Тадбиркорлик фаолияти: конституциявий кафолат нима беради?

Мамлакатимизда тадбиркорлик фаолияти кафолатларининг Конституция нормалари орқали мустаҳкамланиши келажакда бизнесни маъмурий ва бошқарув жиҳатидан назорат қилишнинг кескин қисқаришига, соф рақобатнинг ривожланишига, мулкдорлар кенг қатламининг шаклланишига ҳамда монополистик ҳаракатларнинг чекланишига олиб келиши мумкин.

Сўнгги йилларда Ўзбекистонда қулай ишбилармонлик муҳитини яратиш ва тадбиркорликни жадал ривожлантириш борасида бир қатор ижобий ўзгаришлар юз бермоқда. Шу билан бирга, тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари ва кафолатларини мустаҳкамлаш, давлат томонидан қўллаб-қувватлашга қаратилган кенг қамровли иқтисодий ислоҳотлар амалга оширилмоқда.

Тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаётган корхоналарнинг иқтисодий барқарорлигини таъминлаш масалалари ҳозирги кунда тобора долзарб аҳамиятга эга бўлиб бормоқда. Тадбиркорликни ривожлантиришдаги турли хил омилларнинг ўзгарувчанлиги, ўз навбатида, хўжалик юритувчи субъектларнинг самарадорлигига сезиларли таъсир кўрсатиши мумкин. Айниқса, турли даражада қабул қилинаётган қарорлар, норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ҳамда олиб борилаётган иқтисодий ислоҳотларнинг айрим жиҳатлари тадбиркорлик субъектлари фаолияти барқарорлигига тўғридан-тўғри боғлиқ. Шунинг учун бутун дунёда тадбиркорлик субъектларини ривожлантиришга катта эътибор берилмоқда.

Бу борада давлатимиз раҳбарининг 2021 йил 20 август куни тадбиркорлар билан бўлган учрашувда улар томонидан 15 мингдан ортиқ савол, таклиф ва ташаббуслар берилган ёки Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича вакилнинг (Бизнес-омбудсман) маълумотларига кўра, 5211 та мурожаат келиб тушган. Маълумотлардан кўринадики, сўнгги йилларда юртимизда тадбиркорлик фаолиятини қўллаб-қувватлаш борасида тизимли ишлар амалга оширилишига қарамай, ҳамон соҳада ечимини кутаётган муаммолар мавжуд. Булар ичида хусусий мулк билан боғлиқ муаммолар, кредит олишдаги камчиликлар ҳамда уларнинг ҳуқуқларининг бузилишига оид масалаларни алоҳида таъкидлаб ўтиш лозим.

Мамлакатимизда конституциявий ислоҳотларни амалга ошириш билан боғлиқ жараёнда Конституциявий комиссияга аҳоли, ташкилот ва корхоналар томонидан ҳам тадбиркорлик фаолиятини янада ривожлантириш, унга эркинлик яратиш борасида бир қанча таклифлар келиб тушган. Шу билан бирга, жорий йилнинг 20 июнь куни давлат раҳбарининг Конституциявий комиссия аъзолари билан бўлиб ўтган йиғилишида мазкур масалага алоҳида тўхталиб ўтди. Жумладан, “Иқтисодиётимизни ҳаракатга келтирувчи асосий куч бўлган тадбиркорликнинг ривожланиши йўлидаги барча тўсиқ ва ғовларни олиб ташлашимиз зарур. Токи, катта-кичиклигидан қатъи назар, ҳар бир тадбиркор доимо давлат, Конституция, қонунлар ҳамда Президент ҳимоясида эканини амалда ҳис этсин”, деб алоҳида таъкидлаб ўтди.

Чунки тадбиркорликни ривожлантириш нафақат мамлакатнинг иқтисодий ўсишига, балки ишсизликнинг олдини олишга, камбағалликни қисқартиришга ҳамда янги иш ўринларини яратишга туртки бўлади.

Таҳлилларга эътибор берсак, ривожланган мамлакатларда ялпи ички маҳсулотнинг 55-67 фоизи кичик бизнес ва тадбиркорлар ҳиссасига тўғри келади. Бу кўрсаткич АҚШда 52-55 фоизни, Европа Иттифоқи мамлакатларида 63-67 фоизни, Японияда 52-57 фоизни ташкил этади. “Ғарбий Европа мамлакатларида хусусий секторда фаолият юритаётган 17,1 млн. корхоналарнинг 99,9 фоизи кичик бизнес корхоналари ҳисобланади. Уларнинг ҳиссасига умумий саноат ҳажмининг 50 фоизи, хизматлар соҳасининг 67 фоизи, қурилиш ва савдонинг деярли 90 фоизи тўғри келиб, 70 фоиздан ортиқ иш жойлари кичик бизнес ва тадбиркорлик корхоналари ҳисобига таъминламоқда.

Ўзбекистонда тадбиркорлик фаолиятини давлат томонидан қўллаб-қувватланиши бизнес учун қулайлик яратиш билан бирга, ишлаб чиқариш ва экспорт самарадорлигига ҳам ўзининг ижобий таъсирини кўрсатмоқда. Агар таҳлилларга эътибор берсак 2021 йилда мамлакатимизда кичик бизнеснинг ЯИМдаги улуши 54,9 фоизни ташкил этди. Мазкур даврда кичик тадбиркорликнинг саноатдаги улуши 27,0 фоиз, қурилишда 72,4 фоиз, экспортда 22,3 фоиз, импортда 48,7 фоиз ҳамда бандликда 71,3 фоизни ташкил этган.

2022-2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегиясида тадбиркорликни ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратилган. Хусусан, тадбиркорлик фаолиятини ташкил қилиш ҳамда хусусий сектор улушини ошириш масаласи мазкур стратегияда устувор масалалардан бири сифатида эътироф этилиб, унда мамлакатимизнинг барча ҳудудларида тадбиркорлик фаолиятини ташкил қилиш, аҳоли учун доимий даромад манбаларини шакллантириш ҳамда бизнес учун кенг шароитлар яратиш белгиланган. Мазкур чора-тадбирларни амалга ошириш эвазига 2026 йил якунига қадар юртимизда хусусий секторнинг ЯИМдаги улушини 80 фоизга, экспортдаги улушини эса 60 фоизга етказиш орқали ишсизлик даражасини камида 2 баробар қисқартириш назарда тутилган.

Шу билан бирга, аҳоли ва тадбиркорлик субъектларига солиқ юкини камайтириш ҳамда корхоналарнинг мол-мулк солиғи ставкасини 2 фоиздан 1,5 фоизга тушириш белгиланган. Бироқ, мамлакатимизда тадбиркорликка берилаётган эътиборга қарамай, ҳалигача соҳада ҳал этиши лозим бўлган кўплаб муаммолар мавжуд.

Демак, мамлакатимизда тадбиркорлик фаолияти кафолати Конституциянинг тегишли нормалари орқали мустаҳкамланиши келажакда бизнесни маъмурий ва бошқарув жиҳатидан назорат қилишнинг кескин қисқаришига, соф рақобатчилик амалиётини ривожланишига, мулкдорлар кенг қатламининг шаклланишига ҳамда монополистик ҳаракатларнинг чекланишига олиб келади. Чунки мамлакатимизда тадбиркорлик субъектлари фаолияти, биринчи навбатда, ҳуқуқий жиҳатдан кафолатланишига ҳамда молиявий ва иқтисодий жиҳатдан қўллаб-қуввватлашга муҳтож.

Нодирбек РАСУЛОВ,

иқтисодиёт фанлари доктори