Тошкентдаги "Минор" – дунёнинг энг антиқа масжидлари рўйхатида

Жорий йилнинг 21-24 январь кунлари Франциянинг Париж шаҳрида дунёдаги масжидлар архитектураси бўйича йирик лойиҳа Абдуллатиф ал-Фавзан мукофоти халқаро ҳакамлар ҳайъатининг биринчи йиғилиши бўлиб ўтди. 2011 йилда асос солинган, ҳар уч йилда бериладиган мазкур нуфузли мукофот бутун дунёда масжидлар архитектурасини ривожлантириш масалаларига йўналтирилган. 2017-2020 йиллар оралиғида ушбу мукофотга лойиқ кўрилган масжидлар орасида Тошкент шаҳридаги Минор масжиди ҳам бор. Эслатиб ўтамиз, ҳозирча сайёрамизнинг фақат 15 давлатидан 27 та масжид ушбу рўйхатга киритилган. Яқинда мазкур масжидлар ҳақидаги фотосуратлар ва маълумотларни ўзида жамлаган каталог чоп этилди.

Шу муносабат билан мазкур нуфузли мукофотнинг ҳакамлар ҳайъати аъзоларидан бири, россиялик олим, шарқшунос, тарих фанлари доктори, Санкт-Петербург шаҳридаги жойлашган Буюк Петр номидаги Кунсткамера Антропология ва этнография музейи директори ўрибонсари. Ефим Резван билан суҳбатлашдик.

Ефим Анатольевич, аввало дунёнинг энг яхши масжидлари учун мўлжалланган Абдуллатиф ал-Фавзан мукофоти ҳақида тўхталиб ўтсангиз?

Абдуллатиф ал-Фавзана мукофоти бугунги кунда Ислом оламида масжидлар қуриш ва лойиҳалаштириш бўйича энг нуфузли халқаро мукофот саналади. Халқаро меҳморлар иттифоқи томонидан таъсис тилган ушбу мукофотнинг умумий жамғармаси 1 миллион долларга тенг. Мукофотга номзодлар ҳар уч йилда бир маротаба тавсия этилади. Шу билан бирга таниқли олимлар, археологлар, меъморлардан иборат гуруҳ Масжидлар энциклопедиясини тузиш бўйича иш олиб бораётир.

Халқаро мукофотнинг ҳакамлар ҳайъати Саудия Арабистони, Иордания, Миср, Россия, Испания, Мали давлатларидан етти кишини ўз ичига олади. Ҳайъатга Иорданиянинг собиқ туризм ва осори атиқалар вазири Толиб Рифоий бошчилик қилади. У бир пайтлар Бутунжаҳон туризм ташкилотини ҳам бошқарган.

Январ ойида Париж шаҳрида ўтган йиғилишда бу лойиҳа учун дастлаб дунёнинг 40 дан ортиқ мамлакатидан 200 та масжид тавсия қилинди. Қизғин баҳслар якунида биз дастлаб уларнинг юзтаси, кейин 15 та давлатдан 27 та лойиҳа танлаб олинди. Бунда, Индонезия ва Бангладешдан бештадан, Туркия, Саудия Арабистони, Эрондан иккитадан, Малайзия, Иордания, Ливан, Судан, Миср, Мали, Гана, Ўзбекистон, Қозоғистон ва Россиядан биттадан масжид киритилган. МДҲ давлатларидан бир эмас, учта масжид борлиги мен учун катта аҳамиятга эга бўлди.

Ушбу рўйхатни юзаки таҳлил қилганимизда ҳам, масжидлар бўйича энг яхши лойиҳалар инсонпарварлик ва гўзаллик билан суғорилган ислом уйғониш даврини бошдан кечирган ҳудудларгатўғри келишини кўрсатади.

Ҳакамлар ҳайъати аъзолари ташкилотчиларнинг ҳеч қандай маънавий ёки мафкуравий тазйиқини ҳис этишмади. Ҳайъатнинг навбатдаги йиғилиши жорий йил кузда Малайзиянинг Куала-Лумпур шаҳрида бўлиб ўтади. Ушбу йўналиш бўйича конференция ҳам ўтказилиши кўзда тутилган. Ҳакамларнинг сўнгги қарори 2020 йилда Ар-Риёдда эълон қилинади. Мазкур қарор мутахассисларнинг жиддий текшируви ва ўрганишлари туфайли чиқарилади.

Сиз Ўзбекистонт тарихи ва маданиятининг чуқур билимдони сифатида яхши биласизки, мамлакатимизда тарихий аҳамиятга эга бўлган масжидлар жуда кўп. Нега айнан Минор масжиди ушбу рўйхатга киритилди?

Чиндан ҳам, бугун Ўзбекистонда икки мингдан ортиқ масжидлар мавжуд. Улар орасида бутун дунёда эътироф этилган, ўрта аср меъморчилигининг нодир намуналарини учратиш мумкин. Минор масжиди яқинда қурилган, янги масжид. Ўзбекистон томони айнан ушбу масжидни танловга тавсия қилган. Назаримда, бу жуда тўғри ва оқилона танлов. Ўз вақтида ушбу масжидни Тошкент аҳолиси ва меҳмонлари ҳам катта ҳайрат билан қабул қфилишганди. Бу аслида халқ танловидир.

Ушбу рўйхатга киритилган масжидлар қандай талабларга жавоб бериши керак?

Асосий талабларда қаторида қуйидагиларни санаб ўтиш мумкин:

• масжиднинг атрофидаги манзараларга қанчалик уйғунлиги;
• инновацион архитектураси, таркиби ва техник ечими;
• атрофни муҳит ҳимояси ва барқарор ривожланиш ва иқтисодийтамойилларига мос келиши;
• ички ва ташқи кўриниши;
• ландшафти ва ижтимоий аҳамияти;
• намозхонлар учун қулайлиги;
• хизмат кўрсатиш ва бошқарув қулайликлари;
• қурилиш материаллари;

Ўйлайманки, 2400 кишини ўзида сиғдира оладиган, оппоқ мармардан миллий ва замонавий архитектура анъаналари асосида тикланган бу бетакрор обида танловнинг барчаталабларига жавоб бера олади.

Сизни Ўзбекистондан топилган Катта Лангар Қуръони тадқиқотчиси ва тарғиботчиси сифатида ҳам яхши биламиз. Айни пайтда сиз Ўзбекистоннинг 114 Қуръони лойиҳаси устида ишлаётган экансиз...

Сир эмас. Бугунги Ўзбекистон замини асрлар давомида ислом оламининг энг муҳим руҳий ва маънавий марказларидан бири бўлиб келган. Мамлакатнинг ўзига хос тарихи нафақват улуғвор меъморий обидалар ёки адабий асарларда, балки бу заминда яратилган, сақлаб келинган ва ўрганилган Қуръони карим нусхадларида ҳам акс этади.

Сиз тилга олган лойиҳа Ўзбекистон билан боғлиқ, бугунги кунда дунёнинг турли нуқталарида сақланаётган бетакрор Қуръон нусхаларини ўз ичига олади. Биз рамзий маънода 114 рақамини танлаганмиз. Биласизки, Қуръони карим 114 та сурани ўз ичига олади. Мазкур альбом саҳифаларида ҳам 114 сура киритилади ва уларнинг ҳар бири турли нусхалардан олинади.

Бизни асосан ҳижратнинг дастлабки асрлари (милодий 7-8 асрлар) да яратилган, таниқли, ҳукмрон шахсларнинг буйруғига биноан кўчирилган, аҳоли хонадонлари ёхуд масжидларда фойдаланиб келинган Қуръон нусхалари кўпроқ қизиқтиради. Биз ана шундай қўлёзмалар қаторида Ўзбекисон Мусулмонлари идорасида сақланаётган Ҳазрати Усмон мусҳафи ва бугунги кунда Хитой ҳудудида ақланаётган Бойсунқур Мирзо Қуръонни киритишимиз мумкин.

Мазкур лойиҳа тарихан анча катта муддат 15 асрни қамраб олади. Биз бу лойиҳада турли давларда, турли шароитларда, турфа хат турларида Евроосиёнинг турли нуқталарида битилган ва албатта тарихи Ўзбекистон билан боғланадиган қўлёзмаларни кўришимиз мумкин.

Бугунги кунда ушбу альбомнинг Петербург коллекцияларига тегишли қисми ёзиб тугатилган, унинг кириш қисми ҳам деярли тайёр. Тез орада Ўзбекистонга бориб, турли музей тўпламларида сақланаётган қадимий қўлёзмаларни ўрганишни режалаштирганмиз. Мазкур лойиҳа муаллифи Ўзбекистон Электрон оммавий ахборот воситалари аоссоцияси раҳбари Фирдавс Абдухолиқов ҳисобланади. Бу ғоя Санкт-Петербургда Фирдавс Абдухолиқов билан Ўзбекистон маданий мероси дунё тўпламларида лойиҳаси юзасидан олиб борилган музокараларимиз чоғида туғилган эди.

Manba: darakchi.uz