Asadni ag‘dargan isyonchilarning yetakchisi – Al-Juloniy kim?

Abu Muhammad al-Juloniy (aslida Ahmad Husayn al-Shara) Suriyadagi isyonchilar harakati yetakchilaridan biri bo‘lib, u yerda «Al-Qoida»ning bo‘limini yaratgan.

Al-Juloniy 1982 yilda Saudiya Arabistonining ar-Riyod shahrida tug‘ilgan. 1989 yildan buyon Suriyada yashaydi. «Al-Qoida» safiga 2003 yilda qo‘shilgan va Iroqda AQSh qo‘shiniga qarshi kurashgan. 2006 yilda amerikalik harbiylar tomonidan qo‘lga olingan va 2011 yilga qadar hibsda saqlangan.

Uning rahbarligida isyonchilar ayoni kunlarda Suriyada hokimiyatni egallab olishdi. Bugun u markazsizlashtirish, plyuralizm va ochiqlik tarafdori.

Abu Muhammad al-Juloniy Bashar al-Asadning hokimiyatdan ag‘darilishiga olib kelgan hujumga boshchilik qilgan sunniy «Hayat Tahrir ash-Shom» (dastlab «Al-Qoida»ning filiali sifatida yaratilgan, biroq keyinchalik u bilan aloqalarini uzgan) guruhi rahbaridir.

U jiddiy siyosiy va harbiy tajribaga ega ekanligi aytiladi. U harakat maqsadlari yo‘lida o‘z siyosiy pozisiyasini bir necha bor o‘zgartirdi va ba’zida hatto buyruqlarga bo‘ysunmay, raqobatchilarni yo‘q qildi.

Suriyada Asad rejimi tomonidan bo‘lingan ko‘plab etnik va diniy jamoalar va o‘nlab yillar davom etgan nizolar yashaydi. Mamlakatda Rossiya, Eron, AQSh va Isroil tomonidan qo‘llab-quvvatlangan turli qurolli guruhlar faoliyat yuritmoqda. Ularning har biri o‘z manfaatlarini ko‘zlaydi.

Ko‘p yillar davomida AQShda terrorchi sifatida tasniflangan Al-Juloniy hokimiyat yo‘lida raqiblari va sobiq ittifoqchilarini yo‘q qilish bilan birga Suriyadagi diniy va etnik ozchiliklarni tinchlantirishga, turli kuch va guruhlar bilan aloqa o‘rnatishga harakat qildi.

Bu yo‘lda «Hayat Tahrir ash-Shom» (HTSh) yetakchisi keskin choralar tarafdori bo‘lgan radikal islomchi obrazidan xalos bo‘lishga harakat qildi. U «Suriya xilma-xilligini yaxshiroq aks ettirish» uchun davlat institutlarini yaratish va hokimiyatni markazsizlashtirish zarurligi haqida gapirdi.

«Suriya bir hukmdor o‘zboshimchalik bilan qarorlar qabul qiladigan tizimga emas, institusional boshqaruv tizimiga loyiqdir», – dedi u o‘tgan hafta CNN telekanaliga bergan intervyusida. U, shuningdek, Asad rejimi qulagandan so‘ng HTShni tarqatib yuborishini aytgan.

Al-Juloniyning «Al-Qoida» bilan aloqasi 2003 yilda, u Iroqda AQSh qo‘shinlariga qarshi kurashayotgan guruhlar safiga qo‘shilgan paytdan boshlangan.

U amerikalik harbiylar tomonidan hibsga olingan va bir necha yil harbiy asirlar lagerida yashagan. Aynan shu yillarda «Al-Qoida»chi Abu Bakr al-Bag‘dodiy boshchiligidagi harakat Iroq Islom davlatini tuzdi.

2011 yilda Suriya prezidenti Asadga qarshi hukumatga qarshi namoyishlar boshlandi, keyin ommaviy qatag‘onlar, keyin esa harbiy mojarolar boshlandi. Keyin al-Bag‘dodiy al-Juloniyni Suriyaga «Nusra fronti» deb nomlangan «al-Qoida» bo‘limini yaratish uchun yubordi.

2013 yilda Suriyadagi fuqarolar urushi kuchaygani sari al-Juloniyning ambisiyalari ortdi. U al-Bag‘dodiyning «Nusra fronti»ni tarqatib yuborish va uni «Al-Qoida»ning Iroqdagi bo‘limi bilan birlashtirib, Iroq va Suriya islomiy davlatini yaratish haqidagi chaqiriqlarini rad etdi.

Biroq al-Juloniy keyinchalik ISHIDdan ajralib chiqqan «Al-Qoida»ga sodiqligini e’lon qildi. «Nusra fronti» ISHIDga qarshi kurashgan va Suriyaning Asadga qarshi qurolli muxolifati safidagi raqiblarining ko‘pini yo‘q qilgan.

2014 yildagi birinchi intervyusida Al-Juloniy Suriya islom qonunlari asosida yashashi kerakligini aytdi va mamlakatda alaviylar, shialar, druzlar va nasroniy ozchiliklar uchun joy yo‘qligini aniq aytdi.

2016 yilda u birinchi marta jamoatchilikka yuzini ko‘rsatib, videomurojaat qilib, o‘z guruhi o‘zini «Jabhat Fath ash-Sham» – Suriyani zabt etish fronti deb o‘zgartirayotgani va «Al-Qoida» bilan aloqalarini uzayotgani haqida e’lon qildi.

«Ushbu yangi tashkilot hech qanday tashqi tashkilotlarga aloqasi yo‘q», – degan u o‘shanda.

Keyinchalik u mustaqil islomiy harakatlar bilan qarama-qarshilikka kirishdi, bu Al-Juloniy va uning guruhining mavqeini yanada mustahkamladi: u aslida Suriya shimoli-g‘arbiy qismida yetakchi kuchga aylandi.

O‘z kuchini mustahkamlab, al-Juloniy kamchilik tasavvur qila olmaydigan o‘zgarishlarga kirishdi. Harbiy kiyimini fuqarolik kiyimiga almashtirib, diniy bag‘rikenglik va plyuralizmga chaqira boshladi.

U «Nusra fronti» avvalroq nishonga olgan Idlibdagi druzlar jamoasiga murojaat qildi va Turkiya tomonidan qo‘llab-quvvatlangan jangarilar tomonidan o‘ldirilgan kurdlarning oilalarini ziyorat qildi.

2021 yilda Al-Juloniy PBS telekanalining amerikalik jurnalistiga intervyu berdi va o‘z guruhi G‘arbga tahdid solmagani va unga qarshi joriy qilingan sanksiyalar adolatsiz ekanini aytgan edi.