Замонавий раҳбар қиёфаси

Мамлакатимиз иқтисодиёти жадал суръатлар билан ўсаётган бир вақтда, эркин рақобат ва аҳолининг турмуш фаровонлигини таъминлашда, ташкилот ва корхоналарда бошқарув фаолиятини самарали ташкил қилишда раҳбарлик маҳорати муҳим аҳамиятга эга. Раҳбар кенг дунёқарашга ва ташкилотлардаги ички ўзаро алоқаларни ва ташқи муҳит билан охирги ўзаро таъсири масалалари бўйича фикрлаш тизимига эга бўлиши керак. У юқори умуминсоний сифатларга ва психологик қобилятларга, ақлли ва онгли рискка боришни билиши керак.

Бошқарув фаолиятини муваффақиятли амалга оширишнинг раҳбар ёшига боғлиқлиги ривожланган мамлакатлар тадқиқотларига асосланади. Аниқланишича, Япония қайта ишлаб чиқариш йирик компаниялари раҳбарларининг ўртача ёши 63,5 бўлса, шу тоифа америкалик раҳбарларнинг ёши 59 да экан. Япония йирик компания раҳбарларини ўрганишда учрайдиган ва таажжубланарли жиҳатлардан бири, уларнинг ёши улуғлигидир. Баъзи бир ташкилотларда (масалан, «Сонй Cорпоратион») компания президентининг ёши 65 деб чекланган бўлсада, лекин кўпгина автомобиль соҳасидаги фирма раҳбарларининг ёши 75 ва ундан юқорилиги ажабланарли ҳол эмас. Умуман олганда, Японияда ходимнинг корхонага бир умр ёлланиш тажрибаси қўлланади. Маълум бўлишича, юқори бўғин раҳбарларининг кўпчилиги ўз ташкилотида 30 йилдан ортиқ ишлайди. Бу соҳада ўтказилган тадқиқотлар шундан далолат берадики, катта ёшли раҳбарлар, агар уларнинг соғлиги кўнгилдагидай бўлса, ушбу ташкилот учун катта тажриба манбаидир. Раҳбарнинг улуғёши ҳақида гапирар эканмиз, нафақат унинг биологик жиҳати, балки, ижтимоий томони, ҳаётий тажрибасини ҳам назарда тутишимиз даркор. Зеро, «Қари билганни пари билмас», деб халқимиз бежиз айтишмаган. Бироқ, ишлаб чиқаришга замонавий технологиянинг кириб келиши, уларни ўзлаштиришда маълум маҳоратни талаб қилади. Бахтга қарши, ҳозиргача компьютерда ишлашни ўрганолмаётган катта ёшли раҳбарларни учратиш қийин эмас. Шу жиҳатдан олганда, ёш раҳбар кўпинча ташкилотга илғор технология ва тезкорлик олиб кирувчи омил сифатида қабул қилинади.

Ёш раҳбар бошқарадиган ташкилотдаги ходимларнинг ўртача ёш кўрсаткичи кўпинча паст бўлади. Ёшлик (30-35 ёш атрофида) бу янгилик ва кашфиётларга мойиллик, ижодийлик, қўрқмаслик ва ўзгурувчан муҳитга мослашувчанлик билан ифодаланади. Афсуски, бундай ташкилотда катта ёшдаги (40-45 дан юқори) ходимларга, ҳатто, шубҳа билан қарашади. Лекин, аниқланишича, инсон 35-55 ёшларида ўз касбининг моҳир устасига айланади, ўз соҳасидаги билимни яхши эгаллайди ва ихтироларни жорий этишга ўзида иштиёқ сезади. Шу билан бирга, унда вазиятни совуққонлик билан таҳлил этиш, вазминлик кайфияти шаклланади.

Албатта, ҳамма ёш раҳбар илғор технология тарафдори ва шунга мойил деб айтиш қийин, лекин ёшларга замонавийлик хос. Бу эса ўз навбатида, ёш раҳбарнинг замонавий ва илғор ишлаб чиқариш услубларига мурожаат этиш эҳтимолини кучайтиради. Халқимизда, ёши катта бўлса ҳам кўнгли ёш деган ибора бор. Демак, замонавий раҳбар ёшидан қатъи назар илғор технологиялар тарафдори, ташкилот миқёсида замонавий ишлаб чиқаришни жорий этишга қобилиятли бўлиши лозим. Бу эса давр талабидир.

Яна бир муҳим жиҳат, раҳбар имиджи қандай бўлиши керак? Аввало, имидж атамасига эътибор қаратамиз. Имидж – (инг. имиж – қиёфа, тасвир) одамлар онгида муайян шахс, ташкилот ёки бошқа ижтимоий объектга нисбатан юзага келувчи, идрок этилаётган объект ҳақидаги ахборотни ўзида мужассамлаштирган ва ижтимоий хулқ-атворга даъват этадиган муайян синтетик образ. Замонавий раҳбар имиджини яратиш – бу унинг юзи, кийиниши, қалби, соғлом фикри, муомала маданияти, бошқарувчилик санъатини мукаммал эгаллаганлиги, компетентлик: билими, тафаккури, касбий маҳорати, фаросати, камтар, хушмуомалалик каби инсоний фазилатлари, гўзаллик, ахлоқийлик, ўгит ва ибрат, устоз ва шогирд анъаналарига таянган ҳолда инсоннинг нуфузини кўтариш, обрўйини ошириш, ҳурматга сазовор бўлишидир.

Бошқарув тизимида раҳбар ходимнинг фаолияти муҳим ўрин эгаллайди. Бу эса, ўз тавсифи бўйича сиёсий ва мумтоз фаолиятдир. Раҳбар ходим давлат кўрсатмаларини рўёбга чиқаради, у хўжалик тизимида давлатнинг вакили ҳисобланади. Бошқача қилиб айтганда, ҳақиқий раҳбар ходим Ушбу жамоанинг илғор кишиси бўлиб, у ўз корхона ва ташкилотининг фойдасини кўзловчи ва корхона шаънини ҳимоя қилувчи шахсдир.

Ҳеч ким раҳбар бўлиб туғилмайди, фақат ўзи – сидқидилдан қилган меҳнат ва унинг самарали натижалари билан шахс ўзининг раҳбарликка лойиқ хусусиятини намоён қилади. Раҳбар ходим меҳнатнинг муҳим омили - қарор қабул қилиш ва уни бажаришда ҳар хил бошқарув аппарати бўғинлари ҳаракатини тўғри йўналтиришдан иборатдир.

Мавлуда Асқархўжаева, Мактабгача таълим вазирлиги Ахборот хизмати раҳбари