Эҳтиёжманд аҳолига компенсация ва моддий ёрдам миқдори оширилди

1 апрелдан электр ва газ нархи ошиши режалаштирилганди. Бироқ давлат раҳбарининг топшириғи билан янги тарифларнинг кучга кириш муддати бир ойга узайтирилди.

Соҳадаги тариф ислоҳотлари

Ўзбекистонда энергия ресурслари нархлари 2019 йил августдан 2024 йил 1 майигача бўлган қарийб 5 йил давомида оширилмаганди. Йиллик инфляция даражаси ўртача 10 фоизни ташкил этган тақдирда ҳам, 5 йил давомида энергия ресурслари нархи қанча “орқада” қолиб кетганини тасаввур қилиш қийин эмас. Шунча вақт давомида зарар давлат бюджетидан қоплаб келинган.

Энергия нархлари давлат томонидан субсидияланганда, бюджетга катта юк тушади. Нархларнинг меъёр даражасига келтирилиши субсидияларга боғлиқликни камайтиради ва маблағларни кўпроқ таълим, тиббиёт ва инфратузилма ривожига йўналтириш имконини беради.

Агар нархлар бозор механизми асосида шаклланиб борса, истеъмолчилар энергияни тежашга, корхоналар эса энергия самарадорлигини оширишга ҳаракат қилади. 2024 йилнинг 1 майида беш йил ичида биринчи бор нархлар оширилиши билан бирга, энергия истеъмолига ижтимоий нормалар жорий этилганди.

Ижтимоий меъёр доирасида аҳолига электр энергияси ва табиий газ имтиёзли нархларда етказиб берилиши йўлга қўйилди.

Энергия нархлари ошиши туфайли бошқаларга қараганда кам даромадли оилалар кўпроқ иқтисодий қийинчиликларга дуч келишади. Ахир, бир неча йил ўзгармаган нархларнинг секин “қимирлай” бошлаши аҳолининг маълум бир қатламига таъсир қилмай қолмайди. Шундан келиб чиқиб, нархлар сиёсатида ижтимоий ҳимоя масаласи алоҳида инобатга олинган.

Президентнинг “Ёқилғи-энергетика соҳасида бозор механизмларини жорий этишда эҳтиёжманд аҳолини давлат томонидан қўллаб-қувватлашнинг қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори билан ушбу қатлам давлат ҳимоясига олинади.

Газ ва электр учун компенсация

Ҳисоб-китобларга кўра, 1 майдан электр энергияси ва табиий газнинг базавий меъёри бўйича тарифлар ошиши камбағал оилаларнинг ойлик харажатларини иситиш мавсумида – 204 минг сўмга, бошқа даврда – 60 минг сўмга оширади. Яъни, шу вақтгача бу оилаларнинг иситиш мавсумида ойлик харажати, дейлик, 484 минг сўм бўлган бўлса, энди 688 минг сўмга, бошқа даврда эса 147 минг сўмдан 207 минг сўмга кўтарилади.

Президент қарори билан ушбу харажатларни юмшатиш мақсадида, жорий йил 1 майдан 2027 йил 1 апрелга қадар қуйидагиларга:

1. “Ижтимоий ҳимоя ягона реестри” ахборот тизими орқали болалар нафақаси ва моддий ёрдам олувчи оилаларга;

2. Камбағал оилалар реестрига киритилган оилаларга;

3. Шунингдек, иккала реестрга ҳам кирмаган, аммо мол-мулки кам ва ойлик даромади ҳар бир оила аъзосига 1 млн сўмдан оз бўлган оилаларга газ ва электр тўлови учун компенсация тўланади.

Компенсация миқдори қандай белгиланди?

Қарор билан газ ва электр учун базавий меъёрдан зиёдча қисмининг оширилган тариф бўйича қўшимча харажатларини йил давомида қоплаш тартиби жорий этилмоқда.

Электр учун – ойига базавий меъёрдан (яъни, 200кВт соатдан) ортиқ фойдаланилган 150 кВт соатгача, газ учун – ноябрь-февраль ойларида базавий меъёрдан (яъни, 500 куб метрдан) кўп фойдаланилган 250 куб метргача, бошқа даврларда эса 150 куб метргача ортиқ фойдаланилган қисми учун компенсация ажратилади.

Бунда базавий меъёрдан ошган нархлар ўртасидаги фарқ тўлаб берилади. Яъни, бир оила 1 ойда 350 кВт электр ишлатса, 350 кВт учун учун 600 сўмдан, яъни 210 минг сўм тўлайди. Аслида базавий меъёрдан ошган 150 кВт учун 800 сўмдан тўланиши лозим эди. Бироқ, орадаги фарқ (1 кВт учун 200 сўмдан, 150 кВт учун ойига 30 минг сўмгача) давлат томонидан компенсация шаклида қоплаб берилади.

Яна бир муҳим янгилик: илгари компенсация фақат қиш мавсумида (ноябрь-февраль ойларида) берилган бўлса, эндиликда йил бўйи ҳар ойда берилади.

Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, ушбу норма орқали 280 мингга яқин оила қамраб олиниши ва бунинг учун бюджетдан йилига 220 млрд сўм ажратилиши кутилмоқда.

Хорижда қандай?

Кам даромадли оилаларга энергия харажатларини қоплаш учун давлат томонидан моддий ёрдам ажратилиши хориж амалиётида ҳам учрайди.

АҚШда LIHEAP дастури мавжуд бўлиб, кам даромадли оилалар учун электр ва иссиқлик энергияси харажатларини қисман ёки тўлиқ қоплаш йўлга қўйилган. Ҳар бир штат ўз бюджетидан келиб чиқиб, ушбу ёрдам миқдорини белгилайди.

Канадада OESP лойиҳаси доирасида кам даромадли оилалар энергия харажатлари учун 30–75 доллар миқдорида ёрдам олади. Дастурдан фойдаланиш учун оиланинг умумий даромади ва аъзолари сони ҳисобга олинади.

Франция ҳукумати кам таъминланган оилаларга йиллик “энергетик чек” тақдим этади. Бу чеклар ёқилғи сотиб олиш, электр ва газ учун тўлов қилишда ишлатилади.

Японияда кам даромадли оилалар учун энергия тўловларига алоқадор солиқ имтиёзларини жорий қилган. Бу имтиёзлар орқали энергия харажатларини қисман ёки тўлиқ қоплаш мумкин.

Совуқ қишда иссиқ меҳр!

Халқимизда “Қишнинг бир куни қолса қўрқ” деган мақол бор. Изғиринли ҳар бир кун, айниқса, камбағал оилалар учун катта синов.

2025/2026 йилги иситиш мавсуми олдидан муҳтож оилаларга бир марталик моддий ёрдам ажратилади. Реестрларга киритилган оилаларга, “маҳалла еттилиги” хулосаси асосида Реестрларга киритилмаган, бироқ ёрдамга муҳтож оилаларга 1 миллион сўмдан берилади!

Ўтган йили ушбу моддий ёрдам миқдори 270 минг сўм эди, бу йил унинг ҳажми салкам 4 баробар оширилиб, 1 миллионга етказилмоқда.

“Маҳалла еттилиги” томонидан қўшимча рўйхат шакллантиришда қуйидагиларга алоҳида эътибор қаратилади:

• боқувчисини йўқотган оилалар,
• аъзолари I ёки II гуруҳ ногирони бўлган шахслардан иборат бўлган оилалар,
• ногиронлиги бўлган болаларни парваришлаётган оилалар,
• узоқ муддатли даволанишни талаб этадиган касалликлар билан касалланган шахслар яшовчи оилалар,
• ўзгалар парваришига муҳтож бўлган ёлғиз яшовчи ҳамда ёлғиз кексалар ва ногиронлиги бўлган шахслар;
• уч ва ундан ортиқ оила яшайдиган хонадонларда ҳамда газ таъминоти бўлмаган ва марказлаштирилган тартибда иситилмайдиган кўп қаватли уйларда яшовчи оилалар инобатга олинади.

Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, ушбу норма орқали 1,3 млн оила қамраб олинади ва бунинг учун бюджетдан қўшимча 1,3 трлн сўм ажратилади.

Бу чоралар нархларни бозор механизмларига мослаштириш шароитида аҳолининг заиф қатламларини ҳимоялайди. Шунингдек, ижтимоий ҳимоя тизимини мустаҳкамлаш, субсидия ва ёрдам дастурларини такомиллаштириш орқали кам таъминланган оилаларнинг моддий аҳволини яхшилашга хизмат қилади.

Лутфулло Турсунов, журналист