Турк нонуштасининг сири нимада?

Турк нонуштаси, шубҳасиз, кунни бошлашнинг энг ёқимли анъаналаридан биридир. Турк нонуштаси турли хил пишлоқлардан тортиб зайтун, қўл меҳнати хамирли пишириқлар, янги узилган помидор ва бодринг, дудланган гўшт билан турли усулларда пиширилган тухумлар, янги узилган нон, симит, мавсумий мевали мурабболар, табиий асал ва қаймоқларгача бўлган турли хил таомларни ўз ичига олади ва албатта буларнинг барига финжонлардаги хушбўй турк чойи ҳамроҳлик қилади. Ана шу бойлиги туфайли турк нонушта маданияти ҳозирда ЮНEСКО номоддий маданий мероси рўйхатига номзод бўлди. Турк нонуштаси етакчи ташкилотлар томонидан дунёнинг энг яхши 50 та нонуштаси орасида биринчи ўринга лойиқ деб топилган.

Куннинг олтин таоми

Турк тилида нонушта “kahvaltı” деб аталади, бу сўз “kahve” (қаҳва) ва “altı” (олдин/ости) сўзларидан келиб чиққан бўлиб, сўзма-сўз “қаҳвадан олдин” деган маънони англатади. Анъанага кўра, бу қаҳва ичишдан олдин тановул қилинадиган енгил таомни англатади. Бироқ, турк нонуштаси тўйимлилигидан эрталабки асосий таомга айланди ва соатлаб тўқ тутади, натижада узоқ вақтга қадар очликни ҳис қилмайди.

Туркияда географик хилма-хиллиги туфайли турли хил нонушта маданияти мавжуд. Шарқий Туркияда нонушта кўпинча тонгнинг илк нури билан бошланади, чунки шўрва ресторанлари ва жигар лаваш сотувчилари эрта келадиганлар учун эшикларини очиб, куннинг тўйимли ва мазали таомларини тақдим қилишади. Бундан фарқли ўлароқ, Эгей минтақаси янги сабзавотлар, мавсумий кўкатлар, мазали зайтун ва Бергама тулум пишлоғидан иборат енгил ва янги нонушталари билан машҳур. Минтақавий ўзгаришларга қарамай, баъзи маҳсулотлар турк нонушта дастурхонида доимий равишда мавжуд.

Турк нонуштасининг асоси

Пишлоқ ва зайтун турк нонуштасининг рамзий таркибий қисмларидан биридир. Оқ пишлоқ турк нонуштасининг марказий қисми бўлса-да, кўплаб маҳаллий навлари билан турли минтақаларда ажралиб туради. Буларга Эзине пишлоғи, Кониянинг кўк моғор пишлоғи, Карснинг эски кашар пишлоғи ва Ваннинг ўтли пишлоғи кабиларни мисол қилиб келтириш мумкин. Зайтун ранг-баранг нонушта дастурхонининг энг ажралмас маҳсулотидир. Туркия зайтун ва зайтун мойи етиштириш бўйича дунёнинг бешта етакчи давлатларидан бири бўлиб, энг кўп зайтун боғлари Эгей денгизи минтақасида жойлашган. Одатда зайтун мойи, маҳаллий ўт ва зираворлар билан тузланган қора ва яшил зайтун бутун мамлакат бўйлаб нонушта дастурхонининг кўркига кўрк қўшади.

Турк нонушта дастурхонлари мамлакатнинг янги сабзавот ва меваларга бойлигини акс эттиради. Мавсумий сабзавотлар, айниқса ёзнинг сувли помидорлари ва қарсиллаган бодринглар, шунингдек, янги кўкат ва ўтлар, зайтун мойи ва бир чимдим туз билан безатилади ва турли пишлоқлар ҳамда зайтун билан бирга тортилади. Қовун ва тарвуз кўпинча ёз ойларида газакларга тетиклантирувчи қўшимча бўлиб, тузли таомларга ширин таъм беради.

Турк нонушталарининг яна бир ўзига хос таркиби тухум бўлиб, қуёшли томони юқорига қаратилган ҳолда қовурилган, омлетлардан қайнатилган ёки қайнатилгангача бўлган турли хил услубларда тайёрланади. Энг севимли тухумли таомлар - булғор қалампири ва помидор билан пиширилган менемен; зираворли колбаса билан қовурилган тухум ва сўнгги пайтларда ижтимоий тармоқларни ёндирган чилдир таоми яъни саримсоқли қатиқ устида безатилган тухум.

Турли хиллик шу ерда тугайди деб ўйлайсизми? Ҳали эмас! Пишириқлар ҳам турк нонуштанинг энг муҳим қисмидир. Янги пиширилган нон ҳар бир дастурхоннинг асосий таоми бўлса-да, улар одатда симит (кунжут билан базатилган нон), поғача (пишлоқдан картошкагача турли хил таркибли пишириқлар), пиши (қовурилган хамир) ва гўзлеме (янги кўкат, пишлоқ, қийма ёки картошка билан безатилган ўрама) билан бирга тортиқ қилинади.

Турк нонуштасини ширинликсиз тасаввур қилиб бўлмайди. Нонуштани якунлаш учун табиий асал ва табиий қаймоқ мукаммал уйғунликдир. Одатда мавсумий мевалардан тайёрланган хушбўй ҳидли турк мурабболари синаб кўришга арзийдиган ноёб таъмдир. Ва, албатта, буларнинг барчаси лола шаклидаги финжонларда дамланган қора чой билан бирга келади. Шунчаки бу мазали таомлардан баҳраманд бўлиш олам-олам завқ беришига шак-шубҳа йўқ!