Тарихдаги биринчи исломий пул бирлигини биласизми?

Ҳар бир асрда мусулмонлар ўзига хос пул бирликларидан фойдаланишган.

Византия динори. Исломдан олдин ва ундан кейинги илк даврларда араблар кўпроқ Византия динори ва Сосоний (Эрон) дирҳамини пул бирлиги сифатида ишлатишган.

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу даврларида ҳам ушбу тангаларга бирорта ўзгартириш киритилмаган. Зеро Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундан кўра муҳимроқ ишлари - инсонларга шариатни тўла-тўкис етказиш масъулиятлари бор эди. Ҳазрати Абу Бакр Сиддиқнинг қисқа бошқарув даврлари эса диндан қайтган арабларни Исломга қайтариш билан ўтди.

Ўша пайтдаги Византия динори олтиндан бўлиб, унда Ҳирақл ва авлодларининг сурати туширилган. Сосоний дирҳамида ҳам ҳукмдор сурати туширилган ва паҳлавий тилида унинг исми ёзилган. 

Ҳазрати Умарнинг даврларига келиб Сосонийлар империяси мағлуб этилгач, Византия пул бирлигига «Бисмиллаҳ. Муҳаммадур-Росулуллоҳ. Амийрул муъминийн» каби арабча иборалар қўшилган. Бу араблаштирилган илк пул бирлиги эди.

Умавий динори. Аммо мутлақо янги, илк ҳақиқий исломий пул бирлик бешинчи умавий халифа - Абдулмалик ибн Марвон даврида (684-705) зарб қилинган.

Ушбу янги танга «Ислом олтин динори» (الدينار الذهبي الإسلامي) ёки «Умавий динори» (الدينار الأموي) деб аталиб, оғирлиги 4,25 грам, диаметри 20, эни 19, қалинлиги 1 мм, 95 % соф олтиндан иборат бўлган.

Унга халифа Абдулмалик ибн Марвоннинг қилич тутган сурати туширилган. Олд тарафида куфий хат билан ёзилган «Лаа илааҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳу» (لا إله إلا الله وحده لا شريك له) жумласи, орқа тарафида эса «Ихлос» сураси нақш қилиб ёзилган. 

Исломдаги ушбу биринчи пул бирлик Дамашқда зарб қилинган.

Янги исломий танганинг зарб қилиниши Византия империясига маъқул келмади. Император Юстиниан II мусулмонларнинг тангадан унинг сурати ва хочни олиб ташлашганини билгач, уларга қарши уруш бошлади. Аммо урушда мағлуб бўлди.

Аббосий динори. Халифа Абул Аббос (750-754) умавийлар зарб қилган шиорларни тангалардан ўчиртирган. Нақш билан ёзилган «Ихлос» сураснинг ўрнига «Муҳаммадур-Росулуллоҳ» жумласи битилган. Кейинчалик халифа Ҳорун ар-Рашид тангаларга ўзининг ва фарзанди Аминнинг исмини ёздирган. Шу билан Ислом ўлкаларида тангаларга ҳукмдор исмини ёздириш оммалашган. 

Миср ва Шомни Аббосийлардан айро мустақил идора қилган Аҳмад ибн Тулун (868-884) ҳам Ҳорун ар-Рашид ва Аминнинг исмларини ўчиртирмай, аббосий халифаси исмининг остига ўз исмини ёздирган.

Фотимий динори. Фотимийлар даврига келиб тангаларга аввал ишлатилмаган иборалар нақш қилинди. Масалан, ҳазрати Алига ишора қилиниб фотимий тангалари «Васийларнинг энг афзали ва энг яхши Расулнинг вазири» маъносини англатувчи «Афдолул-васиййийн ва вазийру хойрил-мурсалийн» (أفضل الوصيين ووزير خير المرسلين) ибораси туширилган ҳолда зарб қилинган.

Фотимий халифа Муъиз (953-975) «Муъиззий динор» номли янги танга зарб қилгач, «Аббосий динори» билан «Муъиззий динори» ўртасида қаттиқ рақобат вужудга келди. Халифа Муъиз хориждаги солиқ йиғувчиларга «Муъиззий динори» билан хирож йиғишларини буюрди. Натижада одамлар орасида «Муъиззий динори»га талаб ортиб, «Аббосий динори»нинг қадри тушиб кетди.

Мамлуклар даврида илк бор тангаларга малика исми ёзилган. Ушбу малика Солиҳ Нажмуддин Айюбийнинг аёли Шажаротуд-Дур (ваф. 1257) дир. Бу даврга келиб тангалар ғалабаларга боғлиқ тарзда зарб этила бошланди. Жумладан, 1260 йилда Сайфуддин Қутузнинг мўғуллар устидан қозонган ғалабаси шарафига «Ғолиб подшоҳ, дунё ва дин қиличи Қутуз» (الملك المظفر سيف الدنيا والدين قطز) ёзуви акс эттирилган танга зарб қилинган.