000 таси қайд қилинган эди. Буларнинг барчаси аввалгидек ҳамон Мессье каталогига киритиб бориларди ва «улар ўзи нима?» деган савол очиқ қолаётир эди.

Хаббл: коинотда галактикалар бисёр!

Коинот шугина Сомон йўли галактикаси билан чекланмаслиги, аксинча, Сомон йўли ҳам коинотнинг шунчаки овлоқ бир чети экани ҳақидаги факт 1924 йилда Эдвин Хаббл томонидан исботланди. У Маунт-Вилсон расадхонасидаги 100 дюмлик телескопдан ўша Мессье объектларидан бири – Андромеда туманлигини синчиклаб кузатди. Бу туманликларнинг ўзи нима эканини ҳеч ким билолмай юрган пайтда Хаббл Андромеда Сомон йўлига қўшни бўлган яна бир галактика эканини кўрсатиб берди. Шундан сўнг коинотдан яна юзлаб, минглаб ва миллионлаб галактикалар кашф этилди.

Ҳозирги кунда коинотда бизга маълум галактикалар сони 400 миллиарддан 2 триллионтагача деб баҳоланади. Айрим манбаларда ҳатто галактикалар сони 7 триллионтадан зиёд экани келтирилади. Бироқ бу борада аниқ рақамни ҳаливери ҳеч ким айта олмаса керак. Чунки буни аниқлаш учун нафақат телескопларимиз имконияти чегараланган, балки физика қонунлари ҳам йўл қўймайди. Масалан, ўта фавқулодда олисдаги галактикаларнинг нури шунчаки бизга етиб келмаслиги мумкин; қолаверса, коинотда галактикалар мунтазам ва бетўхтов бир-биридан узоқлашади, яъни коинот кенгайиб боради. Устига устак, бу кенгайиш бир маромда эмас, балки тезланиш билан содир бўлмоқда. Шунга кўра, биздан энг олисдаги галактикаларнинг тезланиши шу қадар каттаки, уларнинг нури бизга етиб келишдан аввал қизилга силжиш қонунига кўра маҳв бўлиб кетади ва биз уларни ҳеч қандай телескоп билан кўра олмаймиз.

Фридман ва Георгий Гамов: Улкан портлаш

Коинот бетўхтов ва тезланиш билан кенгаяётганини ҳам Эдвин Хабблнинг ўзи 1929 йилда исботлаб берган эди. Бу факт юзасидан ХХ асрнинг 30-йилларида илм-фанда жуда катта баҳслар бошланиб кетди. Башарти коинот кенгаяётган бўлса, демак, қачонлардир у торроқ бўлган! Шу мантиққа кўра, «кассетани орқага айлантирсак», узоқ ўтмишда коинот жуда тор жойни эгаллаган, кичик ҳажмли бўлган. Энг бошида эса у ҳажми чексиз кичик ва зичлиги чексиз катта бўлган нуқтадан фавқулодда Улкан портлаш орқали шаклланган бўлиб чиқади!

Борлиқнинг айнан шу мантиққа асосланган тараққиёт манзараси бугунги кун илм-фанида тан олинган назария ҳисобланади. Уни Украинадан АҚШга муҳожирликка кетган олим Георгий Гамов таклиф қилган «қайноқ коинот» назарияси асосида шакллантирилган.

Адолат юзасидан айтиш жоизки, Улкан портлаш назариясини Гамовдан аввалроқ Александр Фридман илгари сурган эди. Унинг ғояларига кўра, Улкан портлашдан кейин коинот бирданига кенгайиб, ундан Қуёш ва юлдузлар бир пайтнинг ўзида пайдо бўлган деб янглиш қараш билдирилган. Гамов ва ундан кейингилар эса Улкан портлаш дарҳол биз билган коинотни ҳосил қилмагани, аксинча, коинот бошида жуда қайноқ бўлиб, у аста-секинлик билан совиши оқибатида эволюцион ривожланиш юзага келгани, юлдуз ва сайёралар шаклланишига миллиардлаб йиллар кетганини кўрсатиб берди.

Ҳозирги бизнинг коинот бундан 13,7 миллиард йил олдин шундай бир кичик, ўта зич ва ўта қайноқ нуқтанинг Улкан портлашидан ҳосил бўлган деган қараш бу сиз ва бизнинг замонимиз одамлари тасаввуридаги олам манзарасидир. Борлиқ ҳақидаги бугунги кун тасаввури шу миқёсни эгаллаган. Ҳозирча.

Ҳозирча дейилишига сабаб, юқоридаги матндан кўриб турибсизки, борлиқ ҳақидаги билимларимиз ҳам тобора кенгайиб бормоқда. Ажаб эмаски, биз ёки биздан кейинги авлод бундан ҳам кўпроқ маълумотни қўлга киритар ва одамзотнинг олам тузилиши ҳақидаги тушунчалари янада кенгайиб бораверар.

Коинот 2.0 – Мультиверс?

Инчунун, ҳозирда илм-фанда энди-энди шаклланиб келаётган «мультиверс назарияси» бу борада навбатдаги қадам бўлиши мумкин.

Мультиверс назариясига кўра, бизнинг коинот ҳам ёлғиз эмас ва унга қўшни бошқа яна кўплаб коинотлар бор. Худди бизнинг коинот қачонлардир битта кичик нуқтадан портлаб пайдо бўлгани сингари, бошқа шундай нуқталар қаердадир портламаётганига ҳеч ким кафолат бера олмайди. Қўшни коинотларда мутлақо бошқача физика қонунлари амал қилиши ва у жойларда биз тасаввур ҳам қила олмайдиган ишлар бўлаётган бўлиши мумкин.

Мультиверс назариясини текшириш олам манзараси ҳақидаги тасаввурларимизни навбатдаги босқичга олиб чиқадиган жараён бўлади. Бу кейинги бир неча авлод олимлар учун мушоҳада мавзуси бўлиши кутилмоқда.


Матнда хатолик топсангиз, ўша хатони белгилаб, бизга жўнатинг (Ctrl + Enter).

Фикр билдириш учун қайдномадан ўтишингиз сўралади ва телефон ракамни тасдиклаш керак булади!

“UzAuto Motors” янги тўлов шартларини эълон қилди

“UzAuto Motors” 2025 йил 21 июлдан бошлаб мижозларга Chevrolet Onix, Tracker ва Damas моделдаги автомобилларни янги шартларда харид қилиш имконини тақдим этмоқда.

Наманганлик отахон рекорд жаримани «ишлаб олди»

Наманган вилоятида «Gentra» русумли автотранспорт воситасида 82 маротаба йўл ҳаракатлари қоидаларини бузган отахоннинг машинаси хатланди.

Сенатор блогер Чеченкага чора кўришни сўради

Мазкур ҳолат Болалар омбудсмани томонидан ўрганилиб, ҳуқуқий баҳо бериш мақсадида 14 июль куни ИИВга расмий сўров юборилди.

Айрим мактабларда қизларга юбка кийиш тақиқланди. Ота-оналар норози!

Таълим вазирлиги ота-оналарнинг шикоятларига жавоб берди.

Саида Мирзиёевага кенг ваколатлар берилди

Президент Шавкат Мирзиёевнинг янги фармони эълон қилинди.

Россия футболидагилар ўзбек футболининг юксалишини ҳазм қила олишмаяпти

Владимир Пономарёв Аббосбек Файзуллаевнинг Туркияда муваффақият қозонишига шубҳа қилмоқда.

Яқин ойларда Украина янги президентга эга бўлади

Зеленский ўз лавозимидан "зўрлик билан" четлаштирилиши мумкинлигини айтди

Пашинян: Арманистон Қорабоғ Озарбойжонники дея тан олишда кеч қолди

Арманистон Бош вазири Никол Пашинян Қорабоғ масаласида ўзининг сиёсий қарорини кеч қабул қилганини тан олди. Унинг таъкидлашича, мазкур қадамда кечикканлик минтақавий зиддиятларни чуқурлаштирди.

Европа нега Россияга қўллаётган санкцияларни Исроилга ҳам жорий этмаяпти?

Мерц Европа нега Россияга қўллаётган санкцияларни Исроилга ҳам жорий этмаётганини тушунтирди.

TNT Sports "Олтин тўп"га даъвогарлар рейтингини тақдим этди: Дембеле кучли учликдан чиқиб кетди

Машҳур TNT Sports портали июль ойи ўрталарида 2025 йилги "Олтин тўп" учун асосий даъвогарларнинг янги рейтингини эълон қилди.

Маҳмуд Мурадов чехиялик моделнинг қўлини сўради

Ўзбекистонлик собиқ UFC жангчиси иккинчи маротаба уйланиш арафасида.

Кеча Ўзбекистонда энг иссиқ ҳарорат рекорди янгиланди!

Бу хақда Ўзгидромет хабар бермоқда.

Тошкентда андижонлик "доставкачи" йигитни зўрлаган 2 нафар аёл қамалди

31 ёшли С.А. пиццани олиб қўлига доставкачига пул тутқақазади ва уйга таклиф қилади.

Аёлларнинг пенсия ёши яна 6 ойга оширилди

Низом 1 июлдан кучга кирди

Машҳур блогер Абдурозиқ Дубай аэропортида ҳибсга олинди

Расмий идоралар ҳозирча бу ҳодисага изоҳ бермаган ва иш тафсилотларини ошкор қилмаган.

Исроил 25 давлатга қарши чиқди

Бу ҳақда Исроил ТИВ хабарида айтилган.

Рафинья футболчилик фаолиятини якунлади

Бу ҳақда футболчи Sportv канали эфирида маълум қилди.

Россия Европа Иттифоқининг янги санкциялар пакетига жавоб қайтарди

Россияга қарши душманона ҳаракатлар Россия Федерацияси сиёсатига ҳеч қандай тарзда таъсир ўтказишга қодир эмас

Юраги уриб турган бемор ўлганга чиқарилди ва унинг ички аъзоларидан фойдаланишди

Органларни харид қилиш ташкилотлари шифокорларни беморларга ўлимни тезлаштирадиган дориларни юборишга ундамоқда.

Бугунги ғайритабиий иссиқлик сабабли давлат муассасалари ёпилди

Бу ҳақда маҳаллий ОАВ хабар бермоқда.

Исроил Россияни Эронга ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимларини етказиб беришдан тийилишга чақирди

Исроил молия вазири Элькин Россиядан Эронга ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимларини етказиб бермасликни сўради.

Россия радикал каналларга обуна бўлган хорижлик фуқароларини мамлакатга киритмаяпти

Россия чегарачилари сўннги пайтларда Ўзбекистон ва Тожикистон фуқароларини радикал диний каналларга обуна бўлгани учун мамлакатга киритишдан бош тортмоқда. Бу ҳолат ТАСС агентлиги ўрганган 20 дан зиёд суд материалларида қайд этилган.

Эрондаги жазирама сув ва электр танқислигига олиб келди

Эронда кузатилаётган ғайритабиий иссиқ об-ҳаво туфайли сув омборларидаги сув сатҳи сўнгги бир асрдаги энг паст даражага тушди. Бу эса мамлакат бўйлаб сув ва электр таъминотида жиддий узилишларга сабаб бўлмоқда.

Исроил мудофаа кучлари сўнгги 24 соат ичида Ғазода ҲАМАСга тегишли ўнлаб манзилларни йўқ қилди

Бу ҳақда “Report” нашри IDF матбуот хизматига таяниб хабар қилди.

Эрдўған: Ғазодаги геноцидга сукут қилиш – жиноятга шерикликдир

Туркия Президенти Ражаб Тоййиб Эрдўған Истанбулда бўлиб ўтаётган IDEF-2025 мудофаа кўргазмасида нутқ сўзлар экан, Ғазода рўй бераётган воқеаларга нисбатан жаҳон ҳамжамиятининг сукутини қаттиқ танқид қилди.

Трамп: Обама ва демократлар Россиянинг 2016 йилги сайловларга аралашуви ҳақидаги ишни сохталаштирган

АҚШнинг собиқ президенти Дональд Трамп Барак Обамани 2016 йилги президентлик сайловларида Россия уни қўллаб-қувватлагани ҳақида жамоатчилик фикрини атайлаб шакллантирганликда айблади.

Ўзбекистонда ёзги электр истеъмоли қишки кўрсаткичдан ҳам ошиб кетди

2025 йил 16–21 июль кунлари давомида кузатилган жазирама иссиқ сабабли мамлакатимиз энергетика тизимида янги тарихий рекорд қайд этилди.

ДХХ: 22 кг.дан ортиқ гиёҳвандлик воситалари мусодара қилинди

Ҳозирда барча ҳолатлар юзасидан мазкур шахсларга нисбатан жиноят ишлари қўзғатилиб, қамоқ эҳтиёт чораси қўлланилди.

Техасдаги тошқиндан сўнг йўқолганларнинг аксарияти топилди

Бу ҳақда CNN телеканали маҳаллий ҳокимиятга таяниб хабар берди.

Суриянинг Ас-Сувейда вилоятидаги тўқнашувларда 426 киши ҳалок бўлди

Бу ҳақда Сурия Инсон ҳуқуқлари тармоғи (SNHR) ўз ҳисоботида маълум қилди.

Ғазо секторида сўнгги 24 соат ичида очлик ва кам овқатланишдан 18 киши вафот этди

Фаластин Соғлиқни сақлаш вазирлигининг маълум қилишича, муҳосарадаги Ғазо секторида сўнгги 24 соат давомида очлик ва кам овқатланиш оқибатида 18 киши ҳалок бўлди.

Зеленский: Россиянинг оммавий ҳужуми натижасида Украинада 2 киши ҳалок бўлди, 15 киши яраланди

Украина президенти Владимир Зеленскийнинг маълум қилишича, ўтган тун давомида Украина шаҳарлари ва аҳоли пунктларига 420 дан ортиқ дрон ва 20 тадан ортиқ ракета билан ҳужум қилинган. Ҳужумлар натижасида 2 киши ҳалок бўлган, 15 киши яраланган.

Эс-Сувейдада друзлар томонидан мажбуран кўчирилган бедуин оилалари эвакуация қилинди

Суриянинг Эс-Сувейда вилоятида друзлар қўмондони Ҳикмат ал-Ҳижрига қарашли кучлар томонидан наслдан-насл яшаб келган уйларидан мажбуран чиқарилган бедуин араб оилаларининг бир қисми эвакуация қилинди.

Исроил аскарлари Ғазода оқ байроқ кўтарган тинч фуқароларга ўқ узганини тан олди

Исроил армиясининг амалдаги ва собиқ ҳарбийлари The Wall Street Journal нашрига маълум қилишича, Исроил аскарлари Ғазо секторида гуманитар ёрдам тарқатиш пункти яқинида оқ байроқ кўтариб турган палестинлик фуқароларга нисбатан ўқ узганини тан олди.

Исроил стратегияси: Мамлакатнинг сиёсий устунликка эга бўлиш учун амалга ошираётган «ўйинлари»

16 июл куни Исроил ҳарбий самолётлари Сурия пойтахти Дамашқдаги муҳим объектларга — Мудофаа вазирлиги, Ҳарбий штаб ва Президент саройи атрофига зарба берди. Бу ҳужум оддий ҳаво зарбаси эмас эди — бу аниқ сиёсий стратегиянинг давомидир.

Машинасига 200 килодан зиёд наркотик ортган дипломат қўлга тушди — Болгария

Болгарияда дипломатнинг машинасига ортилган 200 килограммдан зиёд гиёвандлик моддаси мусодара қилинди. Таъкидланишича, мамлакат тарихида бунчалик йирик наркотик партияси биринчи марта фош қилинди.

Навоийда водород сульфид меъёрдан 16,8, аммиак 1,4 баробар ошгани маълум бўлди

Бунга «Навоийазот» корхонаси чиқиндилари сабаб бўлгани тахмин қилинмоқда. Корхона эса ҳодиса уларга алоқадор эмаслигини билдирган.

"Путин, навбатинг келди..."

Сиз бутун дунё ҳисобига арзон Россия нефтини сотиб оляпсиз, ва Президент Трамп бу ўйиндан чарчади.

Хитойдаги хусусий боғчада болалар қўрғошиндан заҳарланди

Иш бўйича олти киши, жумладан инвестор, директор ва ошпазлар ҳибсга олинган.

Гонконгда кучли тайфун авж олмоқда

Шамолнинг тезлиги соатига 160 км/соатга етмоқда.

Индонезия соҳилларида бортида 280 нафар йўловчи бўлган паром ёниб кетди

Индонезия ҳарбий-денгиз кучлари ёнғин қурбонлари ва жабрланганларни эвакуация қилиш учун учта кема юборди.

Газода болалар очликдан нобуд бўлмоқда

Бугунги кунда Газода минглаб инсонлар, жумладан, болалар ҳам очлик ва етарли озуқа етишмаслиги сабаб оғир аҳволга тушиб қолган.

Исроил ёрдам маркази яқинида 25 нафар очликдан азият чеккан фаластинликни ўлдирди

Медицин манбаларга кўра, шанба куни Исроил ҳарбийлари Жанубий Ғазонинг Рафа шаҳридаги ёрдам маркази яқинида тўпланган очликдан азият чеккан фаластинликлар тўдасига ўт очиши натижасида камида 25 киши ҳалок бўлди, яна 70 нафардан ортиқ инсон жароҳат олди.

Келаётган ҳафтада ҳам жазирама давом этади

Келаётган ҳафтада ҳам жазирама давом этади — «Ўзгидромет» 21–24 июл (душанба–пайшанба) учун эълон қилган об-ҳаво прогнози шуни кўрсатмоқда.

Ас-Сувайдадаги тўқнашувларда ҳалок бўлганлар сони 940 нафарга етди

Бу ҳақда Syria Human Rights Observatory маълумотига таяниб, The Times of Israel нашри орқали "Report" хабар берди.

Аббас Аракчӣ: Эрон ва Исроил ўртасидаги ўт очмаслик режими жуда нозик

Бу ҳақда Эрон ташқи ишлар вазири Аббас Аракчӣ “IRNA” агентлигига берган баёнотида маълум қилди.

Steigan: Трамп Москвага ультиматум қўйди

У Москвадан Украина билан тинчлик келишувини имзолашни талаб қилди.

Трамп Ғазо секторидан 10 нафар гаровдаги шахсни қайтаришга ваъда берди

АҚШ Президенти Дональд Трамп, Ғазо секторидан яна 10 нафар исроиллик гаровдаги шахслар яқин вақт ичида озод қилиниши кутилаётганини маълум қилди.

Трамп АҚШлик медиамагнатнинг судда кўрсатма беришини интиқлик билан кутмоқда

Трамп бу ҳақда Truth Social ижтимоий тармоғида маълум қилди.

Исроил Ғазодаги қочқинлар лагерлари ва уйларга зарба берди: ҳалок бўлганлар орасида аёллар ва болалар бор

Исроил армияси Ғазо секторидаги турли ҳудудларга, жумладан, яшаш уйлари ва қочқинлар жойлашган чатирларга ҳаво ва қуруқликдан зарбалар берди.

АҚШ элчиси Исроил ҳукуматини масиҳий ташкилотларга нисбатан босимда айблади

АҚШнинг Исроилдаги элчиси Майк Хакаби Исроил ҳукуматининг масиҳий ташкилотлар ва уларнинг хорижий ходимларига нисбатан ҳаракатларидан жиддий норозилик билдирди.

«Бу сафаргиси ҳақиқий»: Исроилга янги санкциялар жорий қилинди

Санкциялар таркибига қурол етказиб беришни тўхтатиш, ҳарбий ҳамкорлини якунлаш, суд орқали жавобгарликни кучайтириш, шунингдек, Исроил компанияларга нисбатан иқтосодий чекловлар жорий этиш каби бандлар киради.

Аслида тарбиячига тарбия керак шекилли: Боғчада 2 ёшли бола шафқатсиз калтакланди

Мазкур ҳолат Болалар омбудсмани томонидан ўрганилмоқда.

Мурод Назаров: "Тошкентда дарахтларни кесишни чекламаслик керак"

Қурилиш соҳасида фаолият юритувчи тадбиркор сўзларига кўра, дарахт кесишга қўйилган чекловлар коррупцияни кучайтиради. У мазкур масалага ечим сифатида қурувчи компания зиммасига кесилган дарахтлар ўрнига янгиларини экишни юклаш кераклигини кўрсатди.

Грузияда жиноий гуруҳлар билан алоқада гумонланган 20 киши қўлга олинди

Бу ҳақда маҳаллий ОАВ ИИВ вазири ўринбосари Александр Дарахвелидзега таяниб хабар берди, дея маълум қилади “Report” агентлиги.

Исроил ҳужумида Дамашқда ҳалок бўлганлар сони уч нафарга етди, 30 дан ортиқ киши яраланди

Бу ҳақда Сурия Соғлиқни сақлаш вазирлиги маълум қилди, деб хабар бермоқда агентлик SANA.

Киевга қурол бериладими?

Трамп ўзини Россия ёки Украина томонида эмас, «инсонпарварлик томонида» эканини билдирди.

Сирдарёда фуқаро Cobalt’ини йўл четидаги бетон тўсиққа урди. Aвтомашина мажақланиб, ёниб кетди

Ижтимоий тармоқларда тарқалган йўл-транспорт ҳодисаси юзасидан расмий муносабат берилди.

2090 йилгача Тошкент ва Остонада жазирама иссиқ сабаб 23 минг киши ҳалок бўлиши мумкин

Жаҳон банкининг сўнгги таҳлилига кўра, Тошкент шаҳрида юқори ҳароратлар инсон соғлиғи учун жиддий хавф туғдирмоқда.

Хоразмда саксовулфурушларни таъқиб қилган экоинспекторлар калтакланди

Айни пайтда инспекторлар Н.Муҳаммадиев ва О.Ҳесеновга нисбатан оғир жисмоний тажовуз содир этилган, улар турли даражадаги тан жароҳатларини олган.

Сенатор блогер Чеченкага чора кўришни сўради

Мазкур ҳолат Болалар омбудсмани томонидан ўрганилиб, ҳуқуқий баҳо бериш мақсадида 14 июль куни ИИВга расмий сўров юборилди.

Исроил Сурия армияси бош штабининг Дамашқдаги биносига икки марта зарба берди

ЦАХАЛ баёнотида айтилишича, Исроил Сурия жанубидаги друзларга қарши ҳаракатларни кузатишда давом этмоқда.

Кўкдала туманида “газ заправка”даги портлашда 4 киши ҳалок бўлди

Шундан сўнг, 4 та ёнғин-қутқарув экипажи соат 14:45 да воқеа жойига етиб бориб, ёнғин соат 15:00 да ўраб олинган ва соат 15:35 да тўлиқ ўчирилган.

Гренландиядаги қишлоққа тоғдай келадиган айсберг қулаши мумкин

Қишлоқ яқинида икки улкан муз парчаси бир ҳафтадан бери қимирламай турибди.

Исроил армияси Сурия билан чегарада қўшимча кучларни жойлаштирмоқда

Бу ҳақда Исроил армияси матбуот хизмати маълум қилди.

Аёвсиз дўппосланган, оёғи синган: Хоразмда экология инспекторлари билан ҳақиқий даҳшат содир бўлди

Воқеа ҳақиқий жангари кинолардагидек: ҳуқуқбузарлар инспекторларни дўппослаб, юк машинаси бортига ортишган. Кейин ўзлари билан олиб кетаётган вақтда инспекторлар ҳаракатланаётган юк машинасининг орқа борт қисмидан ўзларини ташлашган.

Трамп Байденга тегишли 500 тонна печеньени ёқиб юборишга буйруқ берди

800 минг долларлик бу печенье 1,5 миллион болани бир ҳафта давомида озиқлантиришга етар эди.

Германияда ҳижоб туфайли мусулмон аёл ўлдирилди

2025 йил 4 июль куни Германиянинг Ганновер шаҳрида 31 ёшли эркак қўшниси бўлган 26 ёшли жазоирлик мусулмон аёл — Рахма Аятга пичоқ билан ҳужум қилди. Олинган оғир жароҳатлар натижасида Рахма воқеа жойида вафот этди.

“Strong Cities" МЧЖ эгаси қамоққа олинди

Аввалроқ “Strong Cities" МЧЖ Тошкентда янги уй қуриб бераман деб 200 нафар фуқаронинг 5 млрд сўм маблағини ўзлаштиргани ҳақида хабар берган эдик.

Дудуқланадиган болаларни қўрқитиш усули билан даволашга уринган аёлга нисбатан жиноят иши қўзғатилди

Ижтимоий тармоқларда тарқалган, ўзини гўёки дефектолог-психолог деб атаган Д.Ж дудуқланган болаларни сўкиниш ва қўрқитиш усулида даволашга урингани акс этган видеохабар бўйича Болалар омбудсмани 2024 йилнинг якуни ва 2025 йил январ ойида ўрганиш олиб борган ва бу ҳақда жамоатчиликка маълумот берган.

"Sea Breeze" курортининг қурилиши Чорвоқдаги экологик муаммоларга барҳам берадими?

Ўзбекистон Республикаси Экология вазирлиги ва унинг ҳузуридаги Давлат экологик экспертиза маркази, шунингдек, оммавий ахборот воситалари вакиллари учун Озарбайжонга пресс-тур ташкил этилди. Пресс-тур давомида журналистлар “Sea Breeze” компаниясининг Боку шаҳридаги фаолияти билан яқиндан танишдилар ва унинг халқаро экологик стандартларга қай даражада мос келиши ўрганилди.

Тошкентда кибержиноятчилар гуруҳи банк карталаридан 1 млрд сўм ўғирлади

Аниқланишича, фирибгарлар вирус юқтирилган қурилмаларидаги SMS-тасдиқлаш кодларини кузатиб бориш имконини берувчи ёпиқ Telegram гуруҳ яратган.

Диққат! Андижонда ҳоким ўринбосари, статистика ва пенсия жамғармаси бўлимлари раҳбарларининг қилмишлари фош этилди

Бюджетдан ташқари пенсия жамғармасининг Оҳангарон туман бўлими бошлиғи маҳаллий фуқаронинг йўқолган меҳнат дафтарчасини тиклаб, уни ёшга доир пенсияга чиқариб бериш эвазига 1500 АҚШ долларини пора сифатида олган вақтида унинг ноқонуний ҳаракатларига чек қўйилди.

Ғазо секторида ҳалок бўлганлар сони 58 000 нафардан ошиб кетди

Бу ҳақда Ғазодаги Фаластин Соғлиқни сақлаш вазирлиги маълум қилган.

Исроил армияси Ғазо секторидаги бир неча ҳудудларга зарба берди: 11 фаластинлик ҳалок бўлди, ўнлаб киши яраланди

2025 йил 14 июль куни Исроил армияси Ғазо секторидаги бир нечта ҳудудларга кенг кўламли ҳаво ва артиллерия зарбаларини амалга оширди. Маҳаллий тиббий манбалар ва гувоҳларга кўра, ушбу ҳужумлар натижасида камида 11 фаластинлик ҳалок бўлган, ўнлаб тинч аҳоли жароҳатланган.

Суриянинг Эс-Сувейда вилоятида друз ва бедуин гуруҳлари ўртасида қуролли тўқнашув: 30 киши ҳалок бўлди, 100 нафар яраланган

Маҳаллий манбаларга кўра, тўқнашувлар ҳар икки томон вакилларининг бир-бирларига тегишли автомашиналарни олиб қўйиши ортидан бошланган. Низо тез орада оғир қуроллар қўлланилган шафқатсиз жангларга айланди.

Россия сафида урушган 66 нафар ўзбекистонлик ҳалок бўлди

Украинага қарши урушда Россия армияси сафида жанг қилган 66 нафар Ўзбекистон фуқароси ҳалок бўлди. Уларнинг кўпчилиги қамоқдан озодликка чиқиш умиди билан урушда қатнашган. BBC ва «Медиазона» манбаларига кўра, улар асосан «Вагнер» гуруҳи орқали фронтга юборилган.

Японияда 21 июндан буён зилзилалар тўхтамаяпти

Япония жануби-ғарбидаги Токара ороллари атрофида июн охиридан буён 1,9 минг мартадан кўпроқ зилзила қайд этилгани ҳақида мамлакат бош метеорология бошқармаси маълум қилди.

Air India авиаҳалокати: ёқилғи узатилиши ўчирилгани тасдиқланди, 260 киши ҳалок бўлган

Ҳиндистонда Air India’нинг AI171 рейси билан боғлиқ авиаҳалокатни текшириш доирасида тажовузкор воқеалар аниқланди.

Бугундан 2025/2026 ўқув йили учун тест синовлари бошланди

Олий ва касбий таълим муассасаларига кириш бўйича 2025/2026 ўқув йили учун тест синовлари бошланди.