Гонконг мустақиллигининг тугаши: Дунё халқларига қандай аҳамияти бор?
Хитой ҳукумати бу ҳафта Гонконгда амалга киритиши режалаштирилаётган Хавфсизлик тўғрисидаги қонунни хитойлик мутахассислар 1997 йилда Британия мустамлакаси ҳукмронлиги тугаганидан кейин кучга кирган келишувнинг самарали якуни деб таърифлайди, унга кўра Гонконг расмий равишда Хитой Халқ Республикасининг таркибига кирган, аммо анчагина сиёсий эркинликларни сақлаб қолган эди.
– Агар қонун қабул қилинса, унда “битта мамлакат ва иккита тизим" расман ўчирилади", – деди демократ депутат Деннис Квок журналистларга. – Бу Гонконгнинг охири бўлади".
Глобал миқёсда ушбу қонун Хитой ва Ғарб ўртасидаги муносабатларнинг янада чуқурроқ ўзгаришини англатиши мумкин.
Маҳаллий матбуотнинг хабарларига кўра, янги қонун "чиқиш, ташқи аралашув, терроризм ва марказий ҳукуматни ағдаришга қаратилган барча фитна ҳаракатлари ва ҳар қандай ташқи аралашувни" тақиқлайди. Хитой бошқарувига қарши бўлганлар фикрича, қонун Гонконгнинг сиёсий мустақиллиги ва сўз эркинлигига тўғридан-тўғри таҳдид солади. Шунга ўхшаш қонун 2003 йилда Гонконг қонун чиқарувчи органи томонидан таклиф қилинган, аммо оммавий норозиликлардан кейин бекор қилинган. Бу сафар, Хитой ҳукумати қонунни Пекиндаги ҳар йили ўтказиладиган Миллий Халқ Конгрессида қабул қилиб, Асосий Гонконг конституциясига қўшиб, маҳаллий Гонконг қонунини бузмоқда. (Асосий қонун аллақачон ушбу қонуннинг келажакда қабул қилинишини талаб қилади.)
Қонуннинг "қайта тирилиши" ўтган йили Гонконгдаги оммавий норозиликларга тўғридан-тўғри жавобдир, бу коммунистик раҳбарлар Гонконгдаги маҳаллий ҳокимият идоралари энди шаҳарни мустақил равишда бошқара олмасликларининг белгиси сифатида қабул қилишди. Афтидан, партия коронавирус даври чекловларидан фойдаланиб, бу оммавий норозилик намойишини ташкил қилишни қийинлаштиради деган фикрда бўлса керак. Шунга қарамай, кўча намойишлари 100 фоизлик эҳтимол билан ўтказилиши мумкин, дейди "azon.uz".
Катта эҳтимол билан, АҚШ ҳам бу ҳақда ўз нуқтаи назарини билдиради. Чоршанба куни янги қонун эълон қилинишидан олдин бўлиб ўтган матбуот анжуманида, Давлат котиби Майк Помпео
Гонгконгдаги демократия фаолларининг яқинда ҳибсга олинганини таъкидлаб деди:
"Гонконгни Хитойдан "юқори даражадаги автономия" олган шаҳар сифатида тан олиш тўғрисидаги қароримиз ҳанузгача қабул қилинмаган. Биз у ерда бўлаётган воқеаларни диққат билан кузатмоқдамиз".
АҚШ қонунларига мувофиқ, Гонконг Хитойдан алоҳида иқтисодий бирлик ҳисобланади, шаҳар товарларига АҚШ томонидан Хитой учун ўрнатилган тарифлар қўлланилмайди. Помпео ўтган йили Конгресс томонидан қабул қилинган Гонконгдаги Инсон ҳуқуқлари ва демократия тўғрисидаги қонунга ишора қилиб, Давлат департаментидан ҳар йили Гонконг ушбу махсус мақомни кафолатлаш учун Хитойдан зарур мухториятни ушлаб туришини тасдиқлашни талаб қилган. Ушбу мақомнинг бекор қилиниши АҚШ савдосига жиддий таъсир кўрсатиши мумкин: Гонконг АҚШнинг 21-чи энг йирик савдо ҳамкори бўлиб, 2018 йилда умумий савдо ҳажми 43,8 миллиард долларни ташкил этган. Хитой ташқи ишлар вазири Помпеонинг сўзларига жавобан уни шантаж ва Хитойнинг ички ишларига аралашишда айблади.
Президент Трамп ҳеч қачон Гонконг тақдирига алоҳида эътибор қаратмаган. Ўтган ёзда норозилик намойишлари бошланганда, у Си Цзинпинни ўзини босиқ тутгани учун мақтади. Ноябр ойида у савдо музокаралари ўртасида Си Цзинпинга кераксиз қаршилик кўрсатмаслик учун Гонконгдаги Инсон ҳуқуқлари ва демократия тўғрисидаги қонунга вето қўйишни ҳам таклиф қилиб:
“Мен Гонконгни қўллаб-қувватлайман. Мен озодлик тарафдориман. Мен, шунингдек, биз интилаётган барча нарсани қўллаб-қувватлайман: биз тарихдаги энг йирик савдо битимини имзолаш арафасидамиз", деган эди.
Бироқ, энди сиёсат ўзгарди. Трамп савдо шартномасига қизиқиши йўқолганга ўхшайди, чунки у COVID-19 пайдо бўлишида Хитойни айблаяпти ва қайта сайланишга тайёргарлик кўрмоқда. Энди у Хитойга нисбатан демократлардан кўра қаттиқроқ муносабатни намойиш этади. Трамп, эҳтимол Гонконг, Тайван ва Жанубий Хитой денгизи каби мунозарали масалаларда қатъий позицияни қўллаб-қувватлаётган шафқатсиз маслаҳатчиларни тинглаши мумкин. Вашингтонда, шунингдек жамоатчилик ва ишбилармон доиралар орасида улар Америка ва Хитой иқтисодиётларини "ажратиш" ғоясига тобора кўпроқ мойил бўлмоқдалар.
Помпео айтганидек:
“Бир неча ўн йилликлар давомида биз уларнинг режими савдо, илмий тажриба алмашиш, дипломатик алоқалар туфайли уларга Жаҳон савдо ташкилотига киришга имкон яратиб, бизга ўхшаб қолади деб ўйлагандик. Аммо бу содир бўлмади. "Биз Пекиннинг озод халқларга нисбатан мафкуравий ва сиёсий душманлик даражасини жуда кам баҳоладик."
Эҳтимол, тўлиқ ажратиш мумкин эмасдир, аммо ўсиб бораётган геосиёсий кескинликлар ва савдонинг пасайиши Гонконг учун зарарли ҳисобланади, унинг гуллаб-яшнаши Хитойнинг ўсиб бораётган иқтисодиёти ва Ғарб ўртасидаги боғловчи роли билан боғлиқ. Гонконгнинг қонуний ва молиявий мустақиллиги шаҳарни Хитойда бизнес қилишни истаган халқаро компаниялар учун жозибали жойга айлантирди. CRS маълумотларига кўра, АҚШнинг 290 компанияси Гонконгда штаб-квартира очган. Худди шундай, Хитой фирмалари Гонконгда ташқи савдо кўприги сифатида дўкон очган.
Аммо Гонконг Хитой учун аввалгидан кам аҳамиятга эга: 1997 йилдаги 18,4% билан солиштирганда ҳозирда у мамлакат ялпи ички маҳсулотининг 2,7% ини ташкил қилади. Эҳтимол Пекин раҳбарлари унинг мухторияти энди уларнинг "бош оғриғига" лойиқ эмас, деган хулосага келишгандир.
Гонконг глобал иқтисодиётда ҳал қилувчи рол ўйнайди, чунки Хитойнинг ўсиши ва глобал иқтисодиётга қўшилиши ҳар қандай мафкуравий тафовутларни бартараф этиб, барчага фойда келтиради деган ғоя ҳанузгача мавжуд. Гонконг мухториятининг тугаши ҳам ана шундай некбинликнинг тугашини англатади.
