Оилада ким раҳбар?
Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилади:
Эркаклар хотинлари устида раҳбардирлар. Бунга сабаб Аллоҳ бировларини бировларидан (яъни, эркакларни аёллардан) ортиқ қилгани ва эркаклар (хотинлари ва оилалари учун) ўз мол-мулкларидан сарф-харажат қилганларидир.
(Нисо сураси, 34-оят)
Аксарият эркаклар томонидан бўладиган жамийки ҳаракатлар, интилишлар, бунёдкорлик, кашфиётлар, қаҳрамонликлар, ютуқлар ва жангу жадаллар ва ҳоказоларнинг ортида охир-оқибат, аёлнинг ризолиги, эътибори, эътирофи, меҳри, севги-муҳаббатини қозониш истаги ётади.
Масалан, Чин шаҳзодаси Фарҳодга сув етишмовдимики, Арманистонга келиб, тоғни талқон қилиб, сув чиқаради?! Йўқ, унга Шириннинг севгисини қозониши муҳим эди. Тарихдан бундай мисолларни сон-саноқсиз келтириш мумкин. Не-не улуғ салтанатларнинг пайдо бўлиши ва инқирози тарихи синчиклаб ўрганилса, аксарият ҳолларда аёлларнинг ҳал қилувчи иштирокини албатта кузатасиз.
Масаланинг иккинчи жиҳати бор: қанча қатъият ва саъй-ҳаракатлар билан суюклисига эришган эркак, сўнгра аёлига қай даражада “бўйсуниши” керак? Дарров тан оламиз: саволни бу тахлит қўйиш – мутлақо ноўриндир. Ҳаётда турли масалалар юзасидан аёли билан бамаслаҳат иш тутиш, аёли “чизган чизиқ”дан чиқмаслик, инон-ихтиёрини буткул унга топшириш – ҳар кимнинг ўз шахсий ишидир. Ўшандайларга қарата: “Эркакдай бўл”, дея “маслаҳат” бермоқчи эмасмиз.
Аммо, оилада ким етакчи бўлса, фарзандлар ҳам кўпроқ ўшанга эргашишади. Зеро, фарзандлар отадан андиша қилибми, ё ҳайиқибми, кўп ҳолларда ўз дардларини онага айтадилар. Бирор ишга жазм этсалар, аввало онага маслаҳат солишади. Она қай қарорга келса, болалар учун шу маъқул бўлади. Натижада, оилада отанинг обрўси тушади, қадри пасаяди.
Мутахассисларнинг фикрича, одамларнинг тахминан 70 фоизи бошқалар фикрига қараб иш юритишади. Фақат 30 фоиз одамларгина ўз мустақил фикрига эга.
Балки, шу 30 фоизнинг ҳам аксариятини аёллар ташкил қилар?
Сир эмаски, уйда аёл эркакка ғоя ва маслаҳат беради, қўллаб-қувватлайди, илҳомлантиради, мақсад сари йўналтиради, рағбатлантиради ва ҳоказо. Эркак эса булардан куч-қувват олиб, таъбир жоиз бўлса, тоғни талқон қилади, қаҳрамонликлар кўрсатади. Ёки, бир донишманд сўзи билан айтсак, “Эрнинг жамиятга кўрсатган таъсири – хотиннинг эрга ўтказган таъсирининг аксидир”.
“Аёл овозининг нафислиги билан эридан устун турмоғи лозим”, - дейди Маҳмуд Қошғарий. Аёл овозининг майин бўлмоқлиги эса унинг ботинига кўп жиҳатдан боғлиқ. Ботинида бўронлар гувиллаб турган аёлнинг овозиям шиддатли, ташвишли бўлади. Аёлнинг биринчи вазифаси оилани бошқариш эмас, келажак учун соғлом насллар бериш, иссиқ меҳри, тенгсиз жозибасига қорилган гўзал тарбияси билан миллатни оёққа турғазишдан иборат. Бунинг учун аёлнинг ўзи соғлом бўлиши шарт.
Аслида, аёлнинг маслаҳатига қулоқ тутиш – Одам Атодан қолган суннат, дейиш мумкин. Ахир, нима бўлганидаям, Момо Ҳаво, бобомизни ўша тақиқланган мевани тотиб кўришга кўндирганлар-ку. Одам отамиз, Момомизнинг таклифига рўйхушлик берганлар-да. Лекин, бу рўйхушлик қандай оқибатга олиб келди?
Ўтмишда кўплаб саркардаларнинг ҳалокатларига, Ҳусайн Бойқаронинг хатоларига кимлар сабабчи бўлганини бир эсга олинг. Аълоуддин Муҳаммад Хоразмшоҳ, юрт учун ҳаёт-мамот масаласида онаси Туркон хотуннинг йўриғига бўйсунгани қандай оқибат келтирди?
Балки, шунинг учундир, буюк Соҳибқирон бобомиз Амир Темур ҳазратлари авлодларга мана бундай ўгитни ёзиб қолдирганлар: “Хотинлар билан фақат улар айтганининг тескарисини қилиш учунгина маслаҳатлашиш керак”.
Қанчалик ғалати туюлмасин, уйлангандан сўнг, аксарият эркакларда ғаройиб руҳий ўзгаришлар содир бўлади. Анча-мунча асов йигитлар ҳам “босилиб” қолишади. Руҳшуносларнинг изоҳича, бу муҳаббат эмас, “муроса”. Айрим эркаклар эса, на муҳаббат, на муроса, дейишади. Мардона тан олиб, мазкур ҳолатни “хотиндан қўрқиш”, деб аташади. Юқорида, оилавий ҳаётда муросаю-мадора қилишлик – ҳар кимнинг ўз шахсий иши, дедик. Лекин шунда ҳам ота-она, дўст-биродарлар, маҳалла-куй назарини эътиборга олиш – оқил эрлар ишидир.
Муросаи-мадоранинг чегараси қаерда? Бу “чегара”дан кейин хотиндан қўрқиш бошланадими, ёки “хотинқули”ликми? Балки, Аллоҳ ҳукмини инкор этишдир? Худо кўрсатмасин.
Имом Аҳмаддан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар:
“Уч киши борки, Аллоҳ таоло уларга жаннатни ҳаром қилган: ароққа муккасидан кетган, оқ бўлган, аҳлида ифлос иш (зино) содир бўлишига рози бўлган кимса”.
Оилашунос психологларнинг аёллар гувоҳлигисиз, яширин ўтказилган “Нега хотинингиздан қўрқасиз?” сўровномаси натижасида қуйидагилар аён бўлди:
- Эркак ўз ваъдалари устидан чиқмаётгани учун хотинининг олдида тили қисиқ бўлиб қолади ва ҳар сафар шу ҳолатга дуч келганида қўрқувни ҳис этади. (Нима(ёки ким)дан қўрқув?!)
- Хотин рўзғор қоидалари ҳақида билиб-билмай ҳар куни беш соат маъруза ўқийди. Бояқиш эрнинг миясига қоидалар сингиб кетади. Мисол учун, уйдаги нарсани бировга бериб юбормаслик. Қўшни бирор нарса сўраб кирса, “маъруза” таъсирида юрган эр, ўла қолса ҳам бермайди. Шунда қўшни нима деб ўйлайди? “Хотинқули!”
- Эркак уй-рўзғор ишларининг аксариятига яхши тушунмайди, хотинининг айтгани тўғри чиқаверади. Бир неча йилдан сўнг эр хато қилишдан шундай қўрқиб қоладики, хотинининг айтгани-айтган, дегани-деган бўлади...
- Раҳбарликда ишлайдиган эрларнинг хотинидан қўрқиш сабаби – юқорига арз қилиши мумкинлиги. Чунки хотини арз қилиб, эрини мансабидан бўшаттириб ташлаган ҳоллар кўп кузатилган.
- Ота-онаси ёки қайнота-қайнонаси олдида мулзам бўлишни истамайдилар, агар хотини шулардан кимгадир чақмоқчи бўлса, хотинидан қўрқиб қолади.
- Уйда яккама-якка жанжал чиқишидан, аразлашлар ҳафталаб давом этишидан безорлар ҳам хотинидан қўрқишади.
- Болаларни етаклаб кетиб қолиб, соғинтирадиган хотинлардан-да эрлар чўчишади.
- Қарғиш олишни истамагани учун хотинидан қўрқадиганлар онда-сонда бўлса-да, учраб туради.
- Шунингдек, хотини бошқаси билан топишиб кетишидан қўрқиб, измидан чиқолмайдиганлар ҳам бор.
- Ичкуёв, хотини пул топадиган, қайнота ёки хотини ҳисобидан яшайдиганлар ҳам хотинидан қаттиқ қўрқар экан.
“Шарқ ҳикоят ва ривоятлари” китобида шундай воқеа келтирилган: Сулаймон алайҳиссаломдан хотини товус патидан кўшку айвон қуриб беришни сўрабди. Маликанинг илтимосини икки қилолмаган пайғамбар қушларнинг бошлиқларини бир ерга тўплаб, маслаҳат қилмоқчи бўлибди.
Мажлисга бойўғли кечикиб келибди. Сабабини сўраганида шундай жавоб қилибди:
– Икки масаланинг ечимини топиш билан банд эдим.
– Қандай масалалар экан у?
– Биринчиси: шу замонда ўлик кўпми, ё тирик?
– Сенингча, қай бири кўп?
– Ўлик кўп, чунки бомдод намозига турмай ғафлат уйқусида ётганлар ҳам ўлик қаторида саналади.
– Хўш, иккинчи масала нима экан?
– Хотин кўпми, ёки эркак?
– Қайси бири кўп экан?
– Хотин, чунки хотиннинг йўриғига юрганлар ҳам шу ҳисобга киради.
Бу гапни эшитган пайғамбар ҳеч нарса демай мажлисни тарқатиб юборибди.
Динимиз бизга оилавий муносабатлар ҳамда бахтли ҳаёт кечирмоқ учун аниқ ва тартибли қоидаларни Қуръон оятлари ва Пайғамбар алайҳиссалом суннатлари орқали кўрсатиб берган.
Мусулмон эркак рижол – мард, шижоатли, рашкли бўлади. Мардларгина оиласини, иймонини, динини, халқини ва ватанини ҳимоя қила олади. Қўрқоқ, журъатсиз, бепарво, даюслар эса аҳлини ҳам, иймонини ҳам ватанини ҳам қўриқлашга қодир бўлмайди.
Ҳадиси шарифда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар ким уйланса, яхши ният билан оила қурса, унинг динининг ярми мукаммал бўлди, қолган ярмида Аллоҳга тақво қилсин, Аллоҳдан қўрқсин”, дея марҳамат қилганлар. Демак, ҳар бир муслим ва муслима, эр ва хотинлик даражасига етгандан сўнг ўз бурч ва вазифаларини, бир-бирларидаги ҳақларини яхши англаб етиб, унга амал қилмоғи лозим. Шундагина бахтиёр оилага айланади.
Манбалар асосида Саидаброр Умаров тайёрлади
