Даҳшат! Сталин уруш ногиронларига қандай муносабатда бўлган?
Иккинчи Жаҳон урушида ўн миллионлаб ўликлардан ташқари, 46,250 миллион киши яраланган. Улардан 10 миллион киши ногирон, шу жумладан, 3 миллион нафари битта ва 1,1 миллион нафари иккита қўлидан айрилган.
Ногиронлар шаҳар ва қишлоқлар кўчаларини тўлдирдилар. Хавфсизлик ходимлари ногиронларни потенциал норозилик аудиторияси сифатида диққат билан кузатиб боришди. 1943-1944 йилларда КГБ Халқ Комиссарияти маҳаллий хавфсизлик даражасидаги давлат хавфсизлик органларига кўрсатмалар юбориб, ногиронлар орасида профилактика ишларини олиб боришни талаб қилиб, Совет Иттифоқига қарши ташвиқот олиб бораётганларини кузатиб борди.
Ногиронлар бир нарсадан хафа бўлишди. Улардан зарур бўлган нарсани олган давлат уларни ўз ҳолига ташлаб қўйди. Улар малакасиз ишчи иш ҳақининг ярмига тенг нафақа олишарди. Қишлоқда бундан ҳам баттар эди. Умуман олганда, Совет ҳукумати қариндошлар ногиронларга қарашлари ва давлат уларга ҳеч қандай қарз бермаслиги керак деб ҳисоблар эди. Қариндошлари ёки ота-оналари бўлган I ва II гуруҳ ногиронларини ижтимоий таъминот муассасаларига қабул қилиш қонун билан тақиқланганди.
Ногиронлар латта кийиб юришди, ёлворишди, баъзилари майда-чуйда савдо билан шуғулланишди.
Ҳаммаси бир кунда, барча йирик шаҳарларда махсус операция ўтказилганда тугади: кўчадаги барча ногиронлар ҳибсга олинган ва қамоққа олиб кетилган. Баъзилар қариндошлари томонидан топилиб, уйга қайтиб кетишди, қолганлари лагерларда йўқолиб қолишди. Баъзилари ҳатто ўққа тутилганлиги ҳақида далиллар мавжуд.
Тозалаш СССР Вазирлар Кенгаши ва СССР Олий Кенгаши Президиумининг 1951 йил июлда Сталиннинг ташаббуси билан қабул қилинган "Тиланчилик ва ижтимоий-паразитар элементларга қарши кураш тўғрисида" ги фармонларига мувофиқ амалга оширилди.
Кейинроқ бунга қарши намойиш бўлиб ўтди. Масалан, Қизил армиянинг собиқ зобитлари томонидан яратилган "Уруш ногиронлари иттифоқи" фош этилди. Унинг аъзолари узоқ муддатларга ҳукм қилинди.
"Самоварлар" — қўл-оёқларидан бутунлай айрилганларнинг тақдири бундан ҳам қийинроқ эди. Улар Валаам оролида, собиқ монастирда тўпланган. Бу ерда қаттиқ режимга эга бўлган махсус ҳибсхона ишлаган. Расмий равишда, у 1950 йилда ташкил этилган "Уруш ва меҳнат ногиронлари уйи" деб номланган.
"Aйби" фақат урушда қўллари ва оёқларини йўқотганликлари бўлган одамларни лагер ва руҳий касалхона ўртасида ўртача шароитда сақлашган. Шуни таъкидлаш керакки, бир қатор "самоварлар" ўз қариндошлари учун оғирлик қилишни хоҳламасдан, атайлаб Валаамга тушиб қолишди.
Бу ердаги жойлар ҳаёт учун энг ноқулай шароит — цивилизациядан узоқлик, табиатнинг совуқлиги, озиқ-овқат ва дори-дармонларнинг ташқи таъминотига боғлиқлиги. Aввалига ҳатто тиббий ходимлар ҳам етишмас эди. Кўплаб фахрийлар оролда бўлган биринчи ойларида вафот этдилар. Паспортлар ва мукофот ҳужжатлари махсус қабул марказига жойлаштирилган беморлардан олинган.
ГУЛAГ маҳбусларидан фарқли ўлароқ, Балам аҳолиси ўзларининг тақдирлари тўғрисида ёзма далилларни қолдирмадилар - улар ёзадиган ҳеч нарсаси йўқ эди. Ваколатли органларнинг рухсатисиз бирон бир ташқи меҳмон оролга кира олмасди.
Валаамдаги муассаса 1984 йилда тугатилган.
