Nipah қандай вирус?
Ҳиндистон ҳукумати Керала штатида беш киши, жумладан, бир боланинг ўлимига сабаб бўлган Nipah вируси тарқалишини тўхтатиш учун оммавий тест жорий қилди. Расмийлар, шунингдек, жамоавий йиғилишларни чеклаб қўйди, мактаблар ва идораларни ёпди, кўчаларни антисептиклар билан дезинфекция қилишни буюрди.
Вирус деярли икки миллион аҳоли истиқомат қиладиган Кожикоди шаҳрида аниқланган. Расмийлар аҳолини ваҳима кўтармасликка, карантин қоидаларига риоя қилишга чақирмоқда.
Nipah ўзи қандай вирус?
Nipah ҳайвонлардан юқадиган, кам учрайдиган, аммо жиддий вирус. Касаллик иситма, қусиш ва ўткир нафас симптомларига сабаб бўлиши мумкин. Оғир ҳолатларда тутқаноқ ва энсефалит — миянинг яллиғланиши ва комага олиб келиши мумкин.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) маълумотларига кўра, вирусдан ўлим даражаси 40-75 фоизни ташкил қилади. Ушбу юқори ўлим даражаси инфекцияга қарши вакцина йўқлиги билан боғлиқ, касалликни анъанавий тарзда даволаш эса фақат қўллаб-қувватловчи ёрдамни беради.
Биринчи Nipah эпидемияси 1998 йилда вирус Малайзия ва Сингапурдаги чўчқа фермерлари орасида тарқалгач хабар қилинган. Вирус у аниқланган қишлоқ шарафига номланган.
Вирусни мевали кўршапалаклар оиласи вакиллари, учувчи итлар ва учувчи тулкилар олиб юради. Бевосита ушбу ҳайвонлардан ёки, масалан, улар теккан меваларни истеъмол қилиш орқали вирусни юқтириш мумкин. Инфекция касал одамдан ҳам юқади.
Олимлар учувчи тулкилардан мутацияга учраган штамм пайдо бўлишидан хавотирда. Умуман олганда, Nipah эпидемияси камдан-кам учрайди, аммо ЖССТ вирусни Эбола, Зика ва COVID-19 билан бир қаторда глобал эпидемияга олиб келиши мумкинлиги сабабли биринчи навбатда текширишга лойиқ касаллик сифатида қайд этган.
Олдинги эпидемиялар
1998 йилда биринчи Nipah эпидемияси вақтида Малайзияда 300 га яқин одам касалликни юқтирди, 100 дан ортиқ маҳаллий аҳоли вафот этди, вирус аниқланган бир миллион чўчқа ёқиб юборилди.
Шунингдек, у Сингапурга ҳам тарқалди, у ерда Малайзиядан олиб келинган чўчқаларни сўйган ишчилар орасида 11 та касаллик ҳолати ва битта ўлим қайд этилди.
Ўшандан бери касаллик биринчи навбатда Бангладеш ва Ҳиндистонда қайд этилган, иккала мамлакат ҳам 2001 йилда дастлабки авж олиш ҳақида хабар берилган. ЖССТ маълумотларига кўра, 1998 йилдан 2015 йилгача Nipah вируси билан касалланиш бўйича 600 дан ортиқ ҳолат қайд этилган.
Ҳозир Ҳиндистонда Nipah касаллиги тўртинчи марта авж олди. Давлат кенг кўламли тестлар ва беморлар билан алоқада бўлганларни қаттиқ изоляция қилиш орқали бир неча ҳафта ичида дсстлабки касалликлар гуруҳини бартараф этишга муваффақ бўлди.
Ҳайвонлардан юқадиган вируслар тез-тез учрайди
Охирги 20-30 йил ичида ҳайвонлардан одамга юқадиган зооноз касалликлар сони ортди. Биринчидан, саноат деҳқончилиги ҳайвонлар орасида патогенларнинг тарқалиш хавфини оширади, иккинчидан, ўрмонларни кесиш ёввойи табиат, уй ҳайвонлари ва одамлар ўртасидаги алоқани кучайтиради.
Олимларнинг огоҳлантиришича, иқлим инқирози зооноз касалликлар хавфини ҳам оширмоқда, 50 йил ичида 15 000 турдаги вируслар юзага чиқиши мумкин.
