Закоти бериладиган ва берилмайдиган ҳайвонлар
Фақат далада ўтлайдиган, яъни йилнинг кўп қисмида яйловда боқиладиган ҳайвондангина закот бериш фарз бўлади. Кичикларидан ҳам берилмайди. Илло, катталарга тобе бўлсалар, берилади. Иш ҳайвонларида ҳам закот йўқ.
Ҳанафий мазҳаби бўйича, агар ҳайвонлар фақат қўзи, улоқ, бузоқ ёки бўталоқдан иборат бўлса, улардан закот олинмайди. Чунки қирқта сут эмадиган қўзиси ёки бешта сут эмадиган бўталоғи бор одам бой ҳисобланмайди. Аммо оналарига қўшиб болаларидан ҳам закот олинади.
Чорва ҳайвонларидан закот олишда бир сон билан иккинчисининг орасида кўп сон қўйиш, масалан, қўйда 40тадан 120тагача битта, 120тадан 200тагача иккита қўй закот олиш ўша кичик болалари эътиборидан бўлган. Ҳанафий мазҳабининг бу қавли кўпчилик томонидан қўллаб-қувватланган.
Чорва ҳайвонларининг ишчисидан, яъни аравага, омочга қўшиладиган, юк ташишга ишлатиладиган, миниладиган, обжувозда, сув чиқаришда ёки шунга ўхшаш ишларда фойдаланиб туриладиганидан закот олинмайди. Чунки бундай ҳайвонлар ҳожати аслия ва иш воситаси ҳисобланади, ўсувчи мол эмас. Қолаверса, уларни ишга солиб топилган нарсалардан закот чиқарилади. Ана ўша закот йўлида хизмат қилганлари учун ҳам уларнинг ўзларидан закот олинмайди.
Бунга далиллар қуйидагилар:
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ишчи қорамолларда садақа йўқ», дедилар».
Дорақутний ривоят қилган.
Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ул зот алайҳиссолату вассалом:
«Ер ҳайдовчи ҳайвондан садақа йўқ», дедилар».
Дорақутний ривоят қилган.
Амр ибн Шуъайб отасидан, у бобосидан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ишчи(ҳайвон)лардан садақа йўқ», дедилар».
Дорақутний ривоят қилган.
Закотга олинадиган ҳайвонлар
Ўртачасини олиш вожибдир. Агар топилмаса, закотчи кичигини олиб, устига қўшимча олади ёки каттасини олиб, ортиғини қайтаради.
Демак, закотга маълум бир ёшдаги ҳайвоннигина олиш кераклиги аён бўлди. Яна закотчи ўша ёшдаги ҳайвоннинг энг яхшисини ёки энг пастини эмас, ўртачасини олиши лозим.Агар бундай сифатдаги ҳайвон топилмаса, пастроғини олиб, қолганига қиймат қўшиб олади ёки яхшисини олиб, ортган қийматни закот берувчига қайтаради.
Закот олиш пайтида туялар сонига биноан маълум ёшдаги ва сифатдаги туяни закотга олиш керак бўлиб қолди, дейлик. Лекин ўша ёшдаги ва сифатдаги туя мазкур туялар ичида йўқ. Нима қилинади? Лозим бўлган туядан кўра кичикроқ ёшдаги туя олинади-да, камига ўртачасини нархлаб, пул шаклида олинади. Агар лозим бўлган туядан катта ёшдаги туя бўлса, буни ҳам қабул қилса бўлади. Аммо ортиғини садақачи – закот омили (ишчиси) закот берувчига ўртачасини нархлаб, ундан ортганини пул шаклида қайтариб беради. Ушбу қоида бошқа ҳайвонларда ҳам ўзига мос равишда ишлатилади. Агар кичик ёшдаги урғочи ҳайвон ўрнига катта ёшдаги эркак ҳайвон олинса, ҳеч нарса олинмайди. Мулоҳаза қиладиган бўлсак, закотга олинадиган ҳайвонларда урғочиси устун кўрилади. Бунда урғочи ҳайвоннинг камбағаллар қўлига тушиб, кўпайиши назарда тутилган.
Бунга қуйидаги ҳадис далил қилиб олинган:
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абу Бакр розияллоҳу анҳу унга Аллоҳ Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга амр қилган садақа фарзини ёзганида қуйидагилар ҳам бор эди:
«Кимнинг ҳузуридаги туяси закотига жазаъа берадиган даражага етса-ю, унинг жазаъаси бўлмай, ҳиққаси бўлса, ундан ҳиққа қабул қилинади ва у билан бирга имкони бўлса, иккита қўй ҳам олинади. (Агар қўй бериш) имкони бўлмаса, йигирма дирҳам олинади. Кимнинг ҳузуридаги(туя)си ҳиққани закотга берадиган даражага етса-ю, унинг ҳиққаси бўлмай, жазаъаси бўлса, ундан жазаъа қабул қилинади ва садақачи унга йигирма дирҳам ёки иккита қўй беради. Кимнинг ҳузуридаги(туя)си ҳиққани закотга берадиган даражага етса-ю, унинг ҳиққаси бўлмай бинти лабуни бўлса, ундан ўша қабул қилинади ва у яна иккита қўй ёки йигирма дирҳам беради. Кимнинг закоти бинти лабунга етса-ю, унинг ҳиққаси бўлса, ундан ҳиққа қабул қилинади ва садақачи унга йигирма дирҳам ёки иккита қўй беради. Кимнинг закоти бинти лабунга етса-ю, унда у йўқ бўлса ва унинг бинти мухози бўлса, ундан ўша қабул қилинади ва яна йигирма дирҳам ва иккита қўй ҳам беради. Кимнинг закоти бинти мухозга етса-ю, унда у бўлмай, бинти лабун бўлса, у қабул қилинади ва садақачи унга йигирма дирҳам ёки иккита қўй беради. Агар унинг кўнгилдегидек бинти мухози бўлмаса-ю, бинти лабуни бўлса, ўша ундан қабул қилинади ва у билан бирга қўшиб ҳеч нарса бермайди».
Бухорий, Абу Довуд ва Насоий ривоят қилишган.
Маълумот "Кифоя" китобидандан олинди
