Қабр имтиҳони: инсон денгизда чўкиб кетган ёки ёниб кулга айланган бўлса ҳам, албатта, сўроқ қилинади

Имон келтириб, солиҳ амалларни қилган инсонларни Аллоҳ таоло бу дунёда ҳам, охиратнинг дастлабки босқичи бўлган қабрда ҳам собитқадам қилиши ҳақида қуйидаги ривоят келган:

عَنْ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَنْ النَّبِيِّ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ قَالَ نَزَلَتْ فِي عَذَابِ الْقَبْرِ فَيُقَالُ لَهُ مَنْ رَبُّكَ فَيَقُولُ رَبِّيَ اللَّهُ وَنَبِيِّي مُحَمَّدٌ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَجَلَّ ﭽ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷﭸ ﭼ رَوَاهُ مُسْلِم.

Барро ибн Озиб розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: “يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ ояти қабр азоби ҳақида нозил бўлган. Унга: “Раббинг ким” – дейилади, у: “Раббим Аллоҳ, Пайғамба­рим Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам”, – дейди. Ўшандай дейиши У зот азза ва жалланинг:

(Аллоҳ имон келтирганларни дунё ҳаётида ҳам, охиратда ҳам устувор Сўз (Имон калимаси) билан собитқадам қилур) (сўзининг исботидир) Имом Муслим ривояти.

Яъни, Аллоҳ таоло имон келтирган ҳақиқий саодатманд мўмин бандаларни дунёда ҳам “Ла илаҳа иллаллоҳ” калимасини айтиб, имонда собит турадиган, йўлдан адашмайдиган ва ҳар хил фитналарга алданмайдиган қилиб қўяди. Охиратда ҳам, яъни қабрда икки фариштанинг келиб берадиган саволларига ҳам “Ла илаҳа иллаллоҳ” калимасини айтиб, имонда собит турадиган сифат ато қилади.

Ҳар бир шахс вафот этиб, қабрга қўйилганидан ке­йин қабрида ё бирор офат оқибатида қабрга кўмилмасдан қолиб кетса, ўша жойда Мункар Накир «Раббинг ким? Дининг нима? Пайғамбаринг ким?» деб сўроқ-савол қилишлари ҳақдир. Сўфи Аллоҳёр бобомиз айтганлар:

Агар чандики гўрсиз ўлса инсон,

Сўралур, албатта, бешаку нуқсон.

Агар дарёда ўлсун ё осилсун

Ғазаб этса бани одам на билсун

Нечук қилса эрур қодир ва носир

Бу ерда бандасининг ақли қосир.

Яъни, инсон денгизда чўкиб кетган ёки ёниб кулга айланган бўлса ҳам, албатта, сўроқ қилинади. Мазкур сўроқ-саволларни Аллоҳ таоло Ўзи хоҳлаганидек амалга оширишига иймон келтириш лозим. Зеро, бунинг қандай содир бўлишини идрок этишга бандалар ақлининг қуввати етмайди. Қабрда маййит сўроққа тутилган вақтда ва роҳат ёки азобга учраганда жасадига руҳи қайтиши ҳақдир. У саволни тушунади ва унга ўз ақли билан тириклик пайтида қилган амалларига кўра жавоб беради. Бунга далил:

رُوِيَ عَنِ النَّبِيّ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ لِعُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: كَيْفَ حَالُكَ إِذَا أَتَاكَ فَتَّانَا الْقَبْرِ؟ فَقَالَ عُمَرُ: أَفَأَكُونُ فِي مِثْلِ هَذِهِ الْحَالَةِ وَيَكُونُ عَقْلِي مَعِيَ؟ قَالَ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: نَعَمْ، قَالَ عُمَرُ: إِذًا لاَ أُبَالِي. رَوَاهُ أَحْمَدُ.

Ривоят қилинишича, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам Умар розияллоҳу анҳуга: «Қачон олдингизга қабрнинг икки имтиҳончиси (Мункар ва Накир номли фаришталар) келса, ҳолингиз қандай бўлади?» Умар розияллоҳу анҳу: «Бу ҳолатда ақлим ўзимда бўладими?» – дедилар. У зот: «Ҳа», – дедилар. Умар розияллоҳу анҳу: «Ундай бўлса, парво қилмайман», – дедилар. Имом Аҳмад ривояти.

Маййитнинг ёнига Мункар ва Накир исмли икки фаришта келиб савол беришганда, маййит мўмин ё кофирлигидан келиб чиқиб жавоб бериши қуйидаги ҳадисда баён қилинган:

عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا وُضِعَ فِي قَبْرِهِ وَتَوَلَّي عَنْهُ أَصْحَابُهُ وَإِنَّهُ لَيَسْمَعُ قَرْعَ نِعَالِهِمْ أَتَاهُ مَلَكَانِ فَيُقْعِدَانِهِ فَيَقُولَانِ مَا كُنْتَ تَقُولُ فِي هَذَا الرَّجُلِ لِمُحَمَّدٍ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَأَمَّا الْمُؤْمِنُ فَيَقُولُ أَشْهَدُ أَنَّهُ عَبْدُ اللهِ وَرَسُولُهُ فَيُقَالُ لَهُ انْظُرْ إِلَي مَقْعَدِكَ مِنَ النَّارِ قَدْ أَبَدَّلَكَ اللهُ بِهِ مَقْعَدًا مِنَ الْجَنَّةِ فَيُرَاهُمَا جَمِيعًا وَأَمَّا الْمُنَافِقُ وَالْكَافِرُ فَيُقَالُ لَهُ مَا كُنْتَ تَقُولُ فِي هَذَا الرَّجُلِ فَيَقُولُ لاَ أَدْرِي كُنْتُ أَقُولُ مَا يَقُولُ النَّاسُ فَيُقَالُ لاَ دَرَيْتَ وَلاَ تَلَيْتَ وَيَضْرِبُ بِمَطَارِقٍ مِنْ حَدِيدٍ ضَرْبَةً فَيَصِيحُ صَيْحَةً يَسْمَعُهَا مَنْ يَلِيهِ غَيْرَ الثَّقَلَيْنِ. مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расу­луллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Банда қабрига қўйилиб, кишилар қайтишаётганда албатта у кишиларнинг ковушлари овозини эшитиб туради. Шу пайт икки фаришта келиб, уни ўтирғизишади ва: «Бу киши – Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳақларида нима дейсан?» – дейишади. Агар мўмин бўлса: «Гувоҳлик бераман, албатта, у Аллоҳ­нинг бандаси ва элчисидир», – дейди. Унга: «Дўзахдаги ўр­нингга қара. Аллоҳ сени ундан жаннатдаги ўринга алмаштирди», дейишади ва барчасини кўрсатишади. Агар мунофиқ ва кофир бўлса, унга: «Бу киши ҳақида нима дейсан?» – дейишади. У: «Билмайман. Инсонлар нима десалар, мен ҳам шуни айтардим», – дейди. Унга: «Билмадинг ва эргашмадинг», дейишиб, темир тўқмоқ билан шундай уришадики, у қаттиқ чинқириб юборади. Унинг чинқириғини инсонлар ва жинлардан бошқа атрофдагиларнинг барчаси эшитади», – дедилар. Имом Бухорий ва Муслим ривоят қилишган.

Анбиёлар, гўдаклар ва шаҳидларга қабрдаги сўроқ-савол бўлмайди.

Пўлатхон КАТТАЕВнинг “Исломда жаноза” китобидан