Алишер Навоийнинг биз билмаган томонлари

Алишер Навоийнинг биз билмаган томонлари
Бугун 9 февраль. Шеърият мулкининг қуёши, Амирул кабир , Амир ул-муқарраб унвонларига мушарраф бўлган буюк бобокалонимиз Низомиддин Мир Алишер Навоий таваллуд топган кун.

Биз мактаб даврлариданоқ бу улуғ зот ҳақида кўплаб маълумотларни эшитиб улғайганмиз.

Бугун Алишер Навоий деганда, нафақат улуғ шоир, мутафаккир, шу билан бирга буюк қалб эгаси, саховатпеша инсон кўз jлдимизда намоён бўлади. Аммо ҳали ҳам таълим муассасалари саҳналаридан олиб ташланмаган Навоий ва Гули монологи сингари сийқаси чиққан кўринишлар одамни ўйга толдиради. Тасаввуфона асарлари билан оламни ларзага солган бобомизга бошқача теранроқ кўз билан қараш пайти келмадимикан?

Тобора қадри ошиб бораётган замонавий ўқитувчилар наҳот Ғиёсиддин Хондамирнинг Макорим ул-ахлоқ асари билан таниш бўлмасалар. Бугун сизга Ҳазрат Навоийнинг ҳаёти ва фаолияти билан боғлиқ қизиқарли маълумотларни ҳавола этамиз.

Навоий меърос сифатида отасидан қолган ўзига тегишли сармояни тадбиркорлик билан ишлатиб, қисқа муддатда бойиб кетган. У, асосан, боғу-роғлар яратган, деҳқончилик ишларига эътабор қаратган. Навоий ҳазратларига тегишли барча ерлар 500 жерибни ташкил этган. Олинган даромадлар маданий-маърифий иншоатлар, обод манзиллар барпо этишга, хайрия ишларига, илмга сарфланган.

Навоий Ҳиротдаги Инжил анҳори бўйига ҳовли қурдирган. Унинг майдони 30 жериб (0,25 сотих)дан иборат бўлган. Меҳмонхонада 100 дан зиёд одамга дастурхон ёзса бўлар экан.

Навоийга тегишли савдо расталари ҳам бўлган, улар энг гавжум бозорларда жойлашган. Ушбу савдо расталарида тошу тарозининг тўғрилиги, харидор ҳақига хиёнат қилмаслик, олиб келинган молга йўл харажатларидан ташқари ортиқча пул қўймасликни шахсан Навоий ҳазратларининг ўзлари назорат қилиб турганлар.

Навоий бир гал Ҳусайн Бойқаронинг давлат хазинасида харажатлар кўпайиб кетган пайтда, солиқлар халқдан йиғилса, аҳли муслимга жабр бўлур, дея ўз ҳисобидан 25000 динорни тўлаб юборган.

Навоий ўзи барпо этган мадрасаларнинг мударрислари, талабалари, ҳатто ошпаз ва фаррошига ҳам серсаховатлик билан маош тўлаб юрган. Энг илмли талабаларга шахсан Навоийнинг ўзи ойига 24 олтин пул ва йилига беш қоп ошлик берган. Ўша вақтда талабанинг бир ойлик нафақасига 5та семиз қўй олиш мумкин бўлган.

Навоий ҳувиллаб ётган Гузургоҳ даштини 4-5 йил ичида обод масканга, серҳосил ерга, кўркам қишлоққа айлантирган. Буни кўрган Ҳусайн Бойқаро ҳайратдан ёқа ушлаган.

Навоийнинг отасидан қолган меърос, ўзига давлат амалдори сифатида ажратилган молу мулк ва ерлардан келадиган даромад кунига 18000 шоҳруҳий динорни ташкил этган.

Навоий отасидан қолган мол-мулкни, тўплаган жами бойликларини халқ учун 300дан зиёд иншоат барпо этишга сарфлаган.

Навоий 3 марта ҳаж зиёратига отланган. Лекин турли сабаблар билан унга ҳажга бориш насиб қилмаган.

Яҳёхўжа УЛУҒХЎЖАЕВ.

P.S. Ушбу маълумотларни йиғишда Умид Бекмуҳаммаднинг Навоий армонлари номли тарихий-илмий эсселар китобидан фойдаланилди.