Қиз бола тарбиясидаги бир хато Бутун жамиятни катта хатарга қўйиши мумкин
Йиллар давомида тарбиядаги услуб ва воситалар ўзгаргани, ривожлангани сайин, бунинг ижобий томонлари билан бирга, салбий жиҳатлари ҳам яққол кўзга ташланмоқда. Айниқса бу қиз болалар тарбиясида жуда хавфли ва аянчли кечиши ҳеч гап эмас.
Тенглаштириш сари
илк қадам
Узоқ йиллар давомида миллийликдан узоқлашиб, умумийлашиши, ўзга колиплардаги тарбия маънавий бузилиш, ҳатто тарбиядаги парокандалик таълим ва тарбияни берк кўча томон буриб юборди. Миллий педагогика «оммавий маданият»нинг маъмурий марказлашган «совет халқи» таъқибида шаклланди. Зеро? тарбия инсонни болалигидан миллий одат ва анъаналар руҳида шакллантириш бўлиб, унинг асосида гендер (жинс) тарбияси ётади. Усиз ҳеч қандай тарбия хусусида гапириш мумкин эмас.
Миллий гендер тарбияси миллий қолипдан умуминсоний қолипларга ўтиши туфайли қайсидир маънода миллатнинг миллий қадриятларига дарз кетаётгани сир эмас. Афтидан хотин-қизларнинг ижтимоий мақоми ва роли режали равишда узоқ йиллар давомида миллий қолиплардан чиқарилди. Қизлар тарбияси оиланинг базавий муносабатларини шакллантириши билан миллий муносабатларда муаммоли жараёнларга сабаб бўлди. Гап ижтимоий тармоқларда оилавий, айниқса, келин ва қизларнинг ота-она, қайнота-қайнона алоқаларидаги нохуш ҳодисалар ҳақидаги хабарларнинг одатий ҳолга айланиб қолаётгани хусусида бормоқда.
Ижтимоий баркамолликда шахснинг ўз жинсига мослиги ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Қиз боланинг ижтимоийлашуви ўғил болаларникидан жиддий фарқланади. Уларнинг фикрлаш шакли ва даражаси ҳам ўғил боланикига нисбатан чуқурроқ ва кенгроқ. Шу билан бирга, унинг турмуш тарзида нафосат марказий ўринни эгаллаганидан феъл-атворида артистизмга мойиллик яққол намоён бўлади. Ахир, аҳоли орасида «аёл кишининг макр-хийласи қирқ эшакка юк бўлиши» ҳақидаги иборалар бежиз пайдо бўлмаган.
Масаланинг биз учун муҳим жиҳати замонавий тараққиётда аёлнинг миллий-маънавий қиёфасини ижтимоий мақом маъносида кўрмоқ орзусидир. Бугун Ўзбекистон ҳам дунёнинг глобаллашуви, айниқса, интернет ахборот коммуникация тизими таъсирида кириб келаётган «оммавий маданият» хавфидан четда эмас. Хорижий давлатлар билан алоқаларнинг беқиёс кенгайиши туфайли ҳаммамиз турли ғоялар гирдобида яшаяпмиз. Жамиятда миллий-ахлоқий қадриятларнинг қадрсизланиши, янгича ижтимоий муносабат ва ўзгаришлар қарор топиши шундан далолат беради.
Шарқона қиз тарбиясида боланинг покизалиги, хушмуомалалиги, кийинишда танасининг тўла либосланиши, уй ишларида моҳир чевар ва пазандалиги, оилавий алоқаларда ҳалимлик, отаси, ака-укаларига беғараз саранжом-саришталик хизматини адо этиши, уларнинг сўз ва шаънини ҳар қадамда ҳис этиши, онасининг ёнида меҳрибон ёрдамчи сифатида уй юмушларини тоқат билан эгаллаши асосий мезонлар саналади.
Шўролар тузуми даврида болалар боғчасидан тортиб барча соҳаларда тенглаштириш сиёсати натижасида ўғил болалар билан қизларни боғчада ёнма-ён ётиши, партада бирга ўтириши, маросимларда қучоқлашиб вальсга тушиши «жинсий уйғунлашув»да муҳим омил бўлди.
Қиз бола ўғил болалар билан бирга яшаши ва ўқиши натижасида нафосатидан жасорат томон шаклланди. Ўғил болалар эса феълидаги зарурий жасоратлиликдан мосуво бўлиб, «гўзал йигитча»га айланди.
Айниқса, турли ёшлар ташкилотлари қизларни фаолликка ундовчи чақириқлари билан ота-оналарининг измидан чиқариб, қиз болани сиёсий йўлга солди. Биз сунъий асосда хотин-қизлардан турли қаҳрамонлар ясаганимизни ҳеч ким инкор этолмайди.
Охир-оқибат, қиз бола ҳатто тамаки ва алкоголь билан ҳам ошно бўлди. Эндигина юз очган ғунчада жасорат гуллаб, оммавий жойларда ҳар хил ҳолатда юриш, кийинишда оврўпочалашув одатий ҳолга айланди. Бу даврда ўғил болалар билан бирга ўтириш, жамоавий ҳаётда таналарини бир-бирига «тегиб кетиши», кейинчалик қўл бериб, қучоқлашиб, айниқса, ўпишиб кўришиш қиз болани нафақат нафосат дунёсидан айириши, балки эстетик руҳий ҳиссиётида жиддий ўзгаришлар ясашга олиб келди.
Кучини кўз-кўз қилаётган кумушлар
Яқин вақтларгача қизлар оилада уй ишлари, айниқса, ошхона маликаси ҳисобланар, бичиш-тикиш санъатини момо ва оналаридан ўрганар эдилар. Энди замонавий буви ва оналаримиз қизларимизни турли ўқув марказларида ўқитиши турмушга чиқишнинг муҳим шартига айланди. Шу ўринда нафосатга жиддий эҳтиёж туғилганини қизларнинг «замонавий оқ тўй кўйлаклари» билан изоҳлаймиз. Энг қизиғи, қизларни ўғил болалардан ўзини олиб қочиш, бегона кўзлардан асраш каби хислат ўрнига намойишкороналик ўғил болалардан кўра қизларда кўринмоқда. Биз тўй кунлари нафақат келин, балки куёв йигитларни ҳам гўзаллик салонларига бориши ҳақидаги гапни эшитиб, тўғриси, ишонмадик. Афсуски, бу ҳолат тобора урфга айланмоқда.
Яна бир мулоҳазамизни талабчан ўқувчи тўғри тушунишини жуда-жуда хоҳлардик. Ўзбекистонда қизлар спортининг ривожида ўзига хосликни унутмаслик керак. Европада аёллар спорти эркаклар спорти билан айқаш-уйқаш бўлиб кетгани Европанинг бизнес муаммоларини ечишнинг янги йўлларини қидириши, деб ҳисоблаш мумкин. Бизда эса ҳамма нарсани ўйламай-фикрламай кўчириш миллий менталитетдан узоқлаштиради. Спортнинг қизлар учун оғир бўлган соҳаларида иштироки ҳам қиз бола миллий қиёфасида ўзгаришларни ясайдики, бу миллий қадриятларга уйғун эмас. Ахир Кумушнинг қўл-оёқ мушаклари эркакларникидек, муомаласи эса «алпомишона» бўлишини қандай тасаввур этиш мумкин?! Бу Отабекнинг феъл-атворидаги эрлик фазилатларини жиддий синдирмайдими?
Нобель мукофоти соҳиби Ч.Ломбразъе «Эркакда ҳақиқий эрлик фазилатларини аёлдан бошқа киши тарбиялай олмайди, аёл ўзининг унга тегишли экани, унда ўз ҳимоячи-боқувчисини кўриши билан эркакни эркак қилади», деганда ҳақ эди. Дарҳақиқат, қиз бола уч ёшидан бошлаб ўз жинсини англаши ҳамон ўғил болалар билан муносабатини тартибга солади. Оилада қиз тарбияси нозиклиги, унинг ўғил болалар билан муносабатини шакллантиришга қаратилган. Шу маънода, бундан қирқ йил олдин она ўғлини мактабга қизларга қўполлик қилма, дея кузатган бўлса, бугун қизига худди шу гапни айтади.
«Қуролланган қўйлар «ҳужуми»
Ўзбек қизлари кунни кун, тунни тун демай юртимиз равнақи йўлидаги фидойи меҳнатларига иқроримизни баён этган ҳолда жамиятимиз тараққиётида жинс тарбияси бузилиши ижтимоий оғишга олиб келиши масаласида фикр билдирдик, холос. Зеро, жамиятдан бир-икки қадам олдинда юриб, ижтимоий комиллигимиз йўлидаги ижобий ва салбий томонларни жамоатчилик муҳокамасига қўйиши зиёлининг бурчидир.
Ғарбона цивилизация аёлга бўлган муносабатдаги хатоси туфайли бугун «ё ҳаёт, ё мамот» масаласини бошдан кечирмоқда. Аёлларнинг «эркакларга ҳужуми» даври бошлангани туфайли мутахассислар суд орқали никоҳ ва туғилган болага оталик ҳуқуқи ва моддий таъминоти билан боғлик муаммолар гирдобига тортилди. Айни вақтда дунё миқёсида аёлнинг бола тарбиясидан «совуш» ҳолати кузатилмоқда.
Ғарб жамиятида феминизм ҳаракати туфайли оила деган муқаддас макон вайрон бўлди. Ёлғиз она, ташландиқ болалар сони, боз устига бир жинсли никоҳ каби жирканч ижтимоий касалликлар келиб чиқмоқда. Аёлнинг ижтимоий мақоми ва роли ўзгариши туфайли эркакнинг эрлик менталитети нобуд бўлди. Инсон зотида жинснинг мақоми ва функцияси ўзгариши ижтимоий ҳалокатга олиб келиши муқаррар. Айниқса, қиз боланинг тарбиясидаги битта хато ҳам оиланинг бузилишига олиб келадики, унинг илк «чилги пази» юртимизда намоён бўлмоқда. Биз ҳар қандай садоқатли эр ўз оиласи, фарзандларини ташлаб ўзга аёл билан турмуш қуриб яшашига иқрор бўлсакда, аёл боласини ташлаб ўзга эркак билан турмуш қуришини девинатлик кўрсаткичи, деб ҳисоблаймиз. Шу ўринда эр ўз фарзандини сотиши у ёқда турсин, она ўз фарзандини сотиши ҳолатини қандай изоҳлаш мумкин?..
Республикамиз миқёсида ҳар йили бекор қилинаётган никоҳларнинг сабабларини социологик ўрганиш вақти аллақачон етиб келгани маълум. Шу маънода социология соҳасида етарли даражада илмий тадқиқот ва таҳлилларни ўтказишга қодир, давлат тараққиётига таъсир этувчи омилларни очиб берадиган мутахассисларга эҳтиёж борлигини юқоридаги далиллар тасдиқлайди.
Миллат миллий мақоми ва тараққиётида қизларнинг бўлғуси она–тарбиячи бўлиши билан ҳал қилувчи роль ўйнаши бизни ташвишлантиради. Қиз болани нафиса, латифа, наргиза, гулнора, гулбаҳор, гулсевару-гулчирой каби сифатлари бўлса, Кумушнинг руҳи шод бўлармиди? Оила деган кўрғоннинг устунлари мустаҳкам бўлиб, давлатимизнинг барқарорлиги таъминланарди. Хотин-қизларнинг эркаклар билан тенглиги деганда жисмоний тенгликни назарда тутмаслик, аёлни маънавий-ахлоқий муносабатларда фуқаролик тенглигини назарда тутиш зарур.
Қизлар ажойиб тадбиркор бўлиб, ўғилларимиз яхшигина «уй бекаси»га айланиб қолаётгани каби ҳолатларга беэтибор бўлмайлик, ўзимизни кўриб кўрмаганга олмайлик!
Баъзи ҳолатлар шахснинг психологиясида, айниқса, аёлнинг руҳиятида латифалик ва лобарликка таъсир этиши мумкин. Биз республика миқёсида аёл қандай ҳаётни хоҳлаши ҳақида социологик тадқиқотларни ўтказмаганмиз.
Мактаб таълимида қизлар учун ҳафтада икки соат «Маликалик сабоқлари» алоҳида ўқитилса яхши бўларди. Ўғил болаларга эса «Темурбеклар» ҳарбий таълими эркак фазилатини шакллантириб, жиддий ижобий таъсирга эга бўлади.
Бир неча оммавий жойларда ёш сингилларимизнинг эркаклар билан «даҳанаки жанги»га гувоҳ бўлдик. У ерда айб йигитда бўлмаса-да, шундай ҳақоратларни бўйқиздан эшитдикки, ҳатто илон бу сўкишлардан нафақат пўстини, балки гўштини ҳам ташлайди... Айни вақтда интернет сайтларидаги видеороликлар билан далиллашга ҳожат ҳам йўқдир. Эзгулик ва ёвузлик ижтимоий тараққиётда шаклланар экан, қиз бола тарбияси бўлмаса миллат келажагига соя тушади. Барча миллий ғам-ташвишларимиз гендер тарбиясидадир. Зеро, буюк олим Ю.Харари «Қуролланган қўйлар қуролланган бўрилардан хавфлидир», деганда инсоният жамияти ўз қонунларига таянишига эътибор қаратган. Агар замондошларимиз оила даврасида ўзларининг мактаб ёки олийгоҳга кетаётган қизлари ва сингилларига бир бора эътибор бериб қўйсалар, муродимиз ҳосил бўлар эди.
Абдирашид МИРЗАҲМЕДОВ,
Наманган мухандислик-технология институти доценти
Manba: od-press.uz
