Олимларнинг зилзилаларни ишончли прогноз қилишига бир қадам қолмоқда
Олимларнинг зилзилаларни ишончли прогноз қилишига бир қадам қолмоқда.
1000 дан ортиқ сайтлардан олинган сейсмик маълумотлар сейсмик минтақалардаги ёриқлар кучи ва зилзилалар кўлами ўртасидаги боғлиқликни борлигини кўрсатди, бу бизга маълум бир ҳудуднинг йирик сейсмик ҳодисага қанчалик яқинлигини аниқлаш имконини беради.
Тинч океанининг "Оловли ҳалқаси"да жойлашган Япония дунёдаги энг зилзилага мойил мамлакатлар қаторига кириб, ҳар йили бу ороллар мажмуасида 100 000 дан ортиқ кичик силкинишларни бўлди ва катта зилзила хавфи доим давом этади. Муҳим кучли зилзилаларни қачон содир бўлишини ҳали прогноз қилиш имкони бўлмаса-да, япон сейсмологлари тез-тез кичикроқ силкинишларни синчковлик билан ўрганиб, ер қобиғидаги кучли ва талофатли зилзилаларни келтириб чиқарадиган жараёнлар ҳақида тўлиқ тасаввурга эга бўлишга ҳаракат қилмоқдалар.
Япониянинг Kyushu ва Tokio университети тадқиқотчилари сейсмик фаолликни мисли кўрилмаган даражадаги тафсилотлар билан ўрганиб чиқиб, ёриқнинг кучи ва кучли зилзилалар ўртасидаги боғлиқликни аниқладилар. Nature Communications журналида чоп этилган ушбу тадқиқотда, носозликнинг кучи b катталигига ва шунинг учун кучли зилзила эҳтимолига таъсир қилади деб тахмин қилинади. "B катталиги" деб аталадиган ифода сейсмологияда зилзилаларнинг частотаси ва кучи ўртасидаги боғлиқликни тавсифловчи жуда муҳим доимийдир, b нинг паст қиймати кучли зилзилаларнинг улуши юқори эканлигини англатади, b нинг юқори қиймати эса кичик зилзилаларнинг улуши юқори эканлигини англатади.
B катталиги жойлашувга қараб ҳам, вақт ўтиши билан ҳам ўзгариши мумкин ва кўпинча кучли зилзиладан олдин камайиши ҳақида хабар берилади. Олдинги тадқиқот шуни кўрсатдики, b катталигининг пасайишига носозликка таъсир қилувчи юкларнинг кўпайиши сабаб бўлган. Шундай қилиб, ушбу тадқиқот шуни кўрсатадики, носозликнинг кучи ҳам ҳал қилувчи омил ҳисобланади.
Олимлар тадқиқот давомида 2000 йилда 7,3 магнитудали Ғарбий Тотторидаги кучли зилзила эпицентри атрофидаги ҳудудда содир бўлган сейсмик таъсирларни таҳлил қилишди. Бу ҳудудга 1000 дан ортиқ сейсмик станцияларни ўрнатиш орқали тадқиқотчилар мисли кўрилмаган аниқлик даражасида сейсмик кузатувларни ўтказишга муваффақ бўлишди. Жуда кўплаб сенсорлар ёрдамида тадқиқотчилар ёриқларнинг энг кичик ҳаракатини, шунингдек, ер қобиғидаги ҳар бир ёриқнинг йўналишини аниқлашлари мумкин эди. Ушбу ноёб ва қимматли маълумотлардан фойдаланиб, тадқиқот гуруҳи стресс майдоларини (муваффақиясизлик пайтидаги ҳар бир носозликка таъсир қилувчи турли хил стресс йўналишлари) баҳолай олдилар ва камчиликларни "кучли" ёки "кучсиз" деб тавсифлади.
Стресс соҳасидаги ҳисоб-китобларга асосланиб, тадқиқотчилар хато кучлари бўйича таснифланган бир гуруҳ ҳодисалар учун b қийматини ҳам тахмин қилишди. Улар кучли ёриқлар b қийматларининг пастлигини беради, бу кучли зилзилалар эҳтимолини кўрсатади, заиф ёриқлар еса юқори b қийматларига эга, бу еса кучли зилзилалар эҳтимоли пастлигини кўрсатади.
B қийматларига таъсир қилувчи омилларни яхшироқ тушуниш орқали тадқиқотчилар зилзилаларни аниқ прогноз қилишга яқинлаша олишларига умид қилишмоқда ва тадқиқотлар давом эттирилмоқда.
