Кўзгу олийнасаб инсонлар учунмиди?
Ҳар бир инсон уйдан кўчага отланар экан, албатта, кўзгу қаршисига келади. Бир тасаввур қилинг-а, агар ҳаётимизда кўзгулар мавжуд бўлмаса-ю биз ўз қиёфамизни кўра олмасак... келинг, яхшиси, ушбу ажойиб ва қойилмақом кашфиёт тарихига биргаликда назар ташласак ва хулосани ўзингизга қолдирсак...
Археолог олимлар Туркия ҳудудидан топилган тахминан 7500 йиллик тарихга эга сайқалланган обсидиан бўлакларини инсоният ҳаётидаги биринчи кўзгу деб ҳисоблайди. Кўзгу антик дунёнинг энг қимматбаҳо буюмларидан бири эди, шу сабаб қадимги Юнонистон ва Римда фақат олийнасаб кишиларгина кўзгу сотиб олишга муваффақ бўлган.
Пўлат ва бронзадан сайқалланган, кафт катталигидаги кўзгулар юзаси тез-тез оксидланиб қолгани боис, уларни мунтазам равишда тозалашга тўғри келган.
Тилшуносларнинг таъкидлашича, кўзгу сўзи Қадимги Римда пайдо бўлиб, у лотин тилида спеcтрум тарзида талаффуз этилган. Бошқа тилларга кўчган мазкур сўз фонетик, морфологик ва лексик ўзгаришларга дуч келгач, турлича жаранглай бошлади. Замонавий ойнани ёдга солувчи кўзгу ҳақидаги илк маълумотлар 1279 йилга тегишли бўлиб, франциялик Жон Пекам оддий шишани юпқа қўрғошин қатлами билан қоплаш усулини баён этган.
Кўзгу ишлаб чиқариш илк бор Венецияда йўлга қўйилган ва ушбу технология етарли даражада мураккаб бўлган. Кўзгу тайёрлаш учун: қалайли фолга қоғозга ёпиштирилган, иккинчи томони симобланиб, устидан яна бир марта қоғоз ёпиштирилгач шиша ўрнатилган.
Венеция кўзгу ишлаб чиқариш борасида ҳамиша ўз монополиясини тутиб туришга ҳаракат қилган. 1454 йили ҳукмдор Дож кўзгу ясовчи усталар ўлкани тарк этишини тақиқловчи қарор чиқаради. Венециядан четга чиққан усталар зудлик билан қайтиш ҳақида буйруқ олганлар. Ортга қайтишни истамаган усталар эса қаттиқ жазоланган, ҳатто айримларининг изидан ёлланма қотиллар юборилган.
Француз қироли Людовик XIV кўзгу деса ўзини томдан ташларди. Айнан унинг ҳукмронлик йилларида “Сан-Гобен” фирмаси венецияликларнинг кўзгу ишлаб чиқариш сиридан воқиф бўлганлар ва шу воқиа кўзгу нархи бирдан тушиб кетишига сабабчи бўлган. XVIII асрда парижликларнинг ҳар учтадан иккитасида кўзгу бор эди.
1835 йилга қадар кўзгу ишлаб чиқариш соҳасида сезиларли ўзгаришлар содир бўлмади, айнан шу вақтга келиб олмон профессори Юстус фон Либих кумушдан фойдаланган ҳолда тиниқроқ кўзгу тайёрлаш мумкин эканлигини исбатлади.
Кўзгулар кундалик ҳаётимизнинг бир парчасига айланиб улгурган, десак муболаға бўлмайди. Сўнгги йилларда кўзгулар бино тузилишидаги камчиликларни беркитиш, уй интерьерини тўлдириш ва турли декоратив буюмларни ясашда қўлланилмоқда.
