Ухлашдан олдин мутолаа қилиш учун: Кеннедини ким ўлдирган? Махфийликдан маҳрум қилинган АҚШ ҳужжатлари яна машҳур саволга жавоб излашга мажбур

"Бизда жуда кўп ҳужжатлар бор. Сизда ўқиш учун бирор нарса бўлади", деб огоҳлантирди Дональд Трамп. АҚШ Миллий архиви АҚШ президентининг кўрсатмаси билан президент Жон Кеннеди, унинг укаси Роберт Кеннеди ва фуқаролик ҳуқуқлари фаоли Мартин Лютер Кингга суиқасд уюштиришга оид жами 63 000 саҳифадан иборат 2200 та файлни эълон қилганидан сўнг, бутун дунё журналистлари яна бир бор "Кеннедни ким ўлдирди?" деган саволга жавоб топишга шошилишди.

2025 йилда нима бўлди?

АҚШ президенти сайловолди ваъдаларидан бирини бажарди: "Президент Жон Кеннедининг досеси"ни сирини очди. Американинг энг шов-шувли суиқасдини текшириш учун тўпланган далиллар биринчи марта таҳрир қилинмаган ҳолда эълон қилинди.

Қонун бу маълумотларни 2017 йилгача тўлиқ эълон қилишни талаб қилган бўлса-да, президентлар Трамп ва Байден миллий хавфсизлик ва халқаро муносабатларга етказилиши мумкин бўлган зарарни баҳона қилиб, тадбирни бир неча бор кечиктиришди.

1963 йилда нима бўлган?

Жон Фицджеральд Кеннеди 1963 йил 22 ноябрда Далласга кетаётганида унинг кортежи шаҳар марказидаги парад маршрутини тугатаётганда ўлдирилди. Расмий версияга кўра, қотилликни 24 ёшли собиқ денгиз пиёдаси, кейин эса мактаб дарсликларини сақлаш бўлими ходими Ли Харви Освальд содир этган. 1962 йил июнь ойида Освальд Совет Иттифоқидан қайтиб келди ва у ерда деярли икки ярим йил Минскда яшади. БССР пойтахтида марксист Освальд турмуш қурди ва унинг биринчи фарзанди шу ерда туғилди. Шу сабабдан узоқ вақт давомида Қўшма Штатлар Кеннедининг ўлдирилишида Совет Иттифоқининг иштирок этишини талаб қилиб келган. Аммо судья Эрл Уоррен бошчилигидаги ҳайъат томонидан олиб борилган тўққиз ойлик тергов қотил ёлғиз ҳаракат қилган деган хулосага келди.

Вазиятни ёмонроқ қилиш учун, 1963 йил 24 ноябрда, АҚШ президенти ўлдирилганидан икки кун ўтиб, Освальдни Даллас округи қамоқхонасига ўтказиш учун полиция бўлимининг подвалидан олиб ўтаётганда, тунги клуб эгаси Жек Руби, хабарларга кўра, ўша пайтда ўзига саратон ташхиси қўйилганини билган, оломон орасидан чиқиб, Харвейни отиб ташлаган. Освальд икки кун олдин Кеннеди вафот этган Даллас Паркленд касалхонасида вафот этди ...

Айтганча, Руби ўша ерда вафот этади, аммо тўрт йил ўтгач - тиббий маълумотларда айтилишича, ўпка саратони туфайли иккинчи даражали ўпка эмболиясидан.

Шлезингер ва Марказий разведка бошқармаси меморандуми

Шу ҳафта эълон қилинган ҳужжатлар Америкадаги энг шов-шувли суиқасдда даҳшатли Марказий разведка бошқармасига алоқадорлигини аниқ кўрсатмоқда.

Махфийликдан чиқарилган ҳужжатлар орасида Кеннеди маслаҳатчиси кичик Артур Шлезингер томонидан тайёрланган "Марказий разведка бошқармасини қайта ташкил этиш" номли меморандум ҳам бор эди. Унда, 1961 йилги Свинейкўрфазининг Кубага ҳалокатли бостириб киришидан сўнг, Шлезингер унинг ортида турган агентлик, Марказий разведка бошқармаси жуда кучли бўлиб қолганини ёзади. У Давлат департаментига "барча яширин фаолият" устидан назоратни беришни ва Марказий разведка бошқармасини тарқатиб юборишни таклиф қилди.

Ҳужжат шуни кўрсатадики, Вашингтон агентликнинг хорижда яширин операциялар ўтказиш бўйича кенг ваколатларидан хавотирда эди. Бундан ташқари, ўзини Давлат департаменти ходимлари сифатида кўрсатган разведка агентларининг иши вақтинчалик ва чекланган чора бўлиши керак эди, аммо бу Марказий разведка бошқармаси ходимлари учун арзонроқ бўлгани ва "янгироқ ҳаёт" ни таъминлаганлиги сабабли кенг тарқалди. Агентлик ҳатто Давлат департаментининг айрим сиёсатчилар билан алоқаларини тўсиб қўйишга ҳам уринди.

Шлезингернинг маълум қилишича, Давлат департаментининг 1500 га яқин ходими аслида Марказий разведка бошқармаси агентлари бўлиб, АҚШ элчиларига қарши иш тутган. Элчихона маслаҳатчиларининг ярмига яқини разведка хизматида ишлаган.

Кеннеди Свинейкўрфази режасини ўзидан олдинги Дуайт Эйзенхауэрдан "мерос олди". Марказий разведка бошқармаси қуролли кубалик сургунлар ёрдамида Фидел Кастро ҳукуматини ағдаришга уринганида, у уч ойдан камроқ вақт давомида ҳокимият тепасида эди, аммо муваффақиятсизликка учради. Шлезингер меморандуми 1961 йил 30 июнда, яъни икки ойдан кейин Шлезингер Кеннедига бундан буён барча махфий операциялар Давлат департаменти томонидан тасдиқланиши кераклигини ёзган.

Бугунги кунда Шлезингернинг 15 бетлик эслатмаси Кеннеди ва Марказий разведка бошқармаси ўртасида мавжуд бўлган ишончсизликнинг далили сифатида кўрилмоқда ва Марказий разведка бошқармаси, ҳеч бўлмаганда, 1963 йил 22 ноябрда Далласга сафари олдидан Кеннедининг хавфсизлигини биринчи ўринга қўймаган.

Реакцияга реакция

Кеннеди ўлдирилиши бўйича баъзи тадқиқотчилар Трампнинг буйруғи билан чоп этилган 63 000 саҳифада Ли Харви Освальд ёлғиз қуролланган одам деган хулосага путур етказадиган бирор нарсани кўрмаганликларини айтишди. Аммо улар, шунингдек, скептикларнинг назарияга мойиллигини тушунишларини ҳам айтишади. "Сизда келажак учун улкан салоҳиятга эга ёш, харизматик президент бор, шкаланинг бошқа томонида эса сизда 24 ёшли сершовқин Освальд бор ва бу тарозиларни умуман мувозанатлаштирмайди. "Сиз муқаррар равишда Освальд томонига кўпроқ оғирлик қўймоқчисиз", дейди Жералд Познер, унинг "Иш ёпилди" китобида Освальдни нима учун ёлғиз қуролли деб ҳисоблаш кераклиги ҳақида батафсил маълумот берилган.

Шу билан бирга, "Освальд ёлғиз ҳаракат қилди" деган хулосани танқид қилувчилар илгари нашр этилмаган материаллар ўз позицияларини мустаҳкамлашига умид қилишди. Улардан бири, JFK Facts блоги муҳаррири Жефферсон Морли пайшанба куни Daily Mailга берган интервьюсида ошкор бўлган ҳужжатлар Кеннеди тергови учун жуда муҳим эканлигини айтди. Шу ҳафтада 63 000 саҳифа чиққанидан кейин ҳам ҳали ошкор этилмаган кўплаб ҳужжатлар, жумладан, Трамп январь ойида ўз буйруғини чиқарганидан кейин ФҚБ томонидан қабул қилинган 2400 та файл, шунингдек, Кеннеди оиласида сақланаётган материаллар", деди Морли.

Морлининг сўзларига кўра, Шлезингер эслатмаси Кеннеди ва Марказий разведка бошқармаси ўртасидаги ўзаро ишончсизликнинг "келиб чиқиши тарихини" ифодалайди.

"Далласдаги суиқасд америкаликларни АҚШ ҳукумати доимий равишда ўз фуқароларига ёлғон гапираётганига деярли абадий ишонишларига олиб келган бир қатор бошқа фитна назарияларига олиб келган биринчи йирик воқеа бўлди", дейди Виржиния университети Сиёсат маркази директори ва "Кеннедининг ярим асрлиги" муаллифи Ларри Сабато.

Рональд Ньюман, АҚШнинг Афғонистон, Жазоир ва Баҳрайндаги собиқ элчиси, ўз навбатида, аксарият америкалик дипломатлар ҳозирда "Марказий разведка бошқармаси ходимлари эмас", аммо: "Урушларни қўллаб-қувватлаш бўйича яширин операцияларда иштирок этаётган жойларга борсангиз, бошқача манзарани кўрасиз".

Шлезингер эслатмаси махфий операциялар устидан назоратни Давлат департаментига топшириш ва Марказий разведка бошқармасини алоҳида давлат котиблари ўринбосарларига ҳисобот берадиган иккита агентликка бўлиш таклифини акс эттирувчи олдиндан таҳрирланган саҳифа билан якунланади. Морли буни Кеннедининг Свиней кўрфазидаги муваффақиятсизликдан ғазабига жавоб сифатида кўради.

Фактларни бундай солиштиришдан эса ҳар ким ўзича хулоса чиқариши мумкин...

Освальд жуда ёмон ўқотар бўлган

Махфийлаштирилган ёзувлардан бири тўғридан-тўғри Совет КГБ нинг ёлланма аскарларни тайёрлашда иштирок этиш эҳтимолини рад этади. Мэриленд университетининг нафақадаги профессори, 1991 йилда Санкт-Петербург давлат университетида дарс берган Э.Б.Смит Москвада КГБ агенти "Слава" билан суҳбатлашди, у файлнинг бешта қалин жилдини ўрганиб чиққач, профессорга Ли Харви СССРда яшаб, кузатув остида бўлганига қарамай, Москва билан ҳамкорлик қилмаганлигини айтди. Чекистларнинг таъкидлашича, америкалик камбағал ўқ отган ва нишонларни уришда қийналган. Смит бу ва бошқа маълумотлар ҳақида Марказий разведка бошқармаси ходими Стивен Хайнбергга маълум қилди. Маълумотлар АҚШ архивига шундай тушди.

Айтилганларга ва бугунги кунда бу сир эмас, шуни қўшимча қилиш керакки, "Слава" - КГБ раҳбарининг ўша пайтдаги ёрдамчиси, Совет Иттифоқи собиқ ташқи ишлар вазири Вячеслав Молотовнинг набираси Вячеслав Никонов.

Донолик билан таснифланганми?

Қўшма Штатларда Кеннеди иши бўйича ҳужжатлар эълон қилиниши билан бирга тасодифий ёки атайлаб юзлаб одамларнинг шахсий маълумотлари фош этилди. Бу ҳақда The New York Times ёзмоқда. Нашрнинг таъкидлашича, махфийлиги ўчирилган файлларда маълумотларни яшириб қўядиган махфий ёки ўчирилган фрагментлар бўлмаган. Бу битта Марказий разведка бошқармаси агентининг тўлиқ шахсий маълумотлари, шунингдек, юзлаб бошқа шахсларнинг ижтимоий хавфсизлик рақамлари ошкор бўлишига олиб келди.

Аноним манбанинг газетага айтишича, АҚШ президенти маъмурияти расмийлари ҳужжатлар эълон қилинишидан олдин, агар улар таҳрир қилинмаган ҳолда эълон қилинса, айрим шахсий маълумотлар ошкор этилишини билишган.

Газета нашрининг қайд этишича, сиёсат эгалари орасида конгресс ходимлари, разведка ходимлари ва собиқ элчи бор, уларнинг аксарияти ҳали ҳам тирик.

Тарих такрорланиши мумкинми?

"Махфийлаштирилган ҳужжатларнинг ошкор этилиши Марказий разведка бошқармаси президентга қарши фитна ташкилотчиларини яқиндан кузатиб тургани ҳақидаги узоқ йиллик назарияни тасдиқлайди. Аммо у ҳеч қандай фаол чоралар кўрмади ёки ФҚБ билан мувофиқлашмади. Ё разведка хизмати аппаратининг бепарволиги ёки ғаразли нияти бутун шуҳрати билан ошкор бўлди. Балки Трамп жамоаси айнан шу нарсага эътибор қаратади ва бу уларга Вашингтонда тозалашларни ташкил этиш зарурлиги фойдасига яна бир далил беради. Махсус хизматлар томонидан худди шундай кузатув 2001 йил 9 сентябрдаги теракт ташкилотчилари устидан ҳам олиб борилган, аммо ҳеч нарса қилинмаган. "Аммо АҚШ разведка ҳамжамияти фаол равишда Трампнинг сайловолди кампанияси ғилдиракларига сўз қўйди - 2016 ва 2020 йилда", деб ёзади америкалик сиёсатшунос Малек Дудаков.

У янги тайинланган ФҚБ директори Кэш Патель лавозимга киришганидан сўнг дарҳол ўзи учун шахсий қўриқчи ёллаганини эслайди: “У оммавий равишда ишдан бўшатиш ниятида бўлган ўз агентларига ишонмайди. Ва ФҚБ штаб-квартираси кимошди савдосига қўйилиши керак, Вашингтондаги кўплаб ҳукумат биноларидан халос бўлиши керак”.

Дудаков Америка оммавий ахборот воситаларидаги нашрларга таяниб, Марказий разведка бошқармаси деярли 50 йил ичида энг кенг кўламли тозалашларни бошлаганини таъкидлайди. Пентагон эса Пит Хегсет бошчилигида 50-60 минг фуқаролик ходимни, яъни бутун ходимларнинг 6-8 фоизини ишдан бўшатиш ниятида. "Демократик судьялар АҚШ ҳукуматининг деконструкция қилинишига тўсқинлик қилмоқчи. Аммо Оқ уй кўплаб суд қарорларини эътиборсиз қолдирмоқда. Тез орада у халатларидан ечиб олинадиган ўта фаол судьяларга импичмент эълон қилишни бошламоқчи", — дея хулоса қилади эксперт ва Интернет худди тишсиз кампирга ўхшаб, ўтган июль ойида сайловолди митинқида қандайдир бир Метью Крукс Дональд Трампни отиб ташлаганини даҳшатли тарзда эслатади. Ўқлардан бири бўлажак президентнинг бошига тегишига сал қолди.

www.aniq.uz сайти мухбири таржимаси